Biyldan bastap Astana qalalyq Bılım basqarmasynyŋ mūryndyq boluymen elordadaǧy üş oqu oşaǧy – №66 mektep-lisei, №4 mektep-gimnaziia men №8 jalpy bılım beretın orta mektep jäne №71 «Möldır» balabaqşasynda «Satylai oqytu» tehnologiiasy boiynşa balalarǧa bılım beru qolǧa alyndy. Bız osy tehnologiianyŋ avtory – Abai atyndaǧy Qazaq ūlttyq pedagogikalyq universitetınıŋ professory, pedagogika ǧylymdarynyŋ doktory Nūrşa Aljanbaiqyzynan satylai oqytudyŋ erekşelıgı men berer paidasy turaly sūrap bılgen edık.
– Nūrşa Aljanbaiqyzy, söz basynda būl tehnologiianyŋ qyr-syrymen tolyǧyraq tanystyryp ötseŋız. Sebebı, köpşılıkke «satylai oqytu» degen sözdıŋ özı tüsınıksızdeu boluy mümkın…
– Alǧaş būl jobany 1994-1995 oqu jyldarynda qolǧa alǧanda «Satylai keşendı taldau» dep ataǧan edık. Onyŋ basty sebebı, äu basta taldau jūmystary qazaq tılı pänınen bastaldy. Keiın Alaş arystarynyŋ eŋbekterın oqyp saraptai kele, būl tek taldau emes, osy taldau arqyly balaǧa tereŋ bılım beruge bolatynyna köz jetkızdık. Jüsıpbek Aimauytovtyŋ bır sözı bar: «Geografiia, matematika sekıldı pänderdıŋ negızın qalaityny, būl – ana tılı. Eger bız ana tılı arqyly bılım beretın bolsaq, basqa pänderge negız qalaimyz, balanyŋ logikalyq oilauyn, tanymyn damytamyz». Sol sebeptı soŋǧy jyldary men Alaş qairatkerlerınıŋ eŋbekterın qaitadan oqyp, süzgıden ötkızıp şyqtym. Olardyŋ pedagogikalyq, psihologiialyq, ädıstemelık ideialaryn qarap otyrsaq, kezınde özderı tehnologiia dep atamasa da, bılım berudıŋ naǧyz berık jüiesın qalap ketkenın köruge bolady. Osy ideianyŋ ūtqyrlyǧy ärı mūǧalımdermen tyǧyz qarym-qatynasta jūmys ısteu arqyly alǧaş ret qazaq tılı pänıne satylai keşendı taldau tehnologiiasyn engızgen edık. Satylai keşendı taldaudy üirengen mūǧalımderdıŋ aldyŋǧy qatary qazır jattyqtyruşy bolyp, oqu qūraldaryn jazyp, osy tehnologiiany basqa pänderge de qoldanyp keledı. Mäselen, matematika, himiia, biologiiadan bastap, än, deneşynyqtyru, suret sabaqtarynda da būl jaŋaşyl täsıl keŋınen qoldanylyp keledı. Iаǧni, beineleu önerı sabaǧynda balaǧa tek boiau-qaǧazyn ūstatyp qoiyp, suret salǧyzu emes, söiletu arqyly suret salu, oquşynyŋ sözdık qoryn baiytu, sauatty söileu daǧdysyn qalyptastyru, mädeniettı söileuge üiretu – osynyŋ barlyǧyn sony tehnologiia täsılımen jüzege asyruǧa bolady. Syrttai qaraǧanda tek taldau jūmysy bolyp körınuı mümkın, alaida, būl täsıl balany öz betınşe ızdenuge talpyndyrady, zertteuşılık qabıletın aşady. Mäselen, bır sözdıŋ män-maǧynasyn tüsınu üşın bala tüsındırme sözdıktermen jūmys jasaidy, ata-anasynan sūraidy, mūǧalımımen keŋesedı. Sondai-aq, top bolyp jūmys ıstegennen keiın balada bauyrmaşyldyq, joldastyq qasiet basym bolady. Özderıŋız bılesızder, qazırgı balalarda egoizm bar. Al komanda bolyp sözdı taldau kezınde bırın-bırı tartady, jany aşidy. Sol sebeptı, bügınde būl tehnologiianyŋ atauyn «Satylai oqytu» dep alyp otyrmyz.
