«باحيلى كيۋدى ۇمىتپاڭىز» دەگەن جازۋ جاپسىرىلعان ەسىكتى اقىرىن عانا اشىپ, ىشكە كىردىك. ءدارى ءيىسى ارالاسقان اۋانى جۇتقان كۇيى ءدالىزدىڭ قاق تورىندەگى پروتسەدۋرالىق كابينەتكە قاراي ءجۇرىپ كەلەمىز. قازىر مەن ايبوليت اعايدىڭ كومەكشىسى مىندەتىن ءبىر كۇنگە سۇراپ الماقپىن. جان-جانۋارلاردى ەمدەگىم كەلەدى دەگەن بالالىق شاعىمنىڭ ارمانى ءدال بۇگىن ورىندالعالى تۇر.
اسقازاننان نەبىر زاتتار تابىلادى
ايبوليت اعاي دەپ وتىرعان كىسىم – زاۋىربەك اقبەرگەنوۆ. ول استانا قالاسىنداعى «اقتابان» ۆەتەرينارلىق كلينيكاسىنىڭ دارىگەرى. ۇستىمە مەديتسينالىق حالاتتى ىلگەن سوڭ, ەكەۋمىز ستاتسيونارلىق بولمەنى ءبىر شولىپ شىقتىق. مۇندا تۇراقتى تۇردە بىرنەشە كۇن ەم-دوم قابىلداپ, دارىگەردىڭ ءجىتى باقىلاۋىندا بولۋى كەرەك يت پەن مىسىقتار جاتادى ەكەن.
– بۇل فرەد, – دەدى زاۋىربەك سول جاق كىرەبەرىستەگى توردا تۇرعان قارا الا ءيتتى نۇسقاپ. يەسى ءيتىنىڭ ارتقى اياعىن دۇرىس باسپايتىنى ءۇشىن اكەلىپتى. – جامباس تۇسىن رەنتگەندە تۇسىرگەنىمىزدە, ءيتتىڭ اسقازانىندا الدەبىر كۇدىكتى زاتتىڭ جاتقانىن بايقادىق. سويتسەك ول يزولەنتا جۇتىپ قويىپتى. جانۋارلاردىڭ ءبىر اۋرۋىن زەرتتەۋ بارىسىندا وسىلاي ەكىنشى اۋرۋىن تاۋىپ الامىز كەيدە. قازىر فرەدتىڭ جامباس سۇيەگىن دە ورنىنا كەلتىردىك, وپەراتسيا ارقىلى ىشىندەگى يزولەنتانى دا شىعاردىق.
زاۋىربەكتىڭ ايتۋىنشا, ماقۇلىقتاردىڭ اسقازانىنان تابىلعان زاتتاردىڭ ءبارىن جيىپ, كورمە وتكىزۋگە دە بولادى. وندا نە جوق دەيسىز: تيىن, تۇيمە, شىرشانىڭ جىلتىر ويىنشىقتارىنان باستاپ قورىتىلماي قالعان سۇيەككە دەيىنگىنىڭ ءبارى بار. يتتەر وزدەرىنە ءيىسى ۇناعان زاتتىڭ ءدامىن كورگىسى كەلىپ, قىلعىتا بەرسە, مىسىقتاردىڭ اسقازانىنا بوگدە نارسە ولاردىڭ بۇجىر تىلدەرىنىڭ كەسىرىنەن تۇسەدى ەكەن. وعان جابىسقان زاتتى مىسىقتار تۇكىرە المايدى دا, امالسىز جۇتىپ جىبەرەدى.
يتتەر دە دارىگەردەن قورقادى
كەنەتتەن ءدالىز جاقتان الدەبىر ادامداردىڭ داۋىسى ەستىلدى. الدارىنان شىقتىق. وتىزدار شاماسىنداعى ەكى جىگىت سابالاق ءجۇندى ەڭگەزەردەي حاسكيدى اكەلىپ تۇر. دارىگەر «ىشكە الىپ جۇرىڭدەر» دەپ ىم قاققان سوڭ الگى كىسىلەر ءيتتىڭ قارعىباۋىنان ۇستاپ بەرى قاراي سۇيرەمەكشى ەدى, ول جەرگە جاتا قالىپ, الدىڭعى اياقتارىمەن ەدەندى تىرەي, سىرەستى دە قالدى. «ءجۇر, لايكا! قورىقپاشى!» دەپ جانىنداعى يەسى جۇمساق داۋىسپەن ءوتىنىپ, تاماعىنان قاسىسا دا, جانۋار ورنىنان جىلجىر ەمەس. قۇددى ءبىر دارىگەرگە بارۋدان قورىققان ءسابي دەرسىڭ!
– ولار دا اۋرۋحانانى بىلەدى, بىزدەن قورقادى, – دەيدى زاۋىربەك. – ءتىپتى, ارالارىندا قاتتى قورىققاننان تالىپ قالاتىن تىم سەزىمتالدارى دا بولادى.
