ەشقانداي سىيلىق تالانتىڭا تالانت قوسپايدى

مەملەكەتتىك سىيلىق شىعارماشىلىق تۇلعاعا نە بەرەدى؟ ونى بەرۋ ءتارتىبى قاناعاتتاندىرا ما؟ ءبىزدىڭ ەلىمىزدە مەملەكەتتىك سىيلىق بەرۋ ادەبيەتتىڭ دامۋىنا ستيمۋل بولىپ وتىر ما؟

– مەملەكەتتىك سىيلىق لايىق­تى ادامىنا بەرىلسە, ارينە, ادە­بيەتتىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەدى. ال بىراق حالتۋرششيكتەر تالانت­تاردىڭ الدىن وراپ كەتىپ جاتسا, بۇل – وكىنىش. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە مەملەكەتتىك سىيلىق ءار ۋاقىتتا لايىقتى ادامىنا بەرىلىپ ءجۇر دەپ ايتا المايمىن. ارينە, بۇل اتاقتى العان مىقتى تۇلعالار بار. مارقۇم ءابىش كەكىلباەۆ, سايىن مۇراتبەكوۆ, زامانداس­تارىمىزدان مۇحتار ماعاۋين, قاجىعالي مۇحانبەتقاليۇلى, باسقا دا قالامداستارىمىزدى اتاپ ايتۋعا بولادى. بىراق وسى تىزىمگە كولدەنەڭنەن قوسىلىپ كە­تىپ, اتتەگەن-اي دەگىزىپ جاتقان ازاماتتار دا بار.
مەملەكەتتىك سىيلىققا اۆتور ەمەس, شىعارما ۇسىنىلادى, بىراق ونىڭ ءوز تالاپتارى بار. مىسالى, 400 بەتتەن اسقان شىعارمانى كوميسسيا وقىمايدى. سوسىن, قالام­گەر مەملەكەتتىك سىيلىققا لايىق­تى بىرنەشە شىعارما جازۋى ءمۇم­كىن, بىراق ءبىزدىڭ تاجىريبەمىزدە بۇل سىي­لىقتى ەكى رەت العان ادام بولعان ەمەس. ءتىپتى ءبىر رەت الىپ, ەكىنشى رەت تاعى ۇسىنىلعان قالامگەر بولعان جوق. ايتپەسە, مۇحتار ماعاۋيننىڭ «الاساپىرانىنان» كەيىن «جارماعىنا» دا, «شىڭعىس حانىنا» دا بەرۋگە بولار ەدى. جالپى, شىندىعىندا, ءبىر قالامگەرگە بىرنەشە رەت مەملە­كەتتىك سىيلىق بەرۋ كەرەك دەسە, قولداۋعا بولادى.
مەملەكەتتىك سىيلىق ماعان نە بەردى دەيسىز, اقشا بەردى (كۇلەدى). سول سەكىلدى, بۇل جارناماڭا كو­مەكتەسەدى. «مەملەكەتتىك سىي­لىق الدى» دەگەندە وقىرمان قى­زىعۋشىلىقپەن قاراپ, شىعار­ماڭدى ىزدەيدى. قوعام بولعان سوڭ, ەل بولعان سوڭ ەلەپ, ەسكەرىپ, با­عالاپ جاتسا قۋاناسىڭ. بىراق ەشقانداي سىيلىق تالانتىڭا تالانت قوسپايدى. سونى ۇمىت­پاۋىمىز كەرەك.

ءوزىمىزدى ەمەس, قولىنا قالام ۇستاعان
كەيىنگى جاستاردى كوبىرەك ويلاۋىمىز كەرەك

– مەملەكەتتىك سىيلىق قا­لام­­گەردىڭ وزىنە سەنىم بەرەدى. ونى العان ادامنىڭ وقىرماننىڭ, ەلدىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى ارتادى. بۇل اتاققا قول جەتكىزگەن اقىن نە جازۋشى «مەمسىيلىقتى الدىم, بولدى» دەپ قالام مەن قاعازىن تارتپاسىنا سالىپ قويمايدى, كەرىسىنشە, جاڭا شىعارماشىلىق ورلەۋگە بەت بۇرادى. ول ەندى ءوزى­نىڭ سول سىيلىققا لايىق ەكەنىن دالەلدەۋى كەرەك. مەملەكەتتىك سىيلىقتى العاننان كەيىن دە ول ءوزىنىڭ جازعان شىعارمالارى مىقتى ەكەنىن كورسەتۋى قا­جەت. ۇكىمەت تاراپىنان دا «مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى عوي» دەپ قويا سالماي, ولاردى ءارى قاراي ناسيحاتتاپ, كوتەرۋ كەرەك, ونى ۇلت ماقتانىشىنا اينالدىرۋ قاجەت. الەمدىك تاجىريبە وسىلاي.
بىراق ادەبيەتتى تەك مەملە­كەتتىك سىيلىقتى العاندار عانا جاسامايدى. بۇل اتاققا قول جەتكىزبەسە دە, تالانتتى, دارىندى, تالماي ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن قالامگەرلەر بار. سولاردىڭ بارىنە ۇكىمەت تاراپىنان ۇلكەن قامقورلىق قاجەت-اق. قالاماقىنى كوتەرۋ ماسەلەسى, وتە تانىمال, حالىق مويىنداپ جاتقان اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن اۋدارۋ ماسەلەسى, سولاردىڭ كىتاپتارىن شىعارۋ, ونىڭ شەت ەلدەرگە دە تاراۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ جاعى قا­راس­تىرىلۋى كەرەك.
ءبىز قازىر ءوزىمىزدى ەمەس, قولىنا قا­لام ۇستاعان كەيىنگى جاستاردى كوبىرەك ويلايمىز. ولارعا ەڭ الدىمەن كەرەگى – كىتابىن شىعارىپ بەرۋ. ال مەملەكەتتىك سىيلىقتى الىپ جاتسا, ونىڭ دا اقشاسى ءسال كوبىرەك بولسا, بۇل ماراپاتتىڭ بەدەلى دە ارتار ەدى ءارى قالامگەرلەرگە ءبىراز كومەك بولار ەدى.