– Bügınde sony tehnologiia aiasy qanşa pändı qamtyp otyr?
– Qazırgı taŋda būl tehnologiia boiynşa 13 pän – negızgı on jäne qosymşa üş pän oqytylyp keledı. Respublikamyzdyŋ Oŋtüstık Qazaqstan, Şyǧys Qazaqstan jäne Pavlodar oblystarynan basqa öŋırlerdıŋ barlyǧynda būl oqytu tehnologiiasy keŋ taraluda. Osy tehnologiianyŋ jergılıktı jerdegı ädıskerlerımen jyl saiyn kezdesıp, oqytu täsılın jetıldıru maqsatynda kurs ötkızıp, kerı bailanys ornata aldyq. Mūǧalım būl jaŋaşyldyqty qanşalyqty meŋgerdı, täjıribesınde qai deŋgeide qoldanyp keledı, osy arqyly ol qandai jetıstıkterge jettı? Osy sūraqtardyŋ barlyǧyna kerı bailanys arqyly naqty jauap bere alamyz.
Bızge bärın şetel jasap, solar jaŋalyq aşyp jatqandai körınedı. Al, şyndap kelgende, osy tehnologiialardyŋ barlyǧyn kezınde Alaş azamattary jüielep, zerttep, negızın qalap ketken. Eger ǧalymdarymyzdyŋ eŋbekterın erınbei qarap, zerdelep körseŋız, osynyŋ barlyǧy sonda bar. Bız solardy elep-eskere bermeimız. Alla jazsa, 2017 jyly – Alaş arystarynyŋ 100 jyldyǧy. Soǧan orai olardyŋ älı de tolyq zerttelmegen pedagogikalyq, psihologiialyq, ädıstemelık salasyndaǧy tyŋ ideialaryn öndırıstık mektepterge, joǧary oqu oryndaryna dendep engızsek, sol azamattardyŋ oilaryn, tūjyrymdamalaryn jaryqqa şyǧarsam degen armanym bar.
– Nūrşa Aljanbaiqyzy, şyndyǧyna kelgende, balabaqşadaǧy bala tūrmaq, mekteptegı oŋ-solyn tanyǧan oquşynyŋ özı būryn-soŋdy bılmegen tehnologiiany igerude belgılı bır qiyndyqtarǧa tap bolyp jatady…
– Oiyŋyzdyŋ törkının tüsındım. Jambyl oblysynyŋ Merkı audanynda bır olimpiada ötkızgenımızde oǧan balabaqşada tärbielenıp jürgen balalar da kelıp qatysty. Alǧaşynda mende de jazu-syzudy bılmeitın büldırşınder būl tehnologiiany qalai alyp ketuı mümkın degen küdık boldy, şynymdy aitsam, senımsızdıkpen qaradym. Bıraq, kezınde ata-babamyz jazudy bılmese de jyr-dastandardy jatqa aityp, qalyŋ toptyŋ aldynda ırkılmei söz bastaǧan emes pe?! Balabaqşa balalaryna arnalǧan tehnologiia da osy erekşelık qūrylymyna sai jasalǧan. Iаǧni, balaǧa qaitalau, älsın-älsın aita beru arqyly sanasyna sıŋıru, jattatqyzu, daǧdy qalyptastyru. Negızınen, būl täsıldı neǧūrlym erterek, balanyŋ erte jasynan qolǧa alsa, soǧūrlym boiyna sıŋımdı bolady eken. Nege deseŋız, qazırgı balalarda alaŋdauşylyq basym, oilary şaşyraŋqy, zeiınderı tūraqsyz. Al, būl tehnologiianyŋ bır erekşelıgı – zeiındı tūraqtandyruǧa köp kömektesedı. Balany qyzyqtyru üşın taldau tehnologiiasy on deŋgeige jıktelgen. Är satyǧa ötude bala bır deŋgeide qatyp qalmai, alǧa ūmtylady, oiyn jetıldıredı, qyzyǧuşylyǧy artady. Taǧy bır aita keterlıgı, bız balalardy Ūlttyq bıryŋǧai testıleuge arnaiy daiyndamaimyz. Sebebı, būl tehnologiianyŋ ön boiynda üiretıletın, oqytylatyn jüielı bılımnıŋ özı soǧan ülken daiyndyq. Balalarymyz otyz baldyq testen oinap otyryp-aq, joǧary ūpai jinap jür.
