Теледидардың отбасымыздың бiр мүшесiне айналып, оның ересектердi елiктiрiп, балаларды өзiне байлап алғалы қашан?..
Балаңызға бiр сәт назар аударыңызшы. Күнi бойы көгiлдiр экранға телмiру, телекейiпкерлерге елiктеп, соның образына ену – сiзге жақсы таныс көрiнiс болар. Көрсеңiз де, көңiл бөле қоймаған шығарсыз.
Демек, сiз баланың теледидарға тәуелдiлiгi психологиялық тұр¬ғыдан ауру саналатынын бiлмейтiн болып шықтыңыз. Иә, солай.
Бiздiң бүгiнгi айтарымыз, бала¬лар «телемания», яғни, теледидарға тәуелдi болудың денсаулыққа ти¬гiзер зияны, оны жеңудiң жолдары жайында болмақ.
«Телемания» дегенiмiз не?
Бұл – кез келген құмар ойын¬дары секiлдi, барлық шаруаны ысырып тастап, барлық уақытты көк жәшiк алдында өткiзуге деген қажеттiлiк. Телемания – бала үшiн өте қауiптi. Теледидар құмарлы¬ғына салынған бала театрға, мұра¬жайға, киноға бару, серуендеу, өз қатарлас¬тары¬мен аулада ойнау секiлдi дүниенiң бәрiн экранға кiрпiк қақпай қада¬лумен алмас¬ты-рады. Мiне, осыдан кейiн сәбидiң өмiрдi тәжiрибелiк жолмен тану, бәрiне шынайы көз¬қараспен қарау сияқты дамуына қажеттi қабiлетi жоғала бастайды.
Американдық ғалымдар: «Теле¬ман балалар өздiгiнен елестету қабi¬летiнен толықтай айырылады, оларға елестету, жете ойлану, қо¬ғаммен байланыс құру секiлдi жайттар таңсық болып келедi. Себебi, мұның бәрiн теледидар жасап бередi», – дейдi.
Телеманияның
зиянды тұсы:
• Көздiң көру қабiлетiн нашар¬латады. Ертелi-кеш көгiлдiр эк¬ранға телмiрген баланың көз өт¬кiрлiгi азаяды. Бұл – дәлелдеудi қа¬жет етпейтiн, жалпы жұртқа белгiлi жәйт.
• Теледидар алдында ұзақ оты¬рудың әсерiнен баланың омыртқа жотасы қисаяды.
• Аз қозғалғандықтан денеде артық май жиналып, семiздiкке әкелiп соғады.
• Жүйке жүйесiндегi ауытқулар пайда болуы мүмкiн. Ұйқының бұзылуы, жасқаншақтық, жалтақ¬тық, тез ашулану, сабырсыздық т.б орын алады.
Мамандар бала теледидар ал¬дында отырғанда гипноздық әсерде отырғандай күй кешетiнiн айтады. Ондағы кейiпкерлер сәбидiң виртуальды достарына айналып шыға келедi. Бар дүниенi тек экран арқылы қабылда¬ған¬дықтан, сәби миының оң жақ бөлiгi ерекше қарқынмен дамиды. Сол жақ бөлiгi дұрыс жетiлмейдi. Мұның салдарынан баланың жүйке жүйесi дұрыс жетiлмейдi. Ашуланшақтық пайда болады.
Алты жасқа дейiнгi сәбидiң санасы көрген-бiлгенiн тек сол қалпында, еш сыннан өткiзбей қабылдайды. Осы жасқа дейiн тек теледидардан ғана өмiрдi танып өскен бала сол көрген мультфильм не кино кейiпкерлерiне ұқсауға тырысып бағады. Солардың әре¬кеттерiн қайталаумен әлек¬тенедi. Телеөмiр шынайы өмiрдiң орнын басады.
Телеаңыздар
Баласының теледидарды өте көп көретiнiн кей ата-аналар былай ақтауға тырысып бағады: «Балам тек сапалы балалар бағдар¬лама¬лары мен қызықты мультфильм¬дердi ғана көредi».
