ەلورداداعى تاۋەلسىزدىك سارايىندا مەديتسينالىق-سانيتارلىق العاشقى كومەك جونىندەگى جاھاندىق كونفەرەنتسيا ءوتتى. الەمنىڭ 146 ەلىنىڭ 1142 دەلەگاتى قاتىسقان اۋقىمدى جيىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى ماڭىزدى جايتتار تالقىلاندى. سونداي-اق, استانا دەكلاراتسياسى قابىلداندى.
استانا دەكلاراتسياسىنىڭ قاعيداتتارى قانداي؟
«وسىدان 40 جىل بۇرىن, 1978 جىلى, الەم جۇرتشىلىعى الماتى قالاسىنا جينالىپ, دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەر العاشقى مەديتسينالىق-سانيتارلىق كومەك جونىندەگى الماتى دەكلاراتسياسىن قابىلداعان ەدى. وندا العاشقى مەديتسينالىق-سانيتارلىق كومەكتىڭ بازالىق قاعيداتتارى, اتاپ ايتار بولساق, حالىقتى سانيتارلىق باعىتتا اقپاراتتاندىرۋ, انا مەن بالانىڭ دەنساۋلىعىن قورعاۋ, اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ, ونىڭ ىشىندە ۆاكتسيناتسيا جانە ءدارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋ سەكىلدى ماسەلەلەر ايقىندالدى. سودان بەرى الەمنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى وسى نەگىزگى ماقساتتار بويىنشا دامىپ كەلەدى» دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى جاھاندىق كونفەرەنتسياعا جولداعان ۆيدەوجولداۋىندا.
الەمدىك باسقوسۋدا ءسوز سويلەگەن ۇكىمەت باسشىسى باقىتجان ساعىنتاەۆ ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العالى بەرى 27 جىل ىشىندە مەديتسينالىق-سانيتارلىق العاشقى كومەكتى قارجىلاندىرۋ كولەمى 5 ەسەگە ارتقانىن ايتتى. «سوڭعى 10 جىلدا اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋعا تىكەلەي باعىتتالعان شارالاردى كوبىرەك قولعا الدىق. جىل سايىن ەلىمىزدىڭ 2 ميلليون ەرەسەك تۇرعىنى سكرينينگتىك تەكسەرىستەن وتەدى, ال 5 ميلليون كىسى 21 ينفەكتسيالىق اۋرۋعا قارسى ەگىلەدى» دەدى ول.
سوڭعى ۋاقىتتا قورشاعان ورتانىڭ بۇزىلۋى, ادامداردىڭ فيزيكالىق قوزعالىسىنىڭ ازدىعى, دۇرىس تاماقتانباۋى سوزىلمالى اۋرۋ تۇرلەرىنىڭ كوبەيۋىنە اكەلىپ سوقتى. ەندى بۇرىنعىداي ينفەكتسيالىق اۋرۋلاردان كەلەتىن قاۋىپ ازايعانىمەن, حالىقتىڭ ونكولوگيا, سەمىزدىك, قانت ديابەتى ءتارىزدى دەرتتەرگە شالدىعۋ كورسەتكىشى ءوسىپ بارادى. بۇل دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن دامىتۋدا تىڭ امالداردى قاراستىراتىن دەكلاراتسيانىڭ قاجەتتىگىن تۋعىزدى. سوندىقتان كەشەگى كونفەرەنتسيا بارىسىندا جاڭادان استانا دەكلاراتسياسى قابىلداندى.
ەلىمىزدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ەلجان ءبىرتانوۆتىڭ تۇسىندىرۋىنشە,جاڭا قۇجاتتىڭ بۇرىنعى الماتى دەكلاراتسياسىنان باستى ايىرماشىلىعى مىناداي. بىرىنشىدەن, استانا دەكلاراتسياسى تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋدا ۇكىمەتتەردەن قوسىمشا كۇش-جىگەر جۇمساۋدى سۇرايدى. ياعني جاڭا قۇجات 40 جىلدان بەرگى عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەستى ەسەپكە الىپ وتىر. بۇدان بولەك, وسى دەكلاراتسياعا قول قويعان مەملەكەتتەر مەن ۇيىمدارعا قۇجاتتاعى قاعيداتتاردى ورىنداۋ بويىنشا تالاپ كۇشەيەدى. ويتكەنى كەي مەملەكەتتەردىڭ وسىدان 40 جىل بۇرىن قابىلدانعان الماتى دەكلاراتسياسىنداعى مىندەتتەردى ىسكە اسىرىپ ۇلگەرمەگەندىگى تۋرالى اقپارات بار.
دەنساۋلىقتىڭ تسيفرلى كومەكشىلەرى
اتالمىش كونفەرەنتسيا شەڭبەرىندە ۇلتتىق مۋزەيدە مەديتسيناداعى IT-تەحنولوگيالار جايلى «Digital Health Astana» كورمەسى ۇيىمداستىرىلدى. وندا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى ماسەلەلەردى بارىنشا وڭتايلاندىراتىن گادجەتتەر مەن ءموبيلدى قوسىمشالار تانىستىرىلدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ ۆيتسە-ءمينيسترى ولجاس ءابىشوۆتىڭ ايتۋىنشا, قازاقستان كەلەسى جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيىن مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋدىڭ ەلەكتروندى فورماتىنا تولىقتاي كوشپەك.
