جاڭا تاريف كىمگە جاقپايدى؟

ايالداما. اۆتوبۋس كۇتكەندەر ساعاتتارىنا قايتا-قايتا قاراپ, تىقىرشىپ تۇر. ءبىر كەزدە كوپشىلىك كۇتكەن اۆتوبۋس تا كەلىپ توقتادى. ءبارى جاپا-تارماعاي جۇگىردى. بىراق بۇرىنعىداي بارلىق ەسىك اشىلمادى. جولاۋ­شىلار تەك الدىڭعى ەسىكتەن عانا كىرىپ جاتىر. ءبارى سولاي قاراي بەت بۇردى. الايدا الدىڭعىلارى كىرەبەرىستە ايالداپ, سوڭىنداعىلار كىرۋگە كەزەك كۇتۋدە. مۇنى تۇسىنبەگەندەردىڭ كەيبىرى ىشتەن تىنىپ تۇرسا, ەندى ءبىرى كىرە سالا جۇرگىزۋشىگە دۇرسە قويا بەردى.

جولاۋشىلار نە دەيدى؟

سويتسە, بارلىعى كىرە سالىسى­مەن كارتالارىن ۆاليداتسيا جاساپ, كەيبىرى كولىك جۇرگىزۋشى­سىمەن قولما-قول ەسەپ ايىرىسىپ جاتىر ەكەن. بىرەر مينۋتتان سوڭ عانا ورتاڭعى جانە ارتقى ەسىك اشىلىپ, ىشتەگىلەر سىرتقا شىعا باستادى. بىراق ولاردىڭ اراسىندا دا سول ەكى ورتادا شىدامسىزدانىپ, داۋىس كوتەرگەندەرى بار. بىراق جاڭا جۇيەنىڭ تالابى ءارى ەرەجەسى – وسى. دەگەنمەن بۇل – قوعامدىق كولىكتەردەگى كورىنىستىڭ ءبىر پاراسى عانا. جاڭا ەرەجە بارلىق اۆتوبۋستا قاتاڭ ساقتالادى دەۋ قيىن.
جالپى, 21 شىلدەدەن باستاپ استاناداعى قوعامدىق كولىكتەردە جول ءجۇرۋ اقىسىنىڭ سارالانعان ءتاريفى ەنگىزىلىپ, جاڭا ەرەجە جۇزەگە اسىرىلا باستاعالى بەرى بۇل تاقىرىپتى كوپشىلىك الەۋمەتتىك جەلىلەردە دە قىزۋ تالقىلاۋدا. ونداعى پىكىرلەر ەكىگە جارىلۋدا. جاڭا جۇيەنى ءبىرى قولداسا, ەكىنشىسى وعان نارازى. بۇل تۇرعىدا قالاداعى بىرنەشە باعىتتاعى اۆتو­بۋس­تاردىڭ جاعدايىن ءوز كوزىمىزبەن كورىپ, جولاۋشىلارمەن دە, كولىك جۇرگىزۋشىلەرىمەن دە تىلدەسىپ كوردىك. №1 اۆتوپارك­تىڭ كەيبىر اۆتوبۋستارىندا بولماسا, قوعامدىق كولىكتەردىڭ كوبىنەن قازىر كوندۋكتوردى كورمەيسىز. كارتامەن جۇرەتىندەردىڭ سانى 98 پايىزعا جەتكەندە كوندۋكتورلاردىڭ قىزمەتى تولىق الى­نىپ تاس­تالماق. جولاۋشىلاردى تاسىمالداۋ دا, ولاردىڭ ەلەكتروندى تولەم جاساۋىن قاداعالاۋ نەمەسە قولما-قول ەسەپتەسۋ دە ەندى تەك جۇرگىزۋشىنىڭ قۇزىرىندا. بۇل تۇرعىدا كەيبىر جۇرگىزۋشىنىڭ جۇمىسى رەتسىز كورىندى. بۇرىنعى اۋەنىنە باسقان جۇرگىزۋشىلەر ءبىر مەزەتتە بارلىق ەسىكتى بىردەي اشىپ, كىمنىڭ ەسەپتەسىپ, كىمنىڭ تەگىن جول ءجۇرىپ بارا جاتقانىنان بەيحابار وتىر. بىرقاتار جولاۋ­شىلاردىڭ ايتۋىنشا, سوڭعى ۋاقىتتا قوعامدىق كولىكتەردەگى قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى تىم تومەندەپ كەتكەن.
– ينتەرۆال ۋاقىتى الشاقتاپ كەتتى. ايالدامالاردا جارتى ساعات, ءتىپتى ءبىر ساعات كۇتىپ قالا­مىز. بۇرىنعىداي ەمەس, اۆتو­­بۋستار ادامعا لىق تولى ءجۇ­رەدى. قىستىرىلىپ تۇراتىن كەزدەرى­مىز جيىلەدى. ونىڭ ءۇس­تىنە, جۇرگىزۋشىلەر دە دورەكى ءسوي­لەيتىن بولىپتى. كەيبىرىنىڭ جۇمىسى مۇلدە شاشىراڭقى. اۆتوبۋستاردى توقتاتىپ, جولاۋشىلاردى كۇتكىزىپ قويىپ, بارلىعىنىڭ جولاقى كارتالارىن تەكسەرىپ شىعادى. ول ءۇشىن ارنايى تەكسەرۋشى ماماندار بار ەمەس پە؟ – دەيدى اشىنعان جولاۋشىلاردىڭ ءبىرى جاننا ىسقاقوۆا.
بىراق بۇعان قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشى­لەرىنىڭ ءوز ءۋاجى بار. «جاڭا جۇيە­مەن جۇمىس ىستەۋ وتە قيىن. قانشاما كوندۋكتور سول ءۇشىن جۇمىس­تان شىعارىلدى. ەندى ءجۇر­گىزۋشىلەر دە جاپپاي كەتىپ جاتىر. ينتەرۆال ۋاقىتىنىڭ الشاقتاپ كە­تۋ سەبەبى – سول. قازىر كەيبىر باعىتتا تەك 4-5 مارشرۋت قانا قالدى» دەيدى قوعامدىق كولىك جۇرگى­زۋشىلەرىنىڭ ءبىرى. ال تاعى ءبىر جۇرگىزۋشى ايالدامالارعا ۋاقىتىنان كەشىگىپ بارۋ سەبەبىن باسقاشا ءتۇسىندىردى. اۆتوبۋس­تاعى جولاۋشىلاردىڭ تولەم جاسا­عانىن تەكسەرىپ, ءار ايالدامادا ۇزاعىراق تۇراتىنىن ايتادى ول. ەندى ءبىر اۆتوبۋس تىزگىنشىسى ەلەكتروندى كارتا ارقىلى ءبىر ساعات ىشىندەگى ەكىنشى رەت تەگىن جول ءجۇرۋ مۇمكىندىگى الداعى ۋاقىتتا بولمايتىنىن ايتىپ, «Astra card» يەلەرىن دۇرلىكتىرۋدە.