Мұндай болған жағдайда да бала телеманға айналады. Себебi, ата-аналар жинақтап берген сол «сапа¬лы» бағдарламалар тiзiмi сәби са¬на¬сын жаулап алады. Әрине, теле¬дидар көрсету баланы алдаусырату үшiн жасалуы мүмкiн. Ал, осы ал¬даусырату күнделiктi қайталанып және ұзаққа созылса – онда бұл қауiптi.
«Балақайымыз теледидарға қа¬ра¬майды, ол тек сол бөлмеде ойнап отыр» деген түсiнiк те жоқ емес. Баланың естуi арқылы да қабыл¬данған ақпарат мидың қабылдау бөлiмдерiне жазылып қалады. Сондықтан, бала телеэкранға үңi¬лiп отыр ма, жоқ па, бөлменiң бұры¬шында отыр ма, ол маңызды емес. Көк жәшiктiң әсер ету қабi¬летi қай жерде де бiрдей.
«Баламыз тек танымдық және ақыл-ойды дамытатын хабарларды тамашалайды».
Әрине, танымдық бағдарламалар пайдалы. Ал, егер жас сана қорша¬ған әлемдi тек сол бағдарлама көр¬сеткен қалпында ғана қабыл¬дай¬тын болса, онда бұл зиян. Баланың әуестiгi көк жәшiктен көргенiмен ғана шектелiп қалмауы керек.
Не кӨремiз,
не кӨрсетемiз?
Жалпы, теледидарға көп телмiру – зиян. Денсаулыққа физикалық тұрғыдан келтiрер залалы мол. Бұл – мәселенiң бiр жағы. Екiншi бiр қауiптенерiмiз, сол көрсетiлiп жат¬қан телеөнiмдер баланың пси¬хо¬ло-гиясына қалай әсер етедi?
Қазiргi телеөнiмдердiң тең жар¬тысы зорлық-зомбылық, қорқы¬ныш пен үрейдi насихаттайды. Себебi, ондай өнiмге деген сұраныс жоғары. Балаға атыс-шабысқа, зор¬лық-зомбылық әрекетке толы фильм¬дердi көруге мүлдем болмайды.
Ұру, соғу, төбелес, адам өлтiру – адамның басты мақсаты екен деген ой қалыптасады. Осыдан кейiн бала өмiрдiң ең басты қағидасы – өз қар-сыласыңды жою деп бiледi. Ере¬сектерге арналған бағдарлама¬ларды балалардың неге көруге болмай¬тынын сәбиiңiзге түсiндi¬рiңiз. Олай болмаған жағдайда баланың ол бағ¬дарламаларға деген қызығушы¬лығы арта түседi.
Қандай жағдай болмасын сә¬биiмiздiң ненi көрiп жатқанына қатты мән беруге тиiспiз. Мәселен, «Уолт Дисней» компаниясының өнiмдерi кiшкентайлар үшiн көруге әбден лайық. Десе де, тым көп көр¬сет¬пеңiз. Қазiр қандай да болмасын телеөнiм арнайы дәрежемен тара¬латын болды.
Не нәрсе болмасын шектен ас¬қан жағдайда зиянға айналады. Дәрумендi мөлшерден артық қа¬был¬дап жiберсек, гипервитаминоз сырқатына шалдығатыны секiлдi, тым артық теледидар көру бала са¬насын шатастырады. Денсаулығын әлсiретедi. Жас сәбиiңiзге қажет ақпаратты берiңiз. Әлi бiлмейтiн нәрсесiн үйретуден жалықпаңыз. Табиғат-анамен байланыста ұста¬ңыз. Жыламаса болды, құлағым ты¬нышталсын деген оймен теле¬дидар алдына төпелеп отырғызып қоймаңыз. Сәбиiңiз неге әуес, соны анықтаңыз. Дамытыңыз. Теле¬әлемнен басқа шын әлем бар екенiн ұғындырыңыз. Балаңызды шын дүниеге бейiмдеңiз.
Жәнiбек НҰРЫШ
