قازىر اكە-شەشەنى ابىڭ-كۇبىڭ ەتكەن ءبىر ماسەلە – جازعى لاگەر. الماتى ماڭى تىنىشتاۋ. ويتكەنى بالالار اراسىندا مەنينگوكوكك تارالماسىن دەپ العاشقى ماۋسىم ارنايى پارمەنمەن توقتاپ تۇر. ال استانادا ۋاتساپتاعى اتا-انالار كونفەرەنتسياسى تىنىمسىز. ءتىپتى, ءبىر ارىپتەسىم: «بەس بالام بولا تۇرا, چاتتان شىعىپ كەتتىم. تىڭقىلداپ جۇمىس ىستەتپەيدى» دەپ وتىر. يت تارتىستىڭ توركىنى – مەكتەپ جانىنداعى لاگەر. «كىم بارادى, وندا نە بەرەدى, اقشاسى نەشە؟» دەگەن ساۋالدار كوپ كىسىنى ۇيىقتاتپاي ءجۇر.
ەلورداداعى ءبىر مەكتەپتىڭ مۇعالىمى اتا-انالارعا مىناداي ۇندەۋ جولدادى…
ۇستازدىڭ بۇيرىعى…
«لاگەرگە 18.06 – 29.06 ارالىعىندا باراتىن بالا جوق. بىزدەرگە ديرەكتور سويلەپ جاتىر. «2-سىنىپتا ول بالالار الدارىڭىزعا كەلمەي مە؟» دەپ. وقۋشىلاردى الدەن 1-سىنىپتان لاگەرگە جيناي الماساڭىز دا, قادىر-قاسيەتتەرىڭىز قانداي؟» دەپ نامىسىمىزعا ءتيىپ جاتىر. سىيلاماساڭىزدار, 2-سىنىپتا ساباق بەرمەيمىن» دەپ باس تارتاتىن شىعارمىن». چاتقا تۇسكەن بۇل حابارلاما كوپكە دەيىن تالقىعا ءتۇستى.
اتا-انا شاعىمى:
سول ارالىقتا جەكە ءنومىرىمىزگە كوپ بالالى انا شىقتى: «ءوزىمىز اتا-ەنەمىزدىڭ زەينەتاقىسىنا قاراپ وتىرمىز. كۇيەۋىم تۇراقتى جۇمىستا ەمەس. مەنىڭ الاتىن الەۋمەتتىك جاردەماقىم بالالاردىڭ مەكتەپتەگى تاماعىنان ارتىلمايدى. سوعان قاراماي, 20 مىڭعا 4-سىنىپتاعى قىزىمدى لاگەرگە جازدىردىق. دايارلىق سىنىبىن اياقتاعان ۇلىمدى مەكتەپ جانىنداعى لاگەرگە بەردىك. ەشبىر جەڭىلدىكسىز, قالتامىزدان شىعاردىق. ەندى اپايى ورتانشى قىزىمنىڭ «اپكەڭمەن بار» دەپ قۇلاعىن بۇراپتى. بارىنە جاعدايىم جەتسە, جىلاماس ەدىم. مۇعالىمدەر نەگە شامامىزعا قارامايدى؟ بۇل ماسەلەگە توقتاۋ بار ما ءوزى؟ گازەتىڭىزگە جازىڭىزشى…» دەدى جىلارمان بولىپ…
وقۋشىنىڭ ويى…
وقۋشىلاردىڭ ويىن بىلمەككە, تۋىسقانىمنىڭ لاگەرگە بارىپ جۇرگەن 2-سىنىپتاعى ءبۇلدىرشىنىن سوزگە تارتتىم. «بالەندەي ەرەكشەلىك جوق. تاماقتان بولەك ءبىر ساعات ديسكوتەكا بولادى. ءتۇرلى ويىن-ساۋىقتار بار. ەكسكۋرسياعا شىعامىز. بىراق, قۇم قىزىپ, ەندى وينايمىز با دەگەندە تاربيەشىلەر ۇيىقتاتىپ تاستايدى تۇستە. مەن سياقتى ۇيىقتاپ ۇيرەنبەگەندەرگە ءتىپتى قيىن. سودان دا قاشىپ-پىسىپ ءجۇرمىن…» دەيدى جانداۋا.