توپشىلدىقتى, جىكشىلدىكتى قوزدىرادى

– ونەر اتاۋلىنىڭ نەگىزگى ميس­سياسىنىڭ ءبىرى – وقىرمانعا, كو­رەرمەنگە جەتۋ جانە سونىڭ ىقى­لاسىنا بولەنۋ. رەجيسسەر, اكتەر, جازۋشى ياكي بولماسا اقىننان سۇراساڭىز, ءبارىنىڭ ايتارى بىرەۋ: شىعارمانى حالىققا جەتكىزۋ. ولاي بولسا, سىيلىقتىڭ, سونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ نە كەرەگى بار؟ ونىڭ قالامگەرگە قانداي قاجەتى بار؟ ەشقانداي! كەرىسىنشە, وسى ۋاقىتقا دەيىن ءالى دە سىيلىق اتاۋلى اقىن-جازۋ­شىلاردى ارازداستىرىپ, ءبىر-بىرىنە جاۋ ەتىپ, ادە­بي ورتاعا سىزات ءتۇسىرىپ, جىك­شىل­دىكتى, توپشىلدىقتى, جەرشىلدىكتى, رۋشىلدىقتى قوز­دىرىپ كەلەدى. سول دەرتتەر ادەبيەتتەگى جاس بۋىنعا دا جۇقتى. ولار دا سىيلىق, ماراپات, ءمۇشايرادان جۇلدەلى ورىن الۋ ءۇشىن الدىڭعى بۋىن تاپتاعان جولمەن كەتىپ بارادى. ادەبيەت ءۇشىن بۇل – وتە وكىنىشتى نارسە. اۋەلى سىيلىققا تالاستان باس­تالعان ءوزارا باقتالاستىق كەي كەزدە تىپتەن ۇدەپ, ءبىر-ءبىرىنىڭ شىعارماشىلىعىن قارالاپ «سىن» جازۋعا دەيىن بارادى. ادەتتە, مۇنداي قارالاۋ, ادەبي «توبەلەس» كامپانياسىندا ايماقشىلدىق, جەرشىلدىك, رۋشىلدىق ارالاسىپ, جاستاردى سول قاتارعا بەلسەنە تارتۋ ءجۇرىپ جاتادى. ءسويتىپ بۇل ەكى ادامنىڭ عانا تۇتاس بۋىننىڭ ءبىر-بىرىنە جاۋلىعىنا اينالادى. كەڭەس زامانىندا ادەبيەتتىڭ مەملەكەتتىك يدەو­لوگيالىق ۇستىنى كۇشتى بولىپ, وعان اسا ءمان بەرىلگەندىكتەن دە ءتۇرلى ماراپاتتارمەن قا­لامگەرلەردى قولداپ وتىردى. مەم­­لەكەتتىك سىيلىق – سول كەڭەس داۋىرىنەن قالعان ادەبي دەرتتىڭ سارقىنشاعى. باسقا تۇك تە ەمەس. ايتپەسە وقىرمان عانا باس ۇرۋى ءتيىس ادەبيەت سىيلىق ءۇشىن بيلىككە باس ۇرسا, ءوز يەسى شەدەۆر دەپ ەسەپتەيتىن دۇنيەسىن ساۋداعا سالىپ جاتسا, ونى ءبىز قالاي ونەر, ادەبيەت دەيمىز؟ سوندىقتان دا ادەبيەتتەن سىيلىق اتاۋلىنى الاستاپ, ءسوز ونەرىن جايىنا قالدىرىپ, ءوزىنىڭ نەگىزگى ميسسيا­سىنا قىزمەت ەتۋىنە, ءسويتىپ شىنايى دامۋىنا مۇرسات بە­رىپ, جايىنا قالدىرۋ كەرەك-اق! ەگەر قالامگەر الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتقىسى كەلسە, وندا ادەبيەتتەن باسقا ءىس­پەن اينالىسقانى ابزال. سوندا مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ قىرىق مىڭ دوللارىنان دا مول قاراجات تابۋىنا مۇمكىندىگى بار. ال ادەبيەتتى اتاق پەن داڭقتىڭ, اقشانىڭ قۇرباندىعىنا شالعان قالامگەردىڭ قالامىنان وقىرمانىن ويلاندىراتىن شى­عارما تۋادى دەگەنگە ءوز باسىم سەنبەيمىن. ويتكەنى ادەبيەت ەڭ اۋەلى تازالىقتى, شىنايىلىقتى سۇيەدى.