– Qazırgı uaqytta Astana qalasyndaǧy üş mektep – №66 mektep-lisei, №4 mektep-gimnaziia men №8 jalpy bılım beretın orta mekteptıŋ 1-den 5-synypqa deiıngı oquşylaryn osy tehnologiiamen oqytu jobasyn qolǧa aldyq. Iаǧni, 1 men 4-synypqa deiıngı bır jetıstıgın baiqau arqyly qazaq tılınınıŋ ǧylymi kursy bastalatyn 5-synyp oquşylarynyŋ 11-synypqa deiıngı bılım-bılıktılıkterıne baǧa berudı közdep otyrmyz. Men, negızı, qazaq tılınıŋ grammatikasyn 7-synypqa deiın oqytudy jön sanaimyn, al 7-synyptan keiın tıldıŋ jaŋa baǧyttary jürgızılse deimın. Al, bızde qazaq tılın taptauryn bolǧan täsılmen oqytu älı de jalǧasyp keledı. Bastauyş synypta da zat esım, syn esımdı oqimyz, joǧarǧy synypta sony taǧy qaitalaimyz, joǧary oqu ornyna tüskende de sol aldyŋnan şyǧady. Bır jaǧynan bala mezı bolyp ketedı, ekınşıden, jaŋaşyldyq joq, būrynǧy aitqandardy qaitalau ǧana. Nelıkten tıldıŋ tanymdyq jaǧyna bet būrmasqa? Almatydaǧy Tıl bılımı institutynda nebır jaŋa, jaqsy jobalar, zertteuler bar. Nege sony qoldanysqa engızbeske? Bolaşaqta osynyŋ barlyǧy ıske assa, tamaşa bolar edı.
«Satylai taldaudy» «qiyn täsıl» dep qinalǧan ata-analardyŋ közın jetkızu üşın apta saiyn aşyq sabaq ötkızemız. Alǧaşynda jaŋa tehnologiiaǧa tosyrqai qaraǧan ata-analardyŋ denı endı-endı tüsınıp: «Bız jaqsy baǧyt alyp kele jatyrmyz, jeke repetitor jaldaǧannan görı, osy täsılmen oqytqan anaǧūrlym arzan ärı tiımdı eken» dep moiyndap jatady. Jeke daiyndauşy aldyryp ūtpaitynyn tüsıngen ata-analardyŋ denı balalarynyŋ tek üi tapsyrmasymen ǧana şektelıp qalatynyn endı ǧana bılıp keledı. Al, bız bılımnıŋ närın beremız. Qazır būl tehnologiiaǧa sūranys bar, qyzyǧuşylyq ta artyp keledı.
Elordaǧa alǧaş bolyp şaqyryp, qolynan kelgenşe qoldau-kömek berıp kele jatqan azamattardyŋ bırı – №66 mektep-lisei direktory Şaiahmetova Aitjan Ermūhanqyzy osy tehnologiianyŋ bererı men baǧytyn tüsınıp, «balalarymyz ben mūǧalımderımızge qajet, mekteptegı pänderge engızıp köreiık» dep ūsynysyn aityp, sony tehnikalyq qūraldarmen jabdyqtalǧan kabinet berdı. Ol kısıge alǧystan basqa aitarymyz joq. №4 mektep-gimnaziianyŋ direktory Bazarkül Syzdyqova men №8 jalpy bılım beretın orta mekteptıŋ direktory Saqan Sätmaǧambetovtıŋ de qoldauyn, kömegın sezınıp otyramyz. Eŋ bastysy, balaǧa sapaly bılım berudı alǧa qoiyp, sol mejege jetude qolynan kelgenşe demeu beretın osyndai azamattar azaimasyn degen tılek bar.
Sūhbattasqan
Banu RAHYMBAIQYZY
