Abai jylynyŋ aişyqtary

Jylystap bara jatqan 2020 jyl ūly Abaidyŋ 175 jyldyq mereitoiymen aişyqtaldy. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev jyl basynda jaryq körgen «Abai jäne HHI ǧasyrdaǧy Qazaqstan» atty maqalasynda hakım merei­toiynyŋ mänı men maŋyzyna toqtalyp, el kölemındegı jäne halyqaralyq deŋgeidegı auqymdy ıs-şaralar toi toilau üşın emes, oi-örısımızdı keŋeitıp, ruhani tūrǧydan damuymyz üşın ötkızıletının erekşe atap öttı.

HAKIM MEREITOIY ELORDADAN BASTALDY

Prezident osy jyly aqyndyǧymen ǧana emes, oişyldyǧymen, aǧartuşylyq eŋbegımen, kompozitorlyǧymen ūlt ūstynyna ainalǧan tūlǧaǧa «Abai – ruhani reformator» atty taǧy bır maqalany jäne Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev «Abai amanaty» maqalasyn arnady. Būl jaǧdai hakım tūlǧasy men mūrasynyŋ ruhaniia­tymyzda ülken oryn alatynyn däleldei tüsedı. Memleket basşysy jazǧandai, Abaidyŋ öleŋderı men qara sözderınde ūlt bolmysy, bıtımı, tūrmysy, tırşılıgı, dünietanymy, mınezı, jany, dını, dılı, tılı, ruhy körınıs tauyp jatyr.
Hakım mereitoiy qaŋtar aiynda elordadan bastaldy. «Astana Opera» teatrynda ötken Abai jylynyŋ aşylu saltanaty «Qazaq halqy – Abaidyŋ halqy» atty merekelık konsertke ūlasty. Jalpy Abai toiyna arnalǧan halyqaralyq, respublikalyq jäne aimaqtyq deŋgeide 500-den astam ıs-şara ötkızu josparlandy. Älemdı jailaǧan ındetke bailanysty sonyŋ denı onlain formatta ūiymdastyryldy. Bıraq sodan toidyŋ maŋyzy tömendemedı. Alys-jaqyn şetelderde, elımızdıŋ ırı qalalary men öŋırlerde ūly aqyn mereitoiy laiyqty deŋgeide atap ötıldı.

«ABAITANU» ORTALYǦY AŞYLDY

Elordamyz – Nūr-Sūltan qalasynyŋ özınde auyz toltyryp aitarlyqtai bırqatar ıs-şara qolǧa alyndy. Atap aitqanda, Abai Qūnanbaiūly atyndaǧy №87 mektep-gimnaziiada «Abaitanu» ǧylymi-tanymdyq ortalyǧy aşyldy. Anyǧynda, būl ortalyq bas qalamyzda jūmysyn bırneşe jyl būryn bastady. Bıraq laiyqty ǧimarat bolmaǧandyqtan, jetekşısı, aqyn, abaitanuşy Almahan Mūhametqaliqyzy jinaǧan jädıgerlerdı ornalastyratyn laiyqty ǧimarat tappai, köşıp-qonuǧa mäjbür boldy. Byltyr jaŋa orta mektep paidalanuǧa berılıp, hakımnıŋ atyn ielengen soŋ, būl mäsele tübegeilı şeşıldı.
Bolaşaqta elordada «Abai älemı» ortalyǧy da boi köteredı. Onyŋ eskizdık jobasy daiyn. L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı janynda «Abai akademiiasy» ǧylymi-zertteu instituty jūmys ıstep jatyr. Būl mekemenıŋ qūrylǧanyna osy jeltoqsan aiynda bır jyl boldy. Akademiia tarapynan «Abai Qūnanbaiūly mūrasy jäne qazırgı Qazaqstan: jaŋaşa aspektıde jüieleu, taldau jäne basylymǧa daiarlau» atty keşendı ǧylymi jobasy qolǧa alyndy.
Biyl institut ūly Abai mereitoiy aiasynda bıraz eŋbektenıp, ondaǧan kıtap şyǧardy. Sonyŋ ışınde belgılı ǧalym Tūrsyn Jūrtbaidyŋ «Bılmei mūny jazǧan joq… (Abai öleŋderınıŋ jaŋadan tabylǧan qoljazba nūsqalary)», «Keşegı ötken bi Qūnanbai», «Soqtyqpaly, soqpaqsyz zamanda östı» eŋbekterı, QR ŪǦA korrespondent-müşesı, zaŋ ǧylymdarynyŋ doktory, professor Nūrlan Dulatbekovtıŋ «Qūnanbai Öskenbaev ısı» atty dereknamalyq kıtaby, «Abaidyŋ ǧūmyrnamasy», «Abai jäne qazaq sosiumy», «Abaidyŋ pälsapasy», «Abai jäne Alaş sabaqtastyǧy», «Abaidyŋ pedagogikalyq dünietanymy» ūjymdyq jinaqtary, ädebiettanuşy ǧalym Serık Negimovtıŋ «Abaidyŋ körkemdık jäne ǧylymi dünietanymy», abaitanuşy Sūltan Ybyraidyŋ «Jarym adamnan – tolyq adamǧa» kıtaptary, balalarǧa arnalǧan «Bes asyl ıs» tanymdyq jinaǧy jaryq kördı.«NŪR-SŪLTAN-JİDEBAI» VELOŞERUI

Nūr-Sūltan qalasy äkımdıgınıŋ qoldauymen Säken Seifullin mūrajaiy ūly Abaidyŋ mereitoiyna arnap «Jüregımnıŋ tübıne tereŋ boila» müşäirasyn ūiymdastyryp, qomaqty qarjylai syilyqtardy taǧaiyndady. Būl dodada belgılı aqyn, halyqaralyq «Alaş» ädebi syilyǧynyŋ iegerı Janat Äskerbekqyzy bas jüldenı ielendı. Dästürlı «Altyn dombyra» aitysy «Abai taǧylymy – täuelsızdıktıŋ tıregı» atauyn ielenıp, onda Syr boiynyŋ jüirıgı Mūhtar Niiazov üşınşı märte top jardy.
Osy jyly bas qaladaǧy Abai daŋǧyly, 50 mekenjaiyndaǧy tūrǧyn üidıŋ qabyrǧasyna ūly aqynnyŋ beinesı keskındeldı. Mural Baiqoŋyr audany äkımdıgınıŋ qoldauymen salyndy. «Qazaqkonsert» memlekettık konserttık ūiymynyŋ suretşısı, giperrealist müsınşı, «Qazaqstannyŋ 100 jaŋa esımı» jobasynyŋ jeŋımpazy Aidos Esmaǧambetov balauyzdan hakım beinesın soǧyp şyqty.
Al aǧylşyn tılınıŋ mamany, jurnalist Ernat Melsūly, ärıptesımız, «Astana aqşamy» gazetınıŋ tılşısı Däuletqali Asauov jäne Aqmola oblystyq tarihi-ölketanu muzeiınıŋ ǧylymi qyzmetkerı Jasūlan Ükeev hakım mereitoiyna «Nūr-Sūltan-Jidebai» veloşeruın arnap, elordadan Abaidyŋ tuǧan elıne baryp qaitty. Olar 1000 şaqyrymdyq qaşyqtyqty artqa tastap, bır aptanyŋ ışınde mejelı jerge jettı.

AQYL-OIDYŊ AINASY

Endı är jyl saiyn 10 tamyzda Abai künın atap ötemız. Biyl būl mereke Ükımet qaulysymen bekıtıldı. Būl öte dūrys şeşım boldy. Sebebı būdan būryn ǧalymdar pıkırı ekıge jarylyp, bıreuler Abaidyŋ tuǧan künı 10 tamyz dese, ekınşılerı 23 tamyz dep boi bermeitın. Sondyqtan ūly aqynǧa tamyz aiynda ekı ret ärtürlı şaralar arnalatyn. Biyl būl mäselege de nükte qoiyldy.
«Abai» telernasynyŋ aşyluy da biylǧy eleulı jaŋalyqtardyŋ bırı. «Abai» telearnasy – aqyl-oidyŋ ainasy» ūranymen habar taratyp jatqan ol körermenderdıŋ jaqsy baǧasyn alyp kele jatyr. Sondai-aq «Abai» jäne «Abai joly» telehikaialary tüsırılıp, «Qazaqstan» jäne «Habar» telearnalarynan körsetıldı.

TEATRLAR TARTUY

Teatrlarda hakım turaly bırneşe spektakl körermenderge jol tartty. Elordanyŋ özınde jaŋa, eŋselı ǧimaratqa köşken Q.Quanyşbaev atyndaǧy Qazaq memlekettık akademiialyq muzykalyq-drama teatry M.Äuezov­tıŋ «Abai» tragediiasynyŋ jaŋartylǧan nūsqasyn, «Jastar» teatry J.Somjürektıŋ «Közımnıŋ qarasy», Ä.Mämbetov atyndaǧy memlekettık drama jäne komediia teatry M.Äuezovtıŋ «Jas Abai» jäne Muzykalyq jas körermen teatry osy avtordyŋ «Abai-Toǧjan» spektaklderın ūsyndy.
Osy jyly Memleket basşysy ädebiet pen öner salasyndaǧy Memlekettık syilyqqa Abai atauyn qaitardy. Nege, qalai ekenı belgısız, äu bastaǧy hakımnıŋ atyndaǧy būl syilyqtan keiıngı jyldary «Abai» anyqtamasy tüsıp qalǧan edı. Biyl ǧana ornyna keldı. Täuelsızdık künı qarsaŋyŋda syilyq ielerıne tiıstı marapat tapsyryldy.

AQYN MŪRASY – ÄLEM TILDERINDE

Biyl hakım tūlǧasyna qatysty basy qaiyrylǧan taǧy bır ülken ıstıŋ qataryna Abai şyǧarmalarynyŋ älemnıŋ 10 tılıne audaryluyn jatqyzamyz. Būl – aǧylşyn, arab, qytai, ispan, italian, nemıs, orys, türık, fransuz jäne japon tılderı. Audarma jinaqtarǧa aqynnyŋ 145 öleŋı, 3 poemasy men 45 qara sözı kırdı. Būl jūmysty «Ūlttyq audarma biurosy» qoǧamdyq qory jüzege asyrdy. Mūnyŋ syrtynda «halyqaralyq Abai kluby» tūǧyry biık tūlǧanyŋ on tomdyq tolyq şyǧarmalar jinaǧyn bes tılde şyǧardy. Atap aitqanda, ūly aqynnyŋ mūrasy qazaq, orys, aǧylşyn, fransuz, nemıs tılderınde jaryq kördı.
Şetelderde ötken şaralarǧa kelsek, Mädeniet jäne sport ministrlıgınıŋ qoldauymen Ūlttyq akademiialyq kıtaphana bırqatar memlekette «Abai» mädeni-aqparattyq ortalyǧynyŋ aşyluyna mūryndyq boldy. Sonyŋ alǧaşqysy Chehiia astanasy – Praga qalasynda aşylsa, sodan keiın Bırıkken Arab Ämırlıkterınde, Mysyr Arab Respublikasynda, İtaliiada, Reseidıŋ Sankt-Peterburg şaharynda osyndai ortalyqtar esıgın aiqara aşty. Būǧan Qazaqstannyŋ şetelderdegı elşılıkterı de ülesterın qosyp, öz tarapynan Abai mūrasynyŋ älem tılderıne audaryluyna jaǧdai jasady.

AIMAQTAR AJARLANDY

Ärine, ūly Abaidyŋ mereitoiy tūsynda hakımnıŋ altyn besıgı Şyŋǧystau öŋırınde auqymdy jūmys jürgızıldı. Aldymen aimaqtyŋ abattandyryluyna köp köŋıl bölındı. Sonyŋ arqasynda Aqşoqy men aqynnyŋ kındık qany tamǧan Syrt Qasqabūlaq ajarlana tüstı. Aqşoqydaǧy qorym ışındegı belgıtastar jaŋartylyp, Qūnanbai muzeiı salyndy. Abai audanynyŋ ortalyǧy Qarauyl kentınde «Abai» saiabaǧy aşyldy. «Jidebai-Börılı» memlekettık tarihi-mädeni jäne ädebi-memorialdyq qoryq-muzeiı jaŋǧyrtyldy. Osynyŋ bärı turizmdı damytuǧa jol aşyp otyr.
Semei qalasynda «Ūly aqyn Abai ūldarymen» eskertkışı aşyldy. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ özı aşyp bergen būl müsın hakımnıŋ balalary Aqylbai men Tūraǧūlmen tüsken suretınıŋ negızınde boi köterdı. Biyl danyşpanymyzdyŋ eskertkışterı taǧy bırqatar öŋırde, atap aitqanda Almaty, Aqtöbe, Pavlodar, Öskemen, Türkıstan, Kentau qalalarynda, Qaraǧandy oblysynyŋ Abai şaharynda tūǧyrǧa qondyryldy. Al Türkiianyŋ Antalia qalasyndaǧy Abaidyŋ aty berılgen saiabaqta hakımnıŋ eskertkış taqtasy, Rumyniianyŋ astanasy Buharestte qazaqtyŋ ūly perzentınıŋ biustı qoiyldy.

TŪLǦA TAǦYLYMY

Biylǧy taǧy bır jaǧymdy jaŋalyq – Qaraǧandy qalasyndaǧy Lenin köşesı Abai köşesı bolyp qaita ataldy. Osylaişa talai jyl myz­ǧymai tūrǧan «kün kösem» hakımge oryn berdı. Bır aita keterlıgı, tiıstı taqtaişalarǧa memlekettık biudjet qarjysy jūmsalǧan joq. Būǧan kerek qarjyny belgılı käsıpker Erlan Äşım öz moinyna aldy.
«Ūly aqynnyŋ mūrasyn ūlyqtau­ǧa arnalǧan ıs-şaralar jyl saiyn ötkızılıp tūratyn bolady. Mäsele mereitoida emes, tūǧyrly tūlǧanyŋ tuyndylarynan tereŋ tälım aluda. Abaidyŋ ruhyna taǧzym etu – onyŋ qaǧidatyn ūstanu, amanatyna adal bolu. Sonda ǧana jas ūrpaqtyŋ sanasyna qasterlı qūndylyqtardy sıŋıremız» dep jazdy Memleket basşysy ­Qasym-Jomart Toqaev «Abai – ruhani reformator» atty maqalasynda. Ras, hakımdı tolyq tanu, onyŋ mūrasyna boilau üşın älı de jyldar kerek. Sebebı Abai – tüpsız tūŋǧiyq. Kelesı mereitoiyn kütpei, Prezident jazǧandai, är jylda hakım mūrasyna, ūltqa körsetken ülgı-önegesıne oralyp otyruymyz qajet.