Aldaǧy qyrküiek aiynan bastap elımızdegı joǧary oqu oryndarynda jaŋa pänder paida bolyp, olardyŋ oqu jüiesı ǧylym-bılımnıŋ jaŋa jetıstıkterımen baiytylmaq. «Qazaq tılındegı 100 jaŋa oqulyq» jobasy boiynşa jūmystyŋ alǧaşqy kezeŋınde audarylǧan 18 oqulyq elımızdıŋ 110 joǧary oqu ornyna taratyldy.
Örkeniet pen damudy betke alǧan kez kelgen elde qolǧa alynatyn ıs-şaranyŋ bärı naqty qajettılıkten tuyndauy şart. Elımızdegı ǧylym-bılımnıŋ, barlyq sala mamandarynyŋ äleuetın arttyru maqsatyndaǧy jūmystarmen ainalysu üşın qūrylǧan «Ūlttyq audarma biurosy» osy ūstanymmen jūmys ısteidı. Iаǧni, el azamattary, äsırese, studentter men şäkırtter özderı qajet dep tapqan kıtapty audarma biurosyna ūsyna alady. Al audarylatyn 100 kıtapqa olardyŋ qaisysy enetının sarapşylar anyqtaidy.
KITAPTAR QALAI TAŊDAP ALYNYP JATYR?
Bügınge deiıngı jūmys kezeŋınde biuroǧa joǧary oqu oryndary ūstazdary tarapynan 800-ge juyq kıtap tüpnūsqasy ūsynylypty. Arnaiy qūrylǧan komissiia müşelerı solardyŋ ışınen 100 oqulyqty ırıktep alǧan. Audarma biurosyndaǧy joba jetekşısı Nazgül Qojabektıŋ aituynşa, būl kıtaptar bırneşe talap boiynşa saralanypty. Atap aitqanda, kıtap būryn-soŋdy orys tılıne audarylmaǧany, iaǧni qazaq qoǧamyna älı jetpegenı, ol zaman talabyna sai, sūranysqa ie bolǧany, sondai-aq, halyqaralyq üzdık oqu oryndarynda oqytuǧa bekıtılgenı basty kriteriiler qatarynda qarastyrylǧan. Kıtaptyŋ qanşalyqty sūranysqa ie ekenın anyqtau amaly retınde onyŋ tüpnūsqasy kem degende üş märte baspadan şyǧarylǧan boluyn alǧyşart etıp alypty. Mysaly, ekonomika ǧylymdarynyŋ doktory, professor Samajan Yntyqbaiūly ǧylymi redaktorlyq jasaǧan Rikki U.Griffinnıŋ «Menedjment» atty kıtaby 12 ret basylǧan. Bızdıŋ audarmaşylar būl oqulyqtyŋ soŋǧy – on ekınşı basylymyn audaryp basqan. Osy tūsta aita keter jait, kıtaptyŋ bırneşe ret basylǧany da onyŋ ömırşeŋ, zaman ünıne jauap bere alatyn eŋbek ekenın aiqyndai alady. Däl osy «Menedjment» kıtaby, mäselen, ekı million danamen älemnıŋ köptegen elderıne taralǧan. Jalpy alǧanda, «100 kıtap» jobasymen älemnıŋ 42 elınde 34 tılde basylyp, jalpy taralymy 47 millionnan asqan eŋbekter qazaq tılıne audarylyp otyr.
BŪL OQULYQTAR ǦYLYMDY ǦANA EMES, QOǦAMDY DAMYTUǦA ARNALǦAN
Sonymen, säuır aiynda «100 kıtap» jobasynyŋ alǧaşqy 18 kıtaby köpşılıkke tanystyrylsa, taiauda būl kıtaptar är oqu ornyna kem degende 50-60-tan, tıptı keibıreulerıne 100-200 danadan taratyldy. Kommersiialyq maqsatta şyǧarylmaǧandyqtan, būl kıtaptar satylymǧa tüspeidı. Qoǧamdy jaŋaşyldyqqa bastap, eldıŋ oi-örısın damytu, ǧylym kökjiegın keŋetu, ärtürlı sala mamandarynyŋ äleuetın arttyru maqsatynda qolǧa alynǧandyqtan, būlardyŋ bärı qarapaiym, mümkındıgınşe tüsınıktı tılde audarylǧan. Qazırgı kezde elektrondy nūsqasy
äzırlenıp, jalpy köpşılıktıŋ paidalanuyna ūsynyluda. Sonymen bırge, videoleksiialar da jasalyp jatyr eken. Joba jetekşısı Nazgül Qojabektıŋ aituynşa, är kıtap boiynşa kemı 20 minuttan 25 videoleksiia ūiymdastyrylyp, audarma biurosynyŋ saityna salynbaqşy. Iаǧni, būl leksiialar da jalpyǧa aşyq, qoljetımdı bolyp, el igılıkke qyzmet etedı. Audarma jūmystarynyŋ alǧaşqy kezeŋınde jaryq körgen 18 kıtaptyŋ 16-sy aǧylşyn tılınen, bıreuı fransuz tılınen, endı bıreuı orys tılınen audarylǧan eken. Orys tılındegı kıtap maŋyzdylyǧyna qarai taŋdalǧan. Ol – Svetlana Terminasovanyŋ «Tıl jäne mädeniet aralyq kommunikasiia» kıtaby. Kıtaptar oqulyq retınde ǧana emes, özın-özı damytqysy kelgen azamattar üşın de öte maŋyzdy ekenın aittyq. Mäselen, bız qazırgı taŋda betpe-bet kelıp, şeşımın taba almai jürgen keibır mäselelerdıŋ jauabyn osy audarylǧan kıtaptardan tabuǧa bolady. Solardyŋ bırı – psihologiia salasyna qatysty kıtaptar. Jalpy psihologiia salasy XIX ǧasyrdan bastap jeke pänge ainalǧan eken. Öitkenı ekınşı dünie jüzı lık soǧystan keiın köptegen adamdardyŋ psihikalyq auytquǧa ūşyrauy mümkın bolǧandyqtan, ǧalymdar qoǧamda psihologiialyq kömekke qajettılık tuatynyn boljap, osy salany damytuǧa küş salǧan. Al däl qazırgı uaqytta, internettı jiı qoldanatyndar men qoldanbaityndar, internettı aqyl-oidy, bılımdı damytatyn qūral retınde maqsatty paidala natyndar men tek qana köŋıl köteru, demalys qūraly retınde qoldanatyndar arasynda psihologiialyq aiyrmaşylyq jer men köktei alşaqtaǧan zamanda, adamdar arasyndaǧy közqaras, ruhani dünie, aqyloi, intellekt deŋgeiı «ala-qūla» küige tüsıp, ruhani yqpaldastyq älsıregen kezde mūndai kıtaptarǧa qajettılık tıpten arta tüsetını tüsınıktı. Sondyqtan da, osy salaǧa qatysty kıtaptardy taŋdaǧanda mamandar mümkındıgınşe tiımdı şeşım qabyldauǧa tyrysypty. Nätijesınde, Derek Djonstonnyŋ «Filosofiianyŋ qysqaşa tarihy», Elliot Aronsonnyŋ «Köpke ūmtylǧan jalǧyz», «Äleumettık psihologiiaǧa kırıspe» kıtaptary osy baǧyttaǧy eŋbekterı qazaq tılınde jaryq kördı. Osy saladaǧy kıtaptardy audaryp, öŋdegen Esei Jeŋısūly bızde psihologiianyŋ äleumettık psihologiia, internet psihologiia degen salalary tym az zerttelgenın aitypty. Demek, bız bügınge deiın özımızge tüsınıksız bolyp kelgen keibır mäselelerdıŋ jauabyn däl osy kıtaptardan tabatynymyz anyq.
ǦYLYMİ KITAPTAR TERMİNSIZ BOLMAIDY
Elbasy öz sözınde «100 kıtap» bastamasy qazaq terminologiiasyna özındık ülesın qosatynyn aityp ötken. Būl sözdıŋ dūrystyǧyn qazırge deiıngı jūmys täjıribesı däleldep otyr. Būl jūmystarmen qazırgı kezde elımızdegı äleuetı joǧary, myqty mamandar ainalysyp jatqanyna kümän joq. Kıtaptyŋ tüpnūsqadan audarylyp, qazaq tılınde oqyrmanǧa jetkenge deiıngı jūmysy da öte tiımdı jüielengen. Aldymen audarma jūmysymen audarmaşylar emes, sala mamandary ainalysady eken. Odan soŋ kıtap ǧylymi redaktordyŋ, körkemdık redaktordyŋ, şyǧaruşy redaktordyŋ – jalpy osyndai üş-tört tūlǧanyŋ qolynan ötedı. Sondai-aq, kitap.kz saitynda jariialanyp, qoǧam nazaryna ūsynylady. Osy oqylymnan keiın syn-eskertpeler boiynşa mätın taǧy da pysyqtalyp, baspaǧa jıberıledı. Ǧylymi kıtaptardyŋ terminge bai bolyp keletını tüsınıktı. Būl tūrǧyda, joba jetekşısı Nazgül Qojabek: «Aǧylşyn tılındegı terminder orys tılınıŋ fonetikalyq dybystaluyna säikestendırılıp qazaq tılıne endı. Qazır köbınese ol terminderge jūrnaq jalǧau arqyly qazaqylandyrdyq. Mysaly, obektivtı, ekskliuzivtı, absoliuttı degen terminder. Menıŋ ūstanymym, mysaly, «absoliut» sözın qaldyru, mysaly, «absoliut şama», «absoliut ölşem». Eşqandai jalǧau, jūrnaq qospasaq. Orysşadan ötıp kelgen jasandy qazaqşa söz emes, halyqaralyq söz retınde qalady. Mysaly, «obektivtı pıkır» deidı, men ony obektiv pıkır dep halyqaralyq nūsqasynda qaldyramyn» deptı bır sūhbatynda. Sonymen qatar, Nazgül keibır sözderdı qazaqşalaǧanda jūrnaqty orynsyz jalǧai beretınımızdı synǧa alyp, qazaq tılıne qate küiınde sıŋıp ketken keibır sözderdı jönge keltıruge tyrysyp jatqanyn aitypty. «Menıŋ bır maqsatym, jönsız sözderdı tılımızden aqyryndap yǧystyryp, tazalap alu» deptı. Aita keter bır jait, alǧaşqy 18 oqulyqty audaru barysynda 3000-ǧa juyq termin paidalanylǧan eken. Onyŋ ışınde qoldanysta jürgen terminder de bar. Al jaŋadan engen termin sözder – jan-jaqty taldau men talqylaudan keiın ırıktelıp alynǧan sözder. Ūlttyq audarma biurosy alda osy jaŋa terminderdı jinastyryp, bölek sözdık qūrastyryp şyǧarudy maqsat etıp otyr eken. Ol, ärine, qazaq tılınıŋ redaktorlaryna, tıl mamandaryna taptyrmas kömekşı qūral bolar edı. Belgılı ǧalym Şerubai Qūrmanbaiūly kıtaptardy audaru kezındegı terminologiia mäselesı turaly: «Kıtaptardy audarǧanda bırınşı ret qoldanysqa engen terminderdıŋ audarmasyn däl beru basty qiyndyq boldy. Qoldanysta bar, ornyqqan terminderdı jäne halyqaralyq terminderdı sol qalpynda qaldyrdyq. Al jaŋa terminderdı bız keŋ talqyǧa salyp, qoldanysqa tez enu jaǧyn da oilastyrdyq. Taǧy bır aita ketetın jait, tüpnūsqadaǧy halyqaralyq jer-su ataulary, filosoftar men ǧalymdardyŋ esımderı bızde özgeşe atalyp keldı. Mysaly üşın Sokrat, Dekart dep bır ǧasyrǧa juyq orysşa audarmasyna üirengenbız. Būl mäselenı talqylai kele, üirenşıktı ataular men esımderdı sol qalpynda qaldyrudy jön kördık. Bolaşaqta latyn ärpıne köşken kezde özındık bır ǧylymi negızde tüpnūsqada körsetılgen atauǧa jaqyndatyp berudı şeşu kerek dep oilaimyn» deidı.
SÖZ SOŊY
Ūlttyq audarma biurosy şyǧarǧan 18 oqulyqty daiyndauǧa 200-den astam maman qatysqan. Olai bolatyny öte kölemdı, tılı auyr kıtaptar üş-tört audarma şyǧa bölınıp berılgen eken. Qazırgı kezde jūmystyŋ ekınşı kezeŋıne köşken audarmaşylar men redaktorlar 30 kıtap boiynşa jūmys jasauda. Ol kıtaptar da qoǧamnyŋ, ǧylymnyŋ ärtürlı salasyn qamtidy. Jalpy Ūlttyq audarma biurosy 30 kıtapty biylǧy jyly audaryp, basyp şyǧaratyn bolsa, 100 kıtaptyŋ teŋ jartysy osy bır jylda daiyn bolady degen söz. Qūdai sätın salsa, kelesı jyly qalǧan 52 kıtap boiynşa jūmys jürgızılıp, ekı jylda qazaq tılındegı kıtaptar qory mol qazynamen tolyǧatyn bolyp otyr.
Näzira BAIYRBEK