ديرەكتوردىڭ شىندىعى…
قالاي دەسەك تە, شاعىم ايتقان كوپ بالالى كىسىنىڭ دە, بۇرىمدى ءبۇلدىرشىننىڭ دە ءسوزىنىڭ جانى بار. مۇعالىمنىڭ پارمەنى ءوز الدىنا اڭگىمە. وسى ويمەن كوپتەگەن قالا مەكتەپتەرىنە حابارلاستىق. ماسەلەنىڭ ءمانىسىن بىلگەن ديرەكتورلار تەلەفون تۇتقاسىن تاستاي سالىپ جاتتى. ءبىزدى تۇسىنگەن №66 مەكتەپ-ليتسەي ديرەكتورى ايتجان شاياحمەتوۆا عانا. اتالعان ماسەلە جونىندە باس ۇستازدى اشىق اڭگىمەگە تارتتىق…
ر.S. قالاي دەسەك تە, اتا-انانىڭ دا, بالانىڭ دا, باس ۇستازدىڭ دا تالاپ-تىلەگى ەسكەرىلگەنى ابزال. مىندەتتەمەگەن دۇرىس. دەسە دە, مەكتەپ لاگەرىنەن باس تارتقان اكە-شەشە بالاسىن كۇنۇزاق باقىلاپ وتىرادى دەۋ قيىن. تەلەفونعا تەلمىرىپ, عالامتوردىڭ ارباۋىندا بولادى كوبى. ونىڭ جانىندا 7 مىڭ تەڭگەگە ءبىر اۋىق جۇگىرىپ ويناپ, قالانىڭ مادەني-تاريحي جەرلەرىن كورىپ قايتسا دەيسىڭ. بىزدىكى – تەك ۇسىنىس. بالكىم, بالامىز بولعاندا ءبىز دە چاتتاعى اتا-انالارعا قوسىلعان بولار ما ەدىك, كىم ءبىلسىن؟!
ايتجان شاياحمەتوۆا,
قالاداعى 66-مەكتەپ ليتسەي باسشىسى:
4400 اتا-انا ارىزدانسا, شاشىم اعارار ەدى…
– ايتجان حانىم, سىزدەردىڭ تاراپىڭىزدان جازعى لاگەرگە اتا-انانى, ۇستازدى مىندەتتەۋ بار ما؟ جاڭاعىداي اڭگىمەلەر قايدان شىقتى؟
– زاڭ بويىنشا دا, ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان دا ءبىزدىڭ مىندەتتەۋگە حاقىمىز جوق. ەشبىر قىسىم بولماۋى ءتيىس. مۇعالىمدەر تاراپىنان كەتكەن قاتەلىك بولسا كەرەك. اركىم ءوز سىنىبىن ورگە سۇيرەيدى ەمەس پە؟ مۇنداعى سىنىپ جەتەكشىنىڭ كەمشىلىگى – اتا-انانىڭ جاعدايىن ەسكەرمەي وتىر. ءتىپتى, لاگەردىڭ ماقسات-مىندەتىن تۇسىنبەگەن دە بولۋى كەرەك. بۇل تاراپتان اركىم تاڭداۋ جاساۋعا ەرىكتى. مەنينگوكوككتان قورقىپ, بالاسىن وقشاۋلاپ وتىرعاندار بولۋى مۇمكىن. اتا-اجەسىنە جىبەرگىسى كەلەتىن بولار. جاعدايى جوق شىعار. قاسىندا جۇرگەنىن قالايتىن بولۋى دا عاجاپ ەمەس. ماسەلەن, ءبىزدىڭ مەكتەپ 1 اۋىسىمدا 10 كۇنگە باستاۋىشتىڭ 400 وقۋشىسىن قابىلدادىق. ءبىر مەزەتتە باستاۋىش سىنىپتاعى 1000 بالانى قامتي المايمىز. ءتىپتى, ەكى ماۋسىمعا دا جازىلعان جاندار بار. ءبىزدىڭ مەكەمەدە 7 جىلدان بەرى مەكتەپ جانىندا لاگەر جۇمىس ىستەيدى. باستاۋىشتا وقيتىن 2200 وقۋشىنىڭ 4400 اكە-شەشەسى بىزبەن بايلانىستا. 4400 اتا-انا ارىز تۇسىرسە, شاشىم اعارىپ كەتكەن بولار ەدى. اراسىندا ءبىر-ەكى شاعىم بولسا, ونى دا تۇسىنۋگە بولادى. ال قالا سىرتىنداعى جازعى لاگەرگە مەكتەبىمىزدەن 10 شاقتى بالا اتتانعالى وتىر. باعاسى – ءبىلىم باسقارماسى بەكىتكەن 38-40 مىڭ تەڭگە توڭىرەگىندە.
