Астанада Елбасы ұсынған «Рухани жаңғыру» бағдарламасының аясында «The spirit of Desht-I-Kipchak» атты этникалық мәдениеттің халықаралық фестиваль-сайысы өтті. Төрт күнге созылған шараны Астана әкімдігінің қолдауымен «Тілеп» қайырымдылық қоры Сағадат Нұрмағамбетов атындағы халықаралық қайырымдылық қорымен бірлесіп ұйымдастырды.
Фестиваль шеңберінде Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде «Дешті Қыпшақтың ортағасырлық тарихы» тақырыбы бойынша І ғылыми-теориялық халықаралық конференция өтіп, оған Қазақстан және шетел ғалымдары қатысты. Атап айтсақ, ҚР Мәдениет және спорт министрлігі Қазақ ғылыми-зерттеу институтының бас ғылыми қызметкері, филология ғылымдарының докторы Александр Гаркавец, италиялық ғалым, РһD докторы Андреа Картени, Әзербайжан, Грузия, Литва сынды, жиыны 13 елдің өкілдері сөз сөйледі.Былтыр және биыл «Дешті Қыпшақ» ғылыми-зерттеу орталығының директоры Сапар Ысқақов «Бабалар ізімен» атты экспедиция ұйымдастырып, бірқатар елді аралады.
«Біздің ортағасырлық тарихымыз, әсіресе, Дешті Қыпшақ дәуірінен бері тартқанда X-ХV ғасырлар аралығындағы тарих тиісті деңгейде зерттелмеген. Соның уақыты келді. Шетелдерге барып, архивтерді қопаратын болсақ, талай дүние табуға болады. Мәселен, Грузияға барғанымызда Қазақстандағыдай балбалтастарды көрдік. Демек, бабаларымыздың ізі сол елде қалған болып отыр ғой» дейді ол.
Оның айтуынша, келесі жылы «Бабалар ізімен» экспедициясын жалғастырып, тағы 20-ға жуық елді аралау жоспарланып қойыпты. Ал алдындағы сапарлар барысында түсірілген деректі фильм жуырда отандық телеарналардан көрсетіле бастайды.
Этникалық мәдениеттің халықаралық фестиваль-сайысына келсек, оған 36 елден 100-ге жуық өнерпаз жиналды. Олар «Халық әні», «Халық биі», «Музыкалық аспаптарда орындау» аталымдарында өнер көрсетті. 17 қыркүйек күні «Астана» концерт залында өткен гала-концертте іріктеу кезеңдерінен сүрінбей, финалға жолдама алған әншілер, бишілер, музыканттар дүйім елдің қошеметіне бөленді.
Фестивальдің бір шарты қазақ халқының шығармаларын орындау болса, қорытынды концертте АҚШ азаматының қобызды сарнатқаны, сириялықтың сол елдің аль-канун аталатын ұлттық аспабында Құрманғазының «Адай» күйін бебеулеткені, италиялық опера әншісінің Абайдың әніне тамылжыта салғаны көрермендерді таңғалдырмай, сүйсіндірмей қоймады.
Толығырақ тоқталсақ, «Музыкалық аспаптарда орындау» аталымында үшінші орынды Қуат Шілдебаевтың «Қара кемер» күйін сарнатқан АҚШ азаматы Рэн Элхай иеленді. Осы аспапта ойнауды ол белгілі қобызшы Ләйлә Тәжібаева-Исаевадан үйреніпті. Ал екінші орын Нұрғиса Тілендиевтің «Баламишкасын» шерткен қарақалпақстандық Нұрмұхан Жұбатқановқа бұйырды. Бірінші орын Абайдың әндерінен бастап, Марат Омаровтың «Анашым», Шәмші Қалдаяқовтың «Ана туралы жыр» әндерін, «Гүлдерайым» халық әнін сыбызғыда сызылтқан Башқұртстан халық әртісі, өзіміздің Құрманғазы атындағы ұлттық консерватория түлегі Ишморат Ильбаковқа берілді. Ал бас жүлдені Қазақстанның «Номад» ансамблі алды.
«Халық әні» аталымында үшінші орын иегері – Түркияның әнші аруы Эрсой Айбен. «Жігіттер, жаман істі-aй кәсіп етпе» атты қазақтың термесін домбырамен тәп-тәуір айтып шыққан венгр қызы Фоди Агнесс екінші орынды иеленді. Бірінші орын қазақпен төсекте басы, төскейде малы қосылған қырғыз еліндегі қарындасымыз Айпері Құлбаева алды. Шыны керек, ол Шәмші Қалдаяқовтың «Ақмаңдайлым» әнін шырқап жатқанда, алдымызға жап-жас Роза Бағланова оралғандай күйді кештік.
Алессандро Дель Пьероның доп тепкенін көрдік. Алайда оның аттасы Алессандро Голдонидің ән салғанын бұған дейін көрмеппіз. Міне, осы Алессандро Абайдың «Айттым сәлем, Қаламқас» әнін шырқап, айды аспанға бір-ақ шығарды. Бас жүлде осы әншіге бұйырды. Жүлде қолына тиген соң ол: «қазылар алқасының құрамындағы қазақтың жез таңдай, бұлбұл көмей әншісі Майра Мұхамедқызымен бірге ән шырқау ежелгі арманым еді, сол арманымды орындасаңыздар екен» деген тілегін білдірді. Майра Мұхамедқызы оның сөзін жерде қалдырмай, екеуі дуэтпен Д.Вердидің «Травиата» операсынан үзінді орындады.
Ал «Халық биі» аталымында Сымбат Хайлати (Қытай), Назгүл Қаскеева (Қазақстан), «Жігіт» ансамблі (Қарашай-Шеркеш) жүлделі орындарды иеленді. Бұл аталымда бас жүлде «Горец» ансамбліне (Грузия) берілді.
Бұған қоса, Астана қаласы мәдениет, мұрағаттар және құжаттама басқармасы басшысының орынбасары Нарима Мұхамбеталина қала әкімдігінің арнайы сыйлығын «Наво» ансамбліне (Өзбекстан) тапсырды. «Тілеп» қайырымдылық қоры мен С.Нұрмағамбетов атындағы халықаралық қайырымдылық қорының арнайы сыйлықтары иелерін тапты. Әзербайжан және өзбек этномәдени бірлестіктері тағайындаған сыйлықтар тапсырылды.
Гала-концертте Бауыржан Исаев, Әсел Мәдекешова, Шаһризат Сейдахмет, «Белес» тобы, «Қарақат» мектеп-студиясының шәкірттері көрермендердің көңілін көтерді. Қазылар алқасының тағы бір мүшесі, белгілі балет әртісі Досжан Табылды қойған «Қыпшақ» биі кештің кульминациясы болып, оған фестивальге қатысқан барлық өнерпаздар тартылды.
Аманғали ҚАЛЖАНОВ