جۇرگىزۋشىلەرگە سەنۋگە بولمايدى

الايدا «Astana LRT» كوم­پا­­نياسىنىڭ ما­­ماندارى جولاۋ­شىلاردى قوعامدىق كولىك ءجۇر­گىزۋشىلەرىنىڭ سوزىنە قۇلاق اسپاۋعا شاقىرادى. ماماندار­دىڭ ايتۋىنشا, قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشى­لە­رىنىڭ كەيبىرى جو­لاۋ­­شىلاردى جاڭا جۇيە­گە ادەيى قارسى قويۋدا. ويتكەنى ولار بۇرىنعىداي ءبىر جولاقى بيلەتىن بىرنەشە جولاۋشىعا ۇسىنىپ, وزدەرى جالاقىدان قوسىمشا تابىس تاۋىپ كەلگەن دەسەدى. ال ينتەرۆالدىڭ ۇزاقتىعىن قالاداعى ءبىرشاما جولدار جوندەلىپ جاتقاندىقتان, بىرقاتار كوشەلەردىڭ ءىشىنارا جابىلۋىنا بايلانىستى اۆتوبۋستاردىڭ باسقا جولدارمەن اينالىپ وتەتىندىگىمەن تۇسىندىرگەن كومپانيا ماماندارى ەلەكتروندى كارتامەن ءبىر ساعات ىشىندە تەگىن جول ءجۇرۋ مۇمكىندىگى جويىلمايتىنىن جەتكىزدى.