كورمەگە كەلۋشى قوناقتاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزعان وتاندىق جوبالاردىڭ ءبىرى «DamuMed» ءموبيلدى قوسىمشاسى بولدى. بۇل قوسىمشانىڭ ارقاسىندا ەندى اۋرۋحانا دالىزىندە ۇزىن-سونار كەزەك كۇتىپ وتىرمايسىز, ءبىر ءتىلىم انىقتاما ءۇشىن كۇنى بويى دارىگەردىڭ كابينەتىن تورۋىلدامايسىز, اعزاڭىز تۋرالى زەرتحانالىق تەكسەرىستىڭ جاۋابىن ۇيىڭىزدەن اتتاپ شىقپاي-اق بىلۋىڭىزگە بولادى. سونىمەن قاتار, وسى قوسىمشانىڭ كومەگىمەن دارىگەرلەردىڭ دە جۇمىسى جەڭىلدەيدى. ولار وزدەرىنىڭ اككاۋنتتارىنا كىرىپ, ناۋقاستاردىڭ ءتىزىمى, قابىلداۋلار كۇنتىزبەسى, ۇيگە شاقىرتۋلار جانە پاتسيەنتتەردىڭ دەنساۋلىعىنا قاتىستى بۇرىنعى تەكسەرىستەردى بارلىق كەزدە باقىلاپ وتىرا الادى.
كورمەدەگى پايدالى تسيفرلىق تەحنولوگيالاردىڭ ءبىرى «Med ID» بىلەزىكتەرىن دە جۇرتشىلىق تاڭدانىسپەن تاماشالادى. اقىلدى بىلەزىكتى قولدانۋ ءۇشىن اۋەلى ىشىنە اتى-ءجونىڭىز, جاسىڭىز, قانداي اۋرۋمەن اۋىرعانىڭىز جانە اۋىراتىنىڭىز, جاقىن ادامدارىڭىزدىڭ تەلەفون ءنومىرى ءتارىزدى اقپاراتتى ەنگىزەسىز. توتەنشە جاعدايلار كەزىندە سول بىلەزىك بەتىندەگى QR-كودتى تەلەفون كامەراسىمەن سكانەرلەۋ ارقىلى كەز كەلگەن قاراپايىم ادام نەمەسە دارىگەر ءسىز تۋرالى مالىمەتتى تەز ارادا ءبىلىپ, سىزگە سوعان سايكەس مەديتسينالىق كومەك كورسەتىلەدى.
بەلارۋستىك دەلەگاتسيا ۇسىنعان «Flo» جوباسى دا كورمە قوناقتارىنىڭ, اسىرەسە, قىز-كەلىنشەكتەردىڭ ەرەكشە نازارىن اۋدارتتى. سەبەبى بۇل ءموبيلدى قوسىمشادا قىز-كەلىنشەكتەردىڭ دەنساۋلىعىنا قاتىستى اقپاراتتار بازاسى جيناقتالعان. ءجاسوسپىرىم قىزداردىڭ كوبىسى گينەكولوگقا بارۋعا قىسىلاتىنى راس, سونىڭ كەسىرىنەن ءوز اعزاسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى اسا بىلە بەرمەۋى مۇمكىن. اتالمىش ءموبيلدى قوسىمشانى جۇكتەپ الىپ, ولار دارىگەردىڭ كاسىبي كەڭەستەرىن ءوز سمارتفوندارىنان-اق وقۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى.
تۋبەركۋلەزبەن كۇرەس كۇشەيەدى
جاھاندىق جيىننىڭ كەلەسى كۇنى ەلوردا اكىمدىگى مەن «ستوپ تب» سەرىكتەستىگى اراسىندا تۋبەركۋلەزبەن كۇرەسكە باعىتتالعان «Zero TB» باستاماسىنا قوسىلۋ نيەتى تۋرالى دەكلاراتسيا راسىمدەلدى. قۇجاتقا استانا قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەرمەك امانشاەۆ پەن «ستوپ تب» سەرىكتەستىگىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى لۋچيكا ديتسيۋ قول قويدى. وسىلايشا استانا «Zero TB» قالالارىنىڭ كواليتسياسىنا قوسىلعان ورتالىق ازياداعى العاشقى شاھار بولدى.
– جالپى, وسى باعىتتا قالا اكىمشىلىگى كوپ جۇمىس اتقارىپ جاتىر. سوڭعى جىلدارى ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ تۋبەركۋلەزگە شالدىعۋ كورسەتكىشى ءتورت ەسە ءتومەندەدى. بۇگىنگىدەي مەموراندۋمدار بىزگە پروبلەمانى شەشۋدىڭ جاڭا جولدارىن كورسەتەدى, – دەدى استانا قالاسى قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى قامالجان نادىروۆ.
ال «ستوپ تب» سەرىكتەستىگىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى ل.ديتسيۋدىڭ ايتۋىنشا, ۇلتتىق دەڭگەيدە تۋبەركۋلەز كورسەتكىشىن نولگە جەتكىزۋ وتە قيىن. «ءبىز بۇل دەرتپەن كۇرەستى كىشىگىرىم ايماقتاردان باستاۋ ءتيىمدى ەكەنىن تۇسىندىك. مۇنداي جاعدايدا قارجىلاندىرۋ جاعىنان دا اسا ۇلكەن قيىندىقتار تۋمايدى. ءبىز قالالارمەن جۇمىس ىستەۋدى ماقسات ەتتىك, ءويتكەنى ناتيجەسىن كورىپ وتىرمىز. ءتىپتى ءىرى قالالاردىڭ وزىندە بۇل ءىس ناقتى ناتيجەسىن بەرىپ جاتىر» دەدى ول. ەندىگى شاقتا «Zero TB» باستاماسى تۋبەركۋلەزدى مەيلىنشە ەرتەرەك انىقتاۋعا, ءولىم-جىتىممەن تۋبەركۋلەزدىڭ تارالۋ كورسەتكىشىن ازايتۋعا قوسىمشا قارجىلىق, تەحنيكالىق جانە كلينيكالىق رەسۋرستاردى جۇمىلدىرۋعا كومەكتەسەدى.
بوتاگوز ماراتقىزى
