Statista порталының мәліметінше, өткен жылы 1,8 млрд адам интернет арқылы тауарға тапсырыс беріпті. Олардың ішінде қазақстандықтардың да үлесі бар. 2017 жылы 1,3 млн отандасымыз онлайн шоппинг жасаса, 2018 жылы бұл көрсеткіш 2,3 млн-ға жеткен.
Қазір үйіңдегі жұмсақ диванда отырып-ақ «дүкен аралауға» болады. Еліміздегі электронды сауданың қарқынды дамуы бізге осындай мүмкіндік береді.
Отандық онлайн «шопперлер» 2 миллионнан асады
Алдымен электронды сауда деп нені айтып отырғанымызды анықтап алайық. ҚР Салық кодексіндегі түсінік бойынша, бұл ұғымға сай келу үшін, біріншіден, тауарды сатып алу туралы мәмілелер электронды түрде рәсімделуі керек. Екіншіден, тұтынушы тауарды сатып алғанда, оның ақысын қолма-қол емес, электронды төлем жүйесі арқылы төлеуі тиіс. Үшіншіден, тауар сатушы тараптың өнімді тұтынушыға жеткізетін өз қызметі болуы немесе түрлі курьерлік не пошталық қызметпен келісімшартқа отыруы қажет.
ҚР Ұлттық экономика министрлігі Сауда қызметін реттеу департаментінің директоры Айжан Бижанованың айтуынша, осы саланың еліміздегі аясын кеңейту мақсатында Электронды сауданы дамытудың 2018-2020 жылдарға арналған жол картасы әзірленген. Онда электронды сауданы заңнамалық реттеу, төлем жүйелерін оңтайландыру, халық пен кәсіпкерлердің цифрлық және қаржылық сауаттылығын арттыру, логистикалық инфрақұрылымды жақсарту секілді міндеттерге қатысты іс-шаралар жоспарланған. Олардың оң әсер беріп жатқанының бір дәлелін жыл сайын отандық электронды сауда нарығы көлемінің өсіп жатқанынан көруге болады. Мәселен, 2017 жылмен салыстырғанда былтыр оның мөлшері 2 есе ұлғайып, 269 млрд теңгені құраған.
Statista порталының мәліметінше, өткен жылы 1,8 млрд адам интернет арқылы тауарға тапсырыс беріпті. Олардың ішінде қазақстандықтардың да үлесі бар. 2017 жылы 1,3 млн отандасымыз онлайн шоппинг жасаса, 2018 жылы бұл көрсеткіш 2,3 млн-ға жеткен. Онлайн «шопперлердің» көшін алматылықтар бастап тұр.
Сырттан келетін тауардың көбі – Қытайдікі
«Қазпошта» компаниясының қызметкерлері сырттан сатып алынатын тауарлардың көбі Қытай, Ұлыбритания және Ресейден келетінін айтады. Қытайдың неліктен бірінші орынға жайғасқаны түсінікті. Өйткені оларда әйгілі AliExpress интернет-дүкені бар.
Елордалық Индира Көшкінбаева – бірнеше жылдан бері сол дүкеннің тұрақты тұтынушыларының бірі. Оның айтуынша, мұнда сатушының да, сатып алушының да құқығы өте жақсы қорғалады.
– Жақында бағасы 5 мың теңгеге жуық көйлекке тапсырыс бердім. Сатушы қателесіп, маған басқа өлшемін жіберіпті. Мұндай жағдайда сатушымен тілдесу терезесіне өтіп, өз арызыңды жазуға болады. Егер сатушы жауап бермесе немесе оның ұсынысына келіспейтін болсаңыз, мәмілені AliExpress әкімшілігі шығарады. Яғни, дүкен өз платформасында тауарын ұсынатын сатушылар үшін жауапкершілік алып тұр. Сатушыдан бірнеше сағаттың ішінде жауап болмаған соң, AliExpress маған әлгі көйлекті өзімде қалдыра беруіме болатынын, ал оған төлеген ақшамның 95 пайызын кері қайтаратынын мәлімдеп хат жазды, – дейді ол.
Жоғарыдағы мысалдан бөлек те интернет сауданың игіліктері көп. Оның біразын астаналық студент Ақмарал Сейітова өз тәжірибесінен дәйектер келтіріп айтып берді:
– Біріншіден, табаның тозып, дүкен араламайсың. Екіншіден, бір сағаттың ішінде біраз брендтің өнімдерімен танысып үлгересің. Яғни, уақытың үнемделеді. Үшіншіден, тауар түрлері көп. Төртіншіден, бағасы да арзан. Бір бренд киімінің дүкен мен интернеттегі бағасы арасында 30-40 пайызға дейін айырмашылық болуы мүмкін. Мұның себебі, интернеттегі зат қоймадан еш делдалсыз тікелей жетеді. Бесіншіден, сол өнімді бұрын сатып алған кісілердің пікірлерін білуге мүмкіндігің бар, – дейді ол.