– مەكتەپ جانىنداعى لاگەردە جوعارىدا ايتقانداي بالانى ۇيىقتاتىپ تاستاۋمەن شەكتەلمەي مە؟ باعدارلاماسىمەن تانىستىرىڭىزشى…
– باسقا وڭىرلەردە قالاي ەكەنىن قايدام, بىزدە تۇسكى ساعات ەكىگە دەيىن عانا. تاڭەرتەڭ 9-دا تاڭعى اس, تۇستە تۇستىك. ىستىق تاماق ۇيىمداستىرىلعاننان اقىلى بولىپ وتىر. ايتپەسە, تەگىن بولار ەدى. ودان بولەك ساۋىقتىق, كوڭىل كوتەرۋ شارالارى. تاڭەرتەڭ سەرگەكتىك جاتتىعۋىمەن باستايمىز كۇندى. قىدىرىس ۇيىمداستىرىلادى قالانىڭ كورىكتى جەرلەرىنە. «حان شاتىر», «ارۋجان» ويىن-ساۋىق ورتالىعىنا اپارامىز. كينو, تەاتر, مۋزەيگە بارامىز. بالاعا پايدالى كوپتەگەن باعدارلامامەن جۇمىس ىستەيمىز.
– ال كوپ بالالى اتا-انالارعا جەڭىلدىك بار ما؟
– كوپ بالالى, جەتىمدەر مەن الەۋمەتتىك وسال توپتاعى مۇگەدەكتەرگە جانە اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان جەتكىنشەكتەرگە بيۋدجەت ەسەبىنەن تەگىن جولداما بار. ەكى بالاسىن جىبەرگەندە كوپ بالالى بولۋىنا بايلانىستى, بىرىنە جەڭىلدىك بەرىلۋى مۇمكىن. اۋداندىق اكىمشىلىككە, ءبىلىم باسقارماسىنا بارىپ, بىلسە بولادى. مۇعالىمنىڭ جاعدايىن ايتۋىمەن ونداي بالالار بىزدە لاگەرگە تەگىن جاتادى. ءبىزدىڭ مەكتەپتە الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وقۋشى كوپ جوق. قازىر 1 بالا عانا تەگىن دەمالۋدا. تاماققا تولەمەيدى. ال ويىن-ساۋىق ورتالىقتارىنا تەگىن اپارا المايمىز. ودان بولەك, جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى كۇنىنە ەرىكتى تۇردە 2 ساعاتقا كەلىپ, مەكتەپتەگى ءتۇرلى شارالارعا قاتىسا الادى. تاماق ۇيىمداستىرىلماعاندىقتان, بۇل – اقىسىز.
– الماتى مەكتەپتەرى مەنينگوكوكك ينفەكتسياسىنان قاۋىپتەنىپ, العاشقى ماۋسىمدى توقتاتىپ وتىر. سىزدەرگە مۇنداي بۇيرىق تۇسپەدى مە؟
– عالامتوردان بىلگەن دەرەگىمشە, استانادا 1 وقۋشى وسى جۇقپاعا شالدىققان. قازىر ەمدەلۋدە. ءبىلىم باسقارماسى, دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى تاراپىنان وسى ساعاتقا دەيىن ونداي پارمەن بولا قويعان جوق. سوندىقتان لاگەرگە بالا قابىلداپ جاتىرمىز…
وقۋشىلار قايدا, قالاي دەمالادى؟
بيىل استانالىق 1-10 سىنىپتاردىڭ 133 719 وقۋشىعا جازعى دەمالىس ۇيىمداستىرىلادى.
4 ماۋسىم مەن 29 ماۋسىم ارالىعىندا قالاداعى 77 مەكتەپ جانىنداعى لاگەرلەر 34 مىڭنان اسا 1-4 سىنىپ وقۋشىلارىن قامتىپ, ەكى اۋىسىمدا جۇمىس ىستەيدى.
«ديدارلى جاز» مەكتەپ جانىنداعى سپورتتىق-ويىن الاڭدارىنا 5,6,7 سىنىپتاردىڭ كوماندالارى, ءار سىنىپتان 20 بالادان قاتىسادى. جارىس مەكتەپىشىلىك جانە توپتىق بولىپ ءبولىنىپ, 2 كەزەڭنەن تۇرادى.
«ايبىندى ماۋسىم» مەكتەپ جانىنداعى اسكەري-سپورتتىق الاڭدارى جوباسى 8-10 سىنىپ وقۋشىلارىن تەگىن دەمالىس جانە جۇمىسپەن قامتيدى. اتالعان جوبانى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن بازالىق مەكتەپتەر ايقىندالدى. وندا اسكەري-پاتريوتتىق باعىتتاعى باعدارلاما جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى. (اسكەري-دالالىق جيىندار, ويىندار, ەكسكۋرسيالار, مۋزەي, جورىقتار جانە ت.ب.).
28 مامىر مەن 6 شىلدە ارالىعىندا ماحامبەت وتەمىسۇلى اتىنداعى وقۋشىلار سارايى «جازعى شىعارماشىلىق مەكتەبى» جوباسىن ۇيىمداستىردى. ءبىر اۋىسىم ءۇشىن باعاسى 20 مىڭ تەڭگە (اۋىسىمدا 10 كۇن). سونىمەن قاتار 28 مامىر مەن 6 شىلدە ارالىعىندا «بالالىقتىڭ بويتۇمارى», «جازعى دەمالىس اكادەمياسى» ۇيىمداستىرىلادى. ونىڭ دا ءبىر اۋىسىمداعى باعاسى – 20 مىڭ تەڭگە. 10 كۇندىك دەمالىسقا تاماقتاندىرۋ, جۇزۋگە ۇيرەتۋ, مۇزدا سىرعاناۋ, ءتىل ساباقتارى, شاحمات ۇيرەتۋ, ينتەراكتيۆتى پارك, بەينەلەۋ ونەرى, تەاتر ستۋدياسى جانە ت.ب. كىرەدى.
«ارمان» سپورتتىق-ساۋىقتىرۋ لاگەرىندە 11 ماۋسىم مەن 16 تامىز ارالىعىندا 5 اۋىسىم ۇيىمداستىرىلادى. ءار اۋىسىمدا 250 بالا قامتىلادى. جالپى 1250 دەمالادى. جەتىم بالالارعا, الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وتباسىلارداعى بالالارعا, سونداي-اق, حالىقتىڭ الەۋمەتتىك قورعالماعان باسقا توپتارىنا 5 اۋىسىم تەگىن ۇيىمداستىرىلادى. ءبىر ماۋسىمداعى جولدامانىڭ قۇنى 42 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى.
بالالار ءۇيىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرى, جەتىم بالالار مەن اتا-اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان 90 بالا اقمولا وبلىسىندا ورنالاسقان «بوروۆيچوك» دەمالىس ايماعىندا دەمالادى.
«باتىر» شاتىرلى لاگەرىندەگى ءۇش اۋىسىم ء(بىر اۋىسىمدا 120 بالا) 2 شىلدە مەن 8 تامىز ارالىعىندا ۇيىمداستىرىلادى. جەتىم جانە از قامتىلعان وتباسىلارىنان شىققان 360 بالا تەگىن دەمالادى.
