Künı keşe Türkıstannyŋ törınde ötken Ūlttyq qūryltaidyŋ ūltymyzdyŋ boiyndaǧy asyl qasietterdı damytyp, ruhani kemeldengen qoǧam qūrudaǧy maŋyzy zor boldy. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ «Ädılettı Qazaqstan – Adal azamat» atty ekınşı otyrysynda söilegen sözı köptıŋ kökeiıne erekşe oi saldy. Qoǧamdy alǧa süireitın emes, boiymyzdaǧy kerı tartatyn köptegen olqy mınez, jaman ädetter men ūlttyq bolmysymyzǧa qarama-qaişy keletın kemşılıkterdı tızıp, solardan aryludyŋ amalyn oilaudy ūsyndy. Osy tūrǧyda men özıme oi salǧan 4 mäselege erekşe toqtalǧym keledı.
Bırınşıden, «Adal azamat» qaǧidaty boiynşa Prezident «Ädılettı Qazaqstandy» adal azamattar qūratynyn aitty. Adal azamattyŋ boiynda otanşyldyq, adamgerşılık, bılımpazdyq, käsıbilık, ünemşıldık, eŋbekqorlyq, el men jerge janaşyrlyq siiaqty asyl qasietter boluy kerek ekenın jetkızdı. Rasymen de, qai salada bolmasyn adaldyq bırınşı orynda tūrsa, ädıl qoǧam ornaityny dausyz. Sonda ǧana jemqorlyqqa jol berılmei, el müddesıne qaişy şeşımder şyǧarylmaidy. Äsırese memlekettık apparat ökılderınıŋ sana-sezımın özgertu kerek degende de sol adaldyqty meŋzedı. Halyqpen tyǧyz qarym-qatynasta jūmys ısteitın memlekettık qyzmetkerlerdıŋ boiyndaǧy adaldyq pen jauapkerşılık, ädıldık qasietterı eldıŋ memleketke degen senımın arttyruǧa septık etedı. Alaida kün saiyn ömırımızde bız kerısınşe jaǧdailarǧa tap bolyp jürmız. Kışkentai bolsa da lauazymyn maldanyp, halyqqa dūrys qyzmet körsetuden qaşatyn qyzmetkerlerdıŋ boluy qoǧamdaǧy enjarlyqty üdetedı. Öz ısınıŋ bılgırı bolyp qana qoimai, gumanizm belgılerı de boiynan tabylǧan mamandar qaşanda eldıŋ köşın alǧa bastaidy. Adaldyq pen jemqorlyq – bır-bırıne kereǧar ūǧym. Demek, azamattar adal elde qoǧam dertı – jemqorlyqtyŋ tamyryna balta şabylary sözsız.
Ekınşıden, qūryltaida Prezident jas ūrpaq tärbiesıne yqpal etetın şaralarǧa erekşe nazar audardy. Balalar arasynda jalpyadamzattyq jäne ūlttyq qūndylyqtardy därıpteu turaly dūrys mäsele köterdı. Ūrpaq tärbiesıne basa män berıp, jastardy jaqsylyqqa jeteleuge şaqyrdy. Ärine, būl bügıngı internet däuırınde oŋai şarua emes.
«Aşyǧyn aitsaq, qazır jas ūrpaq äleumettık jelı arqyly tärbie alyp jatyr. Balany dūrys baǧytqa būryp, jol körsetıp otyrmasaq, būl – öte qauıptı ürdıs. Ǧalamtor arqyly jat dıni aǧymdardyŋ qūryǧyna tüsken jastar da bar. Ūrpaqtyŋ boiynda jaman ädet bolsa, būl – eŋ aldymen, ülkenderdıŋ kınäsı. Bız jastardy jahandanudyŋ qaterlı yqpalynan barynşa saqtauǧa mındettımız» dedı Prezident.
Qazaq tılı – azamattyq bıregeilıgımızdıŋ jäne ruhani bırlıgımızdıŋ nyşany. Bız ony kündelıktı qarym-qatynastyŋ ǧana emes, naǧyz ǧylym men bılımnıŋ tılı etuge tiıspız. Būl mındet jönınde būryn da aityldy, osy maqsatty küşpen, aiqai-şumen emes, aqylmen, parasatpen ıske asyruymyz kerek. Būl – bükıl qoǧamnyŋ ortaq mındetı. Qazaq tılı barşa Qazaqstan halqyn ūiystyratyn basty qūndylyqtyŋ bırı retınde dami beredı. Būǧan eşqandai kümän bolmauǧa tiıs. Eŋ bastysy, tıl salasyndaǧy bızdıŋ baǧdarymyz aiqyn, barşaǧa tüsınıktı
Jastar arasynda ūlt saulyǧyna zor qauıp töndıretın kesel – naşaqorlyq turaly da aita kele, esırtkı jastardyŋ janyn da, tänın de ulap jatqanyna alaŋdady. Esırtkını qoldanudyŋ, daiyndaudyŋ jäne taratudyŋ jolyn kesıp, tamyryna balta şabu keregın eskerttı. Jastardyŋ densaulyǧy men ömırıne qauıp töndırıp otyrǧan himiialyq esırtkılerdıŋ naryqta keŋ auqymda satyluy da alaŋdatarlyq mäsele. Kriminaldyq toptar jastardy osyndai zaŋsyz äreketterge tartyp jatqanda, tärbie men tärtıptı küşeitu qajet. Mūndai jolǧa köbıne qadaǧalauy az, äke-şeşesı dūrys söilespeitın, söitıp naşar ortaǧa tap bolatyn, bos uaqytyn tiımdı paidalanbaityn balalar tez tüsedı. Sondyqtan bala tärbiesınde aldymen olardy düniege äkelgen ata-anasynyŋ, ekınşı