Затты қайтару да – қыруар шығын
Өкінішке қарай, бұл салада шикі тұстар да жоқ емес. Әсіресе, ұнамаған тауарды кері қайтару мәселесіне келгенде, көп отандық тұтынушылар қолайсыз жайттарға жолығады.
– Қыстың соңында Intertop брендінің интернет дүкенінде орасан зор жеңілдіктер болды. Сайтқа кіріп, тапсырыс бергім келген. Алайда ол затты жеткізген соң алда-жалда ұнатпай қалсаң, оны қайтару тек пошта жүйесі арқылы ғана іске асады екен. Яғни, дүкеннің Нұр-Сұлтан қаласындағы филиалына қайтара алмаймын. Жолына өз қалтамнан ақша төлеп, Алматы қаласына жөнелтуім тиіс. Мұнымен қоса, қанша уақытым кетеді?! Бұл – тұтынушы үшін өте ыңғайсыз әдіс, – дейді Баубек Мәтжанов есімді тұрғын.
Осы орайда Еуропа елдерінде кеңінен таралған Click and Collect («Бас та, жинап ал») қызметі ойға оралады. Оның механизмі мынадай: кез келген брендтің ресми сайтына кіресіз де, өзіңізге ұнаған тауарларға сол жерден тапсырыс бересіз. Жеткізу нүктесі ретінде әлгі дүкеннің үйіңізге ең жақын орналасқан бөлімшесін таңдайсыз. Екі-үш жұмыс күнінен кейін әлгі тапсырысыңызды сол дүкенге теп-тегін жеткізіп береді. Затыңыз ұнамай қалып жатса, тура сол жерде өткізіп, ақшаңызды түгелімен кері қайтарып алуыңызға болады. Қысқасы, сатушыға да, сатып алушыға да қолайлы. Бір әттеген-айы, бұл қызмет әзір біздің елде жоқ.
Дүкен әкімшілігімен байланысу оңай емес
Біздегі интернет-сауданың тағы бір ақсап тұрған жағы – дүкен әкімшілігіне хабарласу мүмкіндігінің төмендігі. Әдетте тұтынушы тапсырысының жеткізілу статусын білу немесе тауар туралы арызын жеткізу үшін дүкен әкімшісімен хабарласқысы келеді. Алайда сайтта көрсетілген нөмір өшірулі тұратын кез жиі кездеседі.
– Lamoda.kz интернет-дүкенінің сайтында сall-орталықтың нөмірімен қатар, WhatsApp, Telegram және Viber желілеріндегі нөмірлері көрсетілген. Бірақ соның екеуі істемейді. Оның үстіне, телефон қоңырауына жауап беретін және онлайн операторлары да тек орыс тілінде қызмет көрсетеді. Мемлекеттік тілде қызмет көрсетуін сұраған өтінішіме «бізде қазақтілді оператор жоқ» деп жауап берді. Клиенттердің бәрі бірдей ойын орысша толық жеткізе алмауы мүмкін ғой, – дейді Хамида Кенжебаева атты тұтынушы.
Жеткізу қызметі жетілдіруді талап етеді
Қазақстандықтардың онлайн шоппингке деген сенімінің берік болмауына әсер ететін және бір фактор – тауардың жеткізілу қызметі. Рәзия Жомарт есімді астаналық студенттің айтуынша, тез арада қажет болып тұрған тауарды интернет арқылы тапсырыс беріп алдыру – тәуекелді идея.
– Бірде досымның туған күніне сыйлық жасамақшы болып, отандық интернет-дүкендердің бірінен кітапқа тапсырыс бердім. Үш жұмыс күнінің ішінде жетеді деп уәде етілген тауар бір аптадан соң бір-ақ келді. Осы уақыт аралығында маған тапсырысымның қай жерде келе жатқанын бақылап отыруға рұқсат беретін трэк мүмкіндігі де ұсынылмады. Бір сөзбен айтсам, сыйлық ретінде жоспарлаған кітабым дер кезінде жетпей, өз мақсатын орындамады, – дейді ол.
Әрине, мұндай жағдай беделді интернет-дүкендерден тапсырыс жасағанда да болуы мүмкін. Бірақ олардың бір айырмашылығы, тұтынушының моральдық шығынын өтейді. Мысалы, менің Amazon дүкенінен тапсырыс берген тауарым кешігіп жеткені үшін дүкен әкімшілігі ақшамды толықтай қайтарып, әлгі затты сыйлық ретінде тегін сыйлаған еді. Осы тәжірибені отандық онлайн дүкендер де меңгерсе, тұтынушылардың наразылығын азайтуға ол да бір сеп болар еді. Екінші жағынан, келесі ретте тауар шығыны болмас үшін жеткізу қызметін барынша мұқият іске асыруға өздері де мүдделі болатыны сөзсіз.