وڭتۇستىك استانانىڭ تاجىريبەسى قانداي؟

تۋرا ءبىر جىل بۇرىن, ياعني ءوت­كەن جىلدىڭ 1 تامىزىنان باستاپ الماتى قالاسىندا دا  سارا­لانعان تاريف جوباسى ەن­گىزىلگەن بولاتىن. وندا دا «وڭاي» كارتاسى ارقىلى تولەم جاساي­تىندارعا جەڭىلدىك كورسەتىلىپ, قولما-قول ەسەپتەسەتىندەر ءۇشىن جولاقى قىمباتتاعان. وڭتۇستىك استاناداعى وزگەرىسكە دە جەرگىلىكتى جۇرتشىلىق ءتۇرلى كوزقاراستا بولعان. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك, جاڭا جۇيەنىڭ ارقاسىندا ءبىر جىلدىڭ ىشىندە قازىناعا تۇسەتىن قارجى ەداۋىر ارتقان. مىسالى, بىلتىرعى شىلدەدە 711813970 تەڭگە بيۋدجەت قورجىنىنا تۇسسە, سارالانعان تاريف ەنگىزىلگەننەن كەيىن بۇل تسيفر ەكى ەسەدەي كوبەيىپ, 1302344260 تەڭگەگە جەتىپتى. بىراق قازىنا قارجىسى مولايعانمەن, جولاۋشى تاسىمالداۋ­شىلار بۇعان ءالى دە اسا قۋانا قويماعان ءتارىزدى. الماتى قالاسى جولاۋشى تاسىمالداۋشىلار قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى ءسابيت امانباەۆتىڭ ايتۋىنشا, تاسىمالداۋشى كومپانيالارعا بەرىلەتىن سۋبسيديا تەك ونداعى جاڭا اۆتوبۋستار سانىنا قاراي بولىنەتىن كورىنەدى.
ال استاناداعى وزگەرىس ناتيجەسىندە قازىنا قارجىسىنىڭ قانشالىقتى وسكەنىن الداعى ايلاردا ناقتى تسيفرمەن كورسەتەتىن بولامىز. تەك جاڭا جۇيە جولاۋشىلارعا ءتيىمدى بولىپ, بارلىعى وڭىنان بولسا يگى ەدى.

– كوندۋكتورلاردىڭ بولماعانى قيىن ەكەن. جۇمىسىمىز اۋىر­لاپ كەتتى. نەگىزى, ەكى كۇن ىستەپ, ەكى كۇن دەمالامىن. بىراق سوڭعى كەزدە ەكى كۇنىمنىڭ ءوزى بەس كۇنگە تاتيدى. قاتتى شارشايمىز. ەرتەڭ دە باسشىلىقتان دەمالىس سۇرايىن دەپ وتىرمىن. كۇنىنە قانشاما جولاۋشىعا جالعىز قىزمەت كورسەتۋ وڭاي ەمەس. وسىنداي ءساتتى پايدالانىپ, باراتىن جەرىنە تەگىن جەتىپ جۇرگەندەر دە بار. الدىڭعى ەسىكتەن كىرگىزىپ, ولاردىڭ كارتالارىن ۆاليداتسيا جاساعانىن قاداعالاپ, كەيبىرىمەن قولما-قول ەسەپتەسىپ, ءار ايالدامادا ءبىراز بوگەلەمىن. سودان كە­يىن دە ايالدامالارعا ۋاقىتىنان كەشىگىپ جەتەمىز. ال وندا ادامدار جينالىپ قالادى. ۇزاعىراق كۇتكەندەرى ايعاي-شۋ شىعارادى. بۇل جۇيە بىزگە, اسىرەسە جۇرگىزۋشىلەرگە وتە ءتيىمسىز. سوندىقتان دا ءبىراز ارىپتەستەرىمىز جۇمىستان شىعىپ كەتىپ جاتىر. ال بۇرىنعى كوندۋكتورلاردىڭ ءبىرازى قازىر تەكسەرۋشى قىزمەتىنە اۋىستى. بىراق كوبىسى جۇمىستان بوساتىلدى. الدا قالاي بولارىن ۋاقىت كورسەتەر.

