1986 جىل مەنىڭ قاسكەلەڭ قالاسىنداعى پەدۋچيليششەدە وقىپ جۇرگەن شاعىم ەدى. 16 جەلتوقسان كۇنى گرۋپپانىڭ ستاروستاسى قۇربىم سالتانات قاڭلىباەۆا ەكەۋمىز كاسسادان اقشا شىعارىپ الۋعا الماتىعا كەلدىك. كۇن ەڭكەيگەن مەزگىلدە بانكتەگى جۇمىسىمىزدى ءبىتىرىپ سىرتقا شىققان ەدىك, الاڭ جاقتان ايقاي-شۋ ەستىلدى. «نە بولىپ جاتىر ەكەن؟» دەپ جۇرت جينالعان جاققا تامان بارىپ, ءبىر جاس جىگىتتەن ءجون سۇراپ ەدىك, «قىزدار, سەندەر ەستىمەدىڭدەر مە؟ بۇگىن 18 مينۋتتىق پلەنۋمدا د.قوناەۆتى ورنىنان الىپ, ءبىرىنشى حاتشىلىققا رەسپۋبليكا حالقىنا مۇلدە تانىس ەمەس, قازاق حالقى تۋرالى ەش حابارى جوق قايداعى ءبىر ورىستى قويىپتى, كولبين دەي ما, بىرەۋ…» دەپ جاۋاپ قايىردى. مۇنى ەستىگەندە ءبىزدىڭ دە نامىسىمىز وياندى دا, بەيبىت شەرۋگە قوسىلدىق تا كەتتىك.
جينالعان جۇرت پاتريوتتىق اندەردى شىرقاپ, ءوز تالاپتارىن ايتىپ ۇرانداتىپ جاتتى. بىراق جاستاردىڭ تالابىن ەستىر قۇلاق بولعان جوق. ءبىز ءتۇن ورتاسىنا دەيىن تۇردىق تا, ساعات 11 شاماسىندا تاكسي ۇستاپ, كيروۆ 236-داعى جۇمىسشىلار جاتاقحاناسىنا قايتتىق. مەنىڭ اعا, تاتەم مەن قۇربىمنىڭ اپايى سوندا تۇراتىن. سول كۇنگى الماتىنىڭ سۋىعى ءالى ەسىمنەن كەتپەيدى. دىردەك قاعىپ جاتاقحاناعا كەلگەندە, ۆاحتەر اعاي ءبىزدى ازەر كىرگىزدى. ول كىسىلەر دە سول كۇنگى وقيعادان حاباردار ەكەن: «جاپ-جاس بالاسىڭدار, ارالاسپاڭدار وندايعا» دەپ ءبىراز اقىلىن ايتتى. تاڭەرتەڭ تۋىسقاندارىمىزعا «ساباققا بارامىز» دەدىك تە, تۋرا الاڭعا تارتتىق. كەلسەك, سحي, قازمۋ, زووۆەتينستيتۋت, نارحوز ستۋدەنتتەرى «ءار ۇلتتىڭ ءوز باسشىسى بولۋى كەرەك!» دەگەن پلاكاتتار ۇستاپ, «ءار حالىقتىڭ ءوز كوسەمى بولۋى كەرەك. قازاقستانعا قازاق باسشى كەرەك!», «كولبين كەتسىن!» دەپ ۇرانداتىپ تۇر ەكەن. سولارعا قوسىلدىق تا كەتتىك. ويىمىزدا ەش جاماندىق جوق. برەجنەۆ الاڭىنداعى شەرۋ قاندى وقيعاعا اينالادى دەپ مۇلدە ويلاعانىمىز جوق.
«اتامەكەن», «مەنىڭ قازاقستانىم» اندەرىن شىرقاعان جاستار ءبىر-ءبىرىمىزدى قولداپ, ءوزارا مەدەت بەردىك. جىگىتتەر قىزدارعا قامقورلىق تانىتسا, قىزدار جىگىتتەردى قولداپ, جىگەرلەندىرىپ تۇردى. سول كۇنى ءبىرىنشى رەت جازۋشى سوفى سماتاەۆ اعانى كوردىم, جازۋشى اعامىز جاستارعا «قايتىڭدار, اينالايىندار, بوسقا ارانداپ قالاسىڭدار, مىنا اسكەرلەر سەندەردى ايامايدى, بتر-لار, مۇزداي قارۋلانعان ورىس اسكەرلەرى كەلىپ جاتىر. ەستىر قۇلاق بولسا, كەشەدەن بەرى ءبىر كەلەر ەدى عوي» دەپ اقىلىن ايتتى. بىراق جاستار وعان توقتاعان جوق.
ىزعىرىق سۇيەكتەن وتەدى. توڭىپ, ءبىر جاعى قارنىمىز اشىپ, جاۋراپ تا تۇرمىز. بىراق ەشكىم كەرى قايتقان جوق, ءبىر ۋاقىتتا قورشاپ تۇرعان سولداتتار بىزگە سۋ شاشىپ, ۇلىعىپ تۇرعان جاستاردى ۇرىپ-سوعا باستادى. الاڭ وپىر-توپىر بولدى دا كەتتى, مەن ارقامنان تيگەن قاتتى سوققىدان ۇشىپ ءتۇستىم. ەڭبەكتەپ تۇرا الماي جاتقان مەنى الدەكىمدەر تۇرعىزباق بولعاندا, پالتومنىڭ جاعاسى دار ەتىپ ايىرىلىپ كەتتى. سول كەزدە پاپاحا كيگەن ءبىر ەر ادام «قىزىم, مىنا جاققا قاراي جۇگىر» دەپ بەلگى بەردى. سالتانات ەكەۋمىز سولاي قاراي تۇرا جۇگىردىك, ارتىمىزدا يتتەر ابالاپ, ءبىزدى قۋىپ كەلەدى. ءبىز سول ەكپىنمەن 28 پانفيلوۆشىلار پاركىنەن ءبىر-اق شىقتىق. اينالىپ «ساياحات» اۆتوۆوكزالىنا بارساق, ارت جاعىندا ءبىر ەسىك اشىق تۇر ەكەن, جىعىلىپ-ءسۇرىنىپ ىشكە ەنىپ ەدىك, ىشتە ءبىر ورىس ايەل ەدەن جۋىپ ءجۇر ەكەن, «و, بوجە» دەپ قورقىپ كەتتى دە, دەرەۋ سەلت ەتىپ, «بىلاي جۇرىڭدەر» دەپ ىمدادى, سۇيرەتىلىپ سول كىسىنىڭ ەدەن جۋاتىن سايماندارى تۇراتىن قۋىسقا كىرىپ كەتتىك. جىلى جەر ەكەن, ترۋباعا سۋ بولعان كيىمدەرىمىزدى جايىپ قويدىق. ارقام ۋداي اشىپ, باسىم مەڭ-زەڭ, سالتانات تا وڭباي تاياق جەپتى, اياعىن ۋقالاپ وتىر. سول جەردە ۇيىقتاپ قالىپپىز.تاڭعى 6-لاردا اپاي وياتتى, «تىنىشتالدى, سولداتتار كەتىپ قالدى, مەنەن سۇرادى, «جوق, كورمەدىم» دەپ ايتتىم» دەدى. ورىس بولعان سوڭ ونىڭ سوزىنە سەنگەن شىعار. بىزگە ورىس اپايدىڭ ۇلكەن كومەگى ءتيدى. ول كىسى اۆتوبۋسقا بيلەت الىپ كەلدى, تاڭعى 7:30-دا جولعا شىقتىق.
جول بويى تەكسەرۋ. «ستۋدەنتپىز, ساباققا بارا جاتىرمىز» دەپ ستۋدەنتتىك بيلەتتەرىمىزدى كورسەتەمىز. قازاق ميليتسيا جىگىتتەرى ۇندەمەيدى, قازاقشا «ابايلاڭدار» دەپ كۇبىرلەپ قويادى. ول كەزدە قازاقشا ءسوز ايتۋدىڭ ءوزى ەرلىك ەدى. امان-ەسەن ۋچيليششەگە جەتتىك, كەلسەك ابىر-سابىر, تەز ارادا تەكسەرۋ باستالىپ كەتىپتى.
36 «ا» گرۋپپانىڭ كۋراتورى مايرا ۆاليەۆنا ءبىزدىڭ قايدا بارعانىمىزدى سەزدى, بىلەم, «سەندەر قالاعا اقشا شەشىپ الۋعا باردىڭدار, سولاي ايتاسىڭدار» دەدى. ءبىزدى بانكتىڭ سول ءبىر جاپىراق چەگى قۇتقاردى. 2-3 كۇننەن كەيىن كگب-دان ادامدار كەلىپ, سۇراقتىڭ استىنا الدى. كۋراتورىمىز اراعا ءتۇسىپ امان قالدىق. جاعاسى جىرتىلعان پالتونى قوقىسقا تاستادىم. سودان بەرى ايازى سۇيەكتى, ىزعارى جۇرەكتى قارىعان جەلتوقسان ايىن ەش ۇمىتقان ەمەسپىن. جادىمدا شەمەن بولىپ بايلاندى دا قالدى.
ءبىزدى قورشاۋدان شىعارىپ جىبەرگەن, پاپاحا كيگەن ادامنىڭ دا كىم ەكەنىن كەيىن بىلدىك. ول گەنەرال م.قالماتاەۆ ەكەن. كەزدەسۋدىڭ ءساتى تۇسپەدى. ول اعامىز دا مارقۇم بولىپ كەتىپتى. ال «ساياحات» اۆتوۆوكزالىنداعى ورىس اپايدى نەشە رەت ىزدەپ باردىم, جۇمىستان كەتىپ قالىپتى. سول بەتى تابا المادىم.
سودان بەرى 30 جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى. كۇنى كەشەگە دەيىن الاڭدا بولعانىمىزدى جاسىرىپ, ەلگە ايتۋدان قورقىپ جۇردىك. مەنىڭ جاستارمەن بىرگە الاڭعا شىققانىمدى اتا-انام بىلگەن جوق. كەيىن فوتومدى كورىپ (الاڭدا تۇرعاندا فوتوعا ءتۇسىرىپ العان عوي) «سەن بە؟» دەگەندە, «جوق» دەپ جالتارىپ ءجۇردىم. ابدەن قورقىپ قالعانبىز عوي. قازىر باس قالادا باقىتتى تۇرمىس كەشىپ جاتىرمىن. جىلى جانۇيام, ەكى بالام بار.
جەلتوقسانعا ءالى تولىق باعا بەرىلگەن جوق. مەنىڭشە, جەلتوقسانشىلارعا دا ساياسي مارتەبە بەرۋ كەرەك. ارامىزدا ءالى كۇنگە دەيىن اقتالماعان ادامدار دا بار. بۇل – تاۋەلسىز ەلىمىزگە ۇلكەن سىن. ويتكەنى جاستار الاڭعا قازاق ەلىنىڭ مۇددەسىن قورعاپ شىققان جوق پا؟!
بايان اليقىزى,
جەلتوقسانشى