شىعارماشىلىق ادامىنا اتاق ەمەس, اقشا بەرسە ءجون

– مەملەكەتتىك سىيلىق شى­عارماشىلىق تۇلعاعا نە بەرەدى؟ مەنىڭشە, ەشقانداي سىيلىقتىڭ ەش جازۋشىعا بەرەرى جوق. بىراق بۇل دۇنيەدە بارلىعى سالىستىرمالى تۇردە انىقتالاتىنىن ەسكەرەتىن بولساق, ءبىر-بىرىنەن تالانتى دا, شىعارمالارىنىڭ كوركەمدىگى دە كەم تۇسپەيتىن كەيبىر كلاسسيك جا­­زۋشىلاردىڭ ءبىرى مەمسىيلىق الىپ, ەندى ءبىرى الا الماي قالىپ جاتقانى ءبىرتۇرلى ەمەس پە؟ وسى ۋاقىتقا دەيىن مەملەكەتتىك سىيلىق العان قالامگەرلەر اراسىندا بۇل سىيلىققا لايىق ەمەستەرى بار دەمەس ەدىم. بىراق الماعاندار اراسىندا لايىقتارى تولىپ ءجۇر. قازىر اقشاسى جوق اڭگىمەنىڭ ءبارى دالباسا. قانشا مويىنداعىمىز كەلمەسە دە, ءومىر ءوزى وسىعان الىپ كەلدى. قانشا جەردەن كلاسسيك بولساڭ دا, شىعارماڭ ساتىلماسا, وتپەسە, اقشا اكەلمەسە, دەمەك ەشكىم ەمەسسىڭ نەمەسە ەشكىم وقىمايدى دەگەن ءسوز. بۇل وتە وكى­نىشتى, ارينە. بىراق شىندىعى – سول. بۇل سىيلىقتىڭ اقشاسى بار دا, داڭقى بار, دەمەك داقپىرتى قاتار ءجۇرۋى زاڭدى. سوندىقتان جالپى ونەردى, ادەبيەتتى دامىتقىسى كەلگەن ادام شىعارماشىلىق ادامىنا اتاق ەمەس, اقشا بەرسە جەتەدى.
«ونى بەرۋ ءتارتىبى قاناعات­تاندىرا ما؟» دەگەنگە كەلسەك, ءتارتىبىن تولىق بىلمەيدى ەكەنمىن. بىراق سىيلىق اۆتورعا ەمەس, شىعارماعا بەرىلەتىن بولسا, وندا ءبىر جازۋشىعا ەكى نەمەسە ودان دا كوپ رەت الۋىنا مۇمكىندىك بولۋى كەرەك ەدى. ويتكەنى ءبىر جازۋشىنىڭ ءبىر عانا شىعارماسى ەمەس, بىرنەشە شىعارماسى ءساتتى شىققان دۇنيە بولۋى مۇمكىن عوي. «بىزدە وتكەن جولى انا كىسى الدى, ەندى مىنا كىسى السىن» دەگەن قازاقشىلىق ارالاساتىن سياقتى.
«ءبىزدىڭ ەلىمىزدە مەملەكەتتىك سىيلىق بەرۋ ادەبيەتتىڭ دامۋىنا ستيمۋل بولا الىپ وتىر ما؟» دەيسىز. وندايدى بايقامايمىن. بىراق ءبىزدىڭ ەلدە ماتەريالدىق بايلىققا جازۋشى بولۋ ارقىلى جەتە المايتىنىڭ انىق. كەيدە ويلايمىن, بىزدەگى شىعارماشىلىق ادامدارى جاندارى نازىك, پى­سى­قايلىققا جوق قوي دەپ. ەگەر ءسال پى­سىق بولسا, وسى جاڭا زاماننىڭ يگىلىكتەرىن پايدالاناتىن بولسا, رومان تۇرماق تريلوگيا جازساڭ دا وتكىزۋگە بولاتىن شىعار دەيمىن. شەت ەلدەردە جازۋشىلار باقۋاتتى تۇرادى عوي. شىعارمالارىن كينوكومپانيالار ساتىپ الادى. جوعارى قالاماقى تولەيدى. شىعارماسىنىڭ جەلىسى ارقىلى فيلمدەر, سەريالدار, مۋلتفيلمدەر تۇسىرەدى. ءجا­نە ولارداعى جازۋشىلاردىڭ قو­عامداعى ورنى دا ءبىرشاما جوعارى سياقتى.