– №3 اۆتوپاركتە وسىعان دە­يىن 120 كوندۋكتور جۇمىس ىستەگەن. قازىر ونىڭ 25-ءى تەكسەرۋشى قىزمەتىنە اۋىستى. قالعانى ءوز ەركىمەن جۇمىستان كەتتى. 21 شىلدەدەن بەرى ءبىزدىڭ اۆتوبۋستاردا بىردە-ءبىر كوندۋكتور جۇمىس ىستەمەيدى. بارلىعى ەلەكتروندى كارتاعا كوشىپ جاتقاننان سوڭ ولار جۇمىس ىستەگىسى دە كەلمەدى. ويتكەنى بۇرىنعىداي اقشانى جىمقىرىپ قالۋ مۇمكىندىگى جويىلدى. ەسەسىنە بيۋدجەت قارجىسى ەسەلەنەتىن بولدى. سونىڭ ارقاسىندا ەندى اۆتوبۋستارىمىزدى جاڭارتىپ, جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسىن كوتەرەمىز. مىسالى, جۇرگىزۋشىلەرىمىزدىڭ قولعا الاتىن جالاقىسى مەن «قوسىمشا تابىستارىن» قوسقاندا بۇرىن شامامەن 350 مىڭ تەڭگە بولسا, قازىر دە سودان كەم بولمايدى. ال ءتارتىپ بۇزباي, قىزمەتىن ادال اتقاراتىنداردىڭ ەڭبەكاقىسىن 400 مىڭعا دەيىن كوتەرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. دەگەنمەن قازىرگى ۋاقىتتا جۇرگىزۋشىلەردىڭ جەتىسپەي جاتقانى راس. بىراق جاپپاي جۇمىستان كەتىپ جاتىر دەگەنگە كەلىسپەيمىن. بۇل – جاي عانا قاۋەسەت. بارلىعى ءوز ورنىندا, جۇمىستارىن كوندۋكتورلارسىز-اق يگەرىپ ءجۇر. بيىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ ولاردى شتاتقا قابىلداعان بولاتىنبىز.
مەن سارالانعان ءتاريفتىڭ ەنگىزىلگەنىن تولىق قولدايمىن. سەبەبى سايمان مەن جانارماي بۇرىنعىعا قاراعاندا قىمبات. بۇل تۇرعىدا جاڭا جۇيە بىزگە دە پايدالى بولايىن دەپ تۇر. نەگىزىندە, ءبىز بۇعان ەندى عانا كەلىپ جاتىرمىز. ال بۇل تاجىريبە ەۋروپادا بۇرىننان بار. مىسالى, 2003 جىلى جۇمىس ساپارىمەن شۆەتسيادا بولعانىمدا, ول جاقتاعى جۇيە سول كەزدىڭ وزىندە وسىنداي ەكەن.

 – سارالانعان ءتاريفتىڭ ەنگىزىلگەنىنە ءالى ءبىر اي دا بولعان جوق. قازىر بۇل وزگە­رىستى جۇرتشىلىق ءارتۇرلى قابىلداپ جاتىر. بىراق جو­لاۋ­شىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى قولداۋ كورسەتۋدە. ولاردىڭ 90 پايىزى ەلەكتروندى تولەمگە كوشتى. البەتتە, نارازى بولىپ جاتقاندارى دا جوق ەمەس. الايدا ولاردىڭ نارازى بولۋىنىڭ سەبەبى اقپاراتتى دۇرىس تۇسىنبەۋىندە سياقتى. كەيبىر جۇرگىزۋشىلەر مەن كوندۋكتورلار جولاۋشىلارعا قاتە اقپارات تاراتىپ جاتقان كورىنەدى. ويتكەنى بۇل جۇيە ولارعا ءتيىمسىز. نەگە دەسەڭىز, وسى ۋاقىتقا دەيىن ولاردىڭ كوبىسى جولاۋشىلارعا بيلەت بەرمەي, جولاقى قارجىسىنىڭ ءبىراز بولىگىن ءوز قالتالارىنا باسىپ كەلگەن. ال سارالانعان تاريف – وسىنداي كولەڭكەلى ەكونوميكانى بولدىر­ماۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى. ونىمەن قوسا, بيۋدجەتكە دە قارجى بۇرىنعىعا قاراعاندا كوبىرەك ءتۇسىپ, سونىڭ ناتيجەسىندە جول جوندەلىپ, اۆتوبۋستار جاڭاراتىن بولادى. سوندىقتان وسى وزگەرىستى جۇرتشىلىق دۇرىس تۇسىنسە دەيمىز. بۇل – وتپەلى كەزەڭ. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ءبارى ءبىر قالىپقا تۇسەتىن بولادى دەپ سەنەمىز.