ۆيدادي سالاحوۆ,استانا قالاسى ازەربايجان دياسپوراسىنىڭ جەتەكشىسى, «قازاقستان–ازەربايجان» دوستىعى اسسوتسياتسياسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى
– ءوزىڭىز دە بىلەسىز, 2015 جىل ەل پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جىلى بولىپ جاريالاندى. سىزدەر بۇل باستامانى قالاي قابىلدادىڭىزدار؟
– الداعى جىلدىڭ «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جىلى» دەپ جاريالانۋى ورىندى شەشىم بولعانىنا داۋ جوق. نەگە دەسەڭىز, بۇل باستاما اسسامبلەيانىڭ 20 جىلدىعىنا سايكەس كەلىپ وتىر. ءسال شەگىنىس جاساساق, ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن قۇرۋ يدەياسىن العاش رەت 1992 جىلى تاۋەلسىزدىكتىڭ ءبىرىنشى جىلىنا ارنالعان قازاقستان حالقىنىڭ ءبىرىنشى فورۋمىندا جاريالاعان بولاتىن. ارادا ەكى-ءۇش جىل وتكەندە, ياعني, 1995 جىلعى 1 ناۋرىزىندا سول ماقسات جۇزەگە اسىپ, قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن مەملەكەت باسشىسى جانىنداعى كەڭەسشى ورگان رەتىندە قۇرىلدى. سودان بەرى بۇل ۇيىم ەلىمىزدىڭ تۇتاستىعى مەن بىرلىگى, مادەني ارالۋاندىلىعى مەن رۋحاني دامۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسىپ كەلە جاتىر.
– بۇل ۇيىمنىڭ بۇگىنگى باستى مىندەتتەرى قانداي دەپ ويلايسىز؟
– ءبىز, قازاقستان حالقى, ەلباسىمىز ايتقانداي, ورتاق تاريح بىرىكتىرگەن ءبىرتۇتاس ەلمىز. تاريحىندا تالاي دۇربەلەڭدى باستان وتكەرگەن, اتا-بابالارى تالاي رەت التىن داۋرەن قۇرعان قازاق حالقىنىڭ تاعدىر-تالايى, راسىندا, بىزگە جات ەمەس. قازاقتىڭ بۇرىنعى زامانداردا دا مىقتى مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارى بولدى. ونسىز حاندار بولماس ەدى. ويلاپ كورىڭىزشى, قازاقتا مەملەكەت بولماسا, ابىلاي حان قايدان شىقتى؟ كەنەسارى حان قايدان شىقتى؟ مەملەكەت بولماسا, ولار قالاي حان بولار ەدى؟.. ارينە, مەملەكەت بولماي, حان بولمايدى. حان بولماي, مەملەكەت تە بولمايدى. سوندىقتان, قازاقستان حالقىنىڭ نەگىزگى يەسى – قازاق حالقىنا ءبىز دە قۇرمەتپەن قاراۋعا ءتيىستىمىز. ءبىزدىڭ, ءدال وسى قازاقستانداعى ازەربايجان دياسپوراسىنىڭ تاريحى قازاق تاريحىمەن وتكەن عاسىردان باستاپ ورتاقتاسادى. حح عاسىردا قازاقستانعا ازەربايجاندار ءتورت رەت دەپورتاتسيالاندى, ياعني, جەر اۋدارىلدى: 1905 جىلى, 1920 جىلى, 1937 جىلى, سودان كەيىن 1944 جىلى. وسى ءتورت كەزەڭدە 140 مىڭ ازەربايجان ەركىنەن تىس قازاق توپىراعىنا قونىس اۋدارىپ, قازاق حالقىمەن وتانداس اتانىپتى. قايىرىمدى قازاق ولاردى سىرتقا تەپكەن جوق. تابيعاتىنا ساي كەڭپەيىلدىلىگىن تانىتتى. بۇل جاعىنان تۇپكى تاريحىندا تامىرلاس كەلەتىن ازەربايجان دياسپوراسىنىڭ وكىلدەرى قازاق حالقىنا قارىزدار. قازاقستانداعى باسقا دياسپورالار دا سونداي دەپ ويلايمىن. سول سەبەپتى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ, ياعني, وسى ۇيىم توڭىرەگىندە جۇمىس ىستەيتىن ءارتۇرلى مادەني, ۇلتتىق ورتالىقتاردىڭ باستى مىندەتى – قازاقستاننىڭ ءوسىپ-ءونىپ, گۇلدەنىپ, دامۋىنا ۇلەس قوسۋ دەپ بىلەمىن. سونىڭ ىشىندە, پرەزيدەنتىمىز
نازارباەۆ ايتقانداي, ماڭگىلىك ەل بولۋدى كوزدەگەن «قازاقستان – 2050» ستراتەگيالىق باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋعا كۇش بىرىكتىرۋ. بۇل تۇرعىدا ەرالى توعجانوۆتىڭ جەتەكشىلىگىندەگى اسسامبلەيا حاتشىلىعى ءبىزدىڭ قالامىزداعى جانە بارلىق وبلىستارداعى مادەني ورتالىقتارمەن تىعىز قارىم-قاتىناس جاساپ جەمىستى جۇمىستار اتقارىپ ءجۇر. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ
ءوزى دە اسسامبلەيانىڭ ءححى سەسسياسىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا ۇيىمنىڭ باستى مىندەتتەرىن شەگەلەپ ايتقان بولاتىن.
– كەز كەلگەن ادامعا ءوزى تۋىپ, تۇرىپ جاتقان ەلگە قىزمەت ەتۋ, سول ەلدىڭ ازاماتتىعىنا ادال بولۋ – تالاسسىز مىندەت. سول ازاماتتىق بورىشتى وتەۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
– بىلەسىز بە, قازىرگى كۇنى قازاقستانداعى ازەربايجانداردىڭ سانى 300 مىڭنىڭ توڭىرەگىندە ەكەن. ياعني, ءاربىر ەكىنشى ازەربايجان وسى قازاق توپىراعىندا تۋعان. ولاردىڭ ءبارى قازاقستاندى تۋعان ەلىم دەپ قارايدى. ول – تاريحي شىندىق. ەكىنشىدەن, بۇل ەلدە ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىزدى, ءتىلىمىزدى, ءداستۇرىمىزدى دامىتۋعا ەشقانداي دا شەكتەۋ قويىلىپ وتىرعان جوق. مىسالى, ءبىز 2004 جىلعى مامىر ايىنان باستاپ «تۇران-ەكسپرەسس» گازەتىن شىعارىپ جاتىرمىز. ول بۇكىل رەسپۋبليكامىزعا تارايدى. باسقا دا ءىس-شارالار وتكىزىپ, ازەربايجان رەسپۋبليكاسىمەن دە تىعىز بايلانىس ورناتتىق. دەسەك تە, مەن قازاقستاندا تۇرعان سوڭ, ونىڭ ءار ازاماتى وسى ەلگە ادال بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. ەل مۇددەسىن ءبىرىنشى كەزەككە قويۋعا ءتيىس. سونىڭ ىشىندە, وسى ەلدىڭ تاريحىنا قۇرمەتپەن قاراپ, ونىڭ ءتىلىن, ياعني, مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋگە مىندەتتى. مۇندا, كەز كەلگەن باسقا ەلدەردەگىدەي, قالا, اۋىل, ءتىپتى كوشە اتاۋلارى دا مەملەكەتتىك تىلدە جازىلىپ, مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسى جوعارى بولۋى كەرەك. ويتكەنى, قازاقتىڭ كىم ەكەنىن, ونىڭ بۇرىن قانداي مەملەكەت بولعانىن بۇكىل الەمدەگى سانالى تاريحشىلار, كۇللى تۇرىك دۇنيەسى ءبىلەدى. سوندىقتان, بارشامىز تاريحي وتانىنداعى تۇرعىلىقتى حالىقتىڭ مۇددەسىنە دە قۇرمەتپەن قاراۋعا ءتيىستىمىز.
– 17 قىركۇيەكتە اسسامبلەيانىڭ استانا قالالىق وكىلدىگىنىڭ سەسسياسى وتەدى. تىلەگىڭىز؟
– قوعام بولعان سوڭ كۇندەلىكتى تۋىنداپ وتىراتىن ماسەلەلەر تولاستامايدى. سوندىقتان, اركەز جاڭا سەسسيادا قوسىمشا ماسەلەلەر قارالىپ وتىرادى. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ استانا قالالىق وكىلدىگىنە توراعالىق ەتەتىن يمانعالي تاسماعامبەتوۆتى ءوز باسىم اسا سەزىمتال, سەرگەك تۇلعا دەپ بىلەمىن. ول كەز كەلگەن ماسەلەدە اقىلدى شەشىم قابىلداي الادى. الداعى وتەتىن اسسامبلەيا سەسسياسىنىڭ جەمىستى بولاتىنىنا سەنىمىم مول.
اڭگىمەلەسكەن:
ءنازيرا سايلاۋقىزى