بايعۇس ءيتتى ءبىر جاعىنان يەسى, ءبىر جاعىنان دارىگەر باسىپ وتىرىپ, تۇمسىعىن داكەمەن تاڭدى.
– قاشاننان باستاپ مازاسى جوق؟
– تۇننەن بەرى. ۇيىقتاماي ۇلىپ شىقتى.
– تاماق جەي مە؟
– ءيا, تابەتى جامان ەمەس.
ەكەۋارا ديالوگ وسىمەن تىندى دا, دارىگەر لايكانىڭ وڭ جاق ارتقى اياعىن قاراي باستادى.
– سۇيەگى وتكەندەگى وپەراتسيادان كەيىن دۇرىس بىتپەي, جىلجىپ كەتكەن. قايتا سالامىز, – دەدى ءبىر كەزدە ول. بۇل ءسوزدى لايكا تۇسىنبەگەنمەن, قارسى الدىنداعى اق حالات كيگەن كىسىدەن الدەبىر قاۋىپتىڭ كەلەرىن سەزگەندەي, كوكپەڭبەك كوزدەرىن توڭكەرىپ, زاۋىربەك جاققا قاراعىشتاي بەرەدى.
قىس پەن كوكتەمدە «پاتسيەنتتەر» كوبەيەدى
كلينيكاعا ءجيى جەتكىزىلەتىن يتتەر بولسا, ەكىنشىسى مىسىق ەكەن. «ادەتتە, كۇنىنە 7-8 مىسىقتى قارايمىز, ارنايى ماۋسىمداردا ونىڭ سانى 20-دان اسادى» دەيدى دارىگەر. ارنايى ماۋسىم دەگەنى – جاڭا جىلدان كەيىنگى كەز بەن كوكتەم ايلارى. ويتكەنى مىسىقتار جاڭا جىلعا قاراي داۋرەنى ءجۇرەتىن ءتۇرلى پەتاردا-وتشاشۋلاردىڭ كەسىرىنەن جارالانسا, كوكتەم شىققاندا كوبەلەك قۋامىن دەپ اشىق تۇرعان تەرەزەلەردەن قۇلاپ كەتىپ جاتاتىن كورىنەدى. مىسىق قانشا بيىكتىكتەن قۇلاسا دا, ءتورت تاعانداپ تۇسەدى دەگەن تۇجىرىمنىڭ شىندىق ەمەس ەكەنىن وسى جەردە بىلگەن بولارسىز.
تۇسكى 11-لەر شاماسىندا موككا ەسىمدى مىسىقتىڭ قۋىعىنان تاس الماقشى بولىپ وتا جاسادىق. مىسىقتى تىرپ ەتكىزبەي ۇستاپ وتىرۋ ءيتتىڭ جاعدايىنان دا قيىن بولاتىنىن بىلمەپپىن. دەنەسى كىشكەنتاي ءارى يىلگىش بولعاندىقتان, بۇلت-بۇلت ەتىپ قولىڭنان شىعىپ كەتە جازدايدى.
– بۇلاردا دا ادامدارداعىداي قۋىقتارىندا تاس بولادى ەكەن-اۋ, – دەدىم ناركوزدا جاتقان مۇرتتى ماقۇلىقتان كوزىمدى الماعان كۇيى.
– بولعاندا قانداي. مۇنىڭ سەبەبى يەلەرىنىڭ دۇرىس تاماقتاندىرمايتىنىندا, – دەدى دارىگەر. – نەگە ەكەنىن قايدام, ءبىز ءۇشىن ۇيدەگى مىسىق مەيلىنشە سەمىز بولعان سايىن سوعۇرلىم سۇيكىمدى كورىنەدى عوي. تاماقتى ءۇيىپ-توگىپ بەرەمىز. ءۇيدىڭ اسىن دا, «ۆيسكاس» سەكىلدى دۇكەن تاماعىن دا الدارىنا قويامىز. ولاي ەتۋگە بولمايدى. شەكتەن تىس سەمىزدىكتىڭ, دۇرىس تاماقتانباۋدىڭ سالدارىنان بۇلاردا وسىنداي قۋىق تاستارى پايدا بولادى, قانت ديابەتىنە شالدىعادى, جۇرەك اۋرۋلارىمەن اۋىرادى.
استانالىق مىسىقتار ازىراق ءومىر سۇرەدى
اۋرۋ دەمەكشى, دارىگەر مىسىقتاردىڭ جاساندى جولمەن الىنعان كەي تۇقىمدارى بەلگىلى ءبىر دەرتتەرگە بەيىم كەلەتىنىن دە ايتتى. «حروموسومالارىنىڭ ءبىر-بىرىنە دۇرىس سايكەس كەلمەگەنى سەبەپتى ولاردا گەندىك اۋرۋلار كوپ كەزدەسۋى مۇمكىن. مىسىقتاردىڭ قىمبات تۇقىمدارىن ساتۋمەن اينالىساتىن ادامدار, وكىنىشكە قاراي, مۇنداي اقپاراتتى جاسىرادى. ولاردىڭ دىتتەگەنى تەك بيزنەس بولعاندىقتان, جانۋارعا وبال جاسادىق-اۋ دەگەن نارسەنى ونشا ويلامايدى» دەيدى زاۋىربەك.
جالپى, مىسىقتار ورتاشا ەسەپپەن 12-15 جىل ءومىر سۇرسە, استانادا تۇراتىندارى كوپ دەگەندە ون شاقتى جىل عانا جاسايدى ەكەن. ويتكەنى, دارىگەردىڭ ايتۋىنشا, ەلورداداعى اۋىزسۋدىڭ ساپاسى تومەن. سونىڭ كەسىرىنەن جانۋارلار وزدەرىنە قاجەتتى مينەرالداردى تولىقتاي الا المايدى.
موككاعا وتا جاسالىپ بىتكەن سوڭ, مەن ونىڭ ۇستىنە بانداج كيگىزدىم دە, ستاتسيونارداعى تور ءجاشىكتىڭ ىشىنە جاتقىزدىم. بانداج جارانى تاڭعان داكەنىڭ جىلجىپ كەتپەۋىن قامتاماسىز ەتەدى. باعانا عانا قولدى-اياققا تۇرماي بۇلقىنىپ جاتقان تومپاق مىسىق قازىر قاننەن-قاپەرسىز ۇيقىدا. ناركوزدىڭ كۇشى تاراعان سوڭ, تىككەن جەرىن اۋىرسىناتىن شىعار. بىراق ايتەۋىر اعزاسىنىڭ جاي-كۇيى دۇرىستالعانىنا قۋاندىم.
ونكولوگيالىق دەرتكە نەلىكتەن شالدىعادى؟
سول كۇنى دارىگەر تاعى دا ءتورت-بەس مىسىقتى وپەراتسيا ۇستەلىنە جاتقىزىپ, كاستراتسيا جانە ستەريليزاتسيا ادىستەرىمەن ۇرپاق تاراتۋىن توقتاتاتىن وتالاردى جاسادى. ايتپەسە جانۋارلاردا ونكولوگيالىق اۋرۋلار پايدا بولۋى مۇمكىن ەكەن.
– كوپ ادامدار يت-مىسىقتارىن ۆەتەرينارعا اكەلۋگە ەرىنىپ نەمەسە قىزمەتتى قىمباتسىنىپ, قولدان گورمونالدى دارىلەر بەرەدى. ول جانۋاردىڭ تابيعي قالاۋىن ۋاقىتشا باسقانمەن, دەنساۋلىعىنا وراسان زور زاردابىن اكەلەدى. مۇنىڭ سوڭى ىسىك اۋرۋلارىنا سوقتىرادى. جالپى, ءۇي جانۋارلارىنىڭ ونكولوگيالىق دەرتكە شالدىعۋىنىڭ سەبەبى
50-60 پايىز جاعدايدا ەندوكريندى جۇيە جۇمىسىنىڭ بۇزىلۋىنا بايلانىستى بولادى, – دەيدى ۆەتەرينار.
بۇدان سوڭ ول جانۋاردا ەشقانداي اۋرۋ بەلگىلەرى بايقالماسا دا, بەلگىلى ءبىر كەزەڭ سايىن ۆاكتسينا ەكتىرىپ تۇرۋدىڭ مىندەتتى ەكەنىن ايتتى:
– بىزدە مىسىق بولسىن, يت بولسىن, اۋرۋىن ءوزى جازىپ الادى, جاراسىن ءوزى جالاپ-اق ەمدەيدى دەگەن تۇسىنىك بار عوي. ول دۇرىس ەمەس. ۇيدەگى مىسىق دالاعا شىقپايتىن بولسا دا, ءسىزدىڭ كوشەنى باسىپ كەلگەن اياق كيىمىڭىزدەن ءتۇرلى ينفەكتسيالار جۇقتىرۋى مۇمكىن. ولاردىڭ ءبىر جەرى اۋىرىپ تۇرسا ايتاتىن ءتىلى جوق. اسىرايمىن دەپ العان ادام ولاردىڭ ءومىرى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى دە سەزىنۋى كەرەك.
P.S. كلينيكاداعى كومەكشىلىك قىزمەتىم كەشكى 5-تەر شاماسىندا ءبىتتى. ادەتتە, دارىگەرلەر ەڭبەگىنىڭ جەمىسى ادامداردىڭ العىس ايتقانىنان كورىنەر بولسا, ۆەتەرينار مامان ءۇشىن ءيتتىڭ قۋانا قۇيرىعىن بۇلعاڭداتقانى نەمەسە مىسىقتىڭ ەركەلەي پىرىلداعانى جۇمىستاعى ەڭ قۋانىشتى ءسات ەكەنىن ءتۇسىندىم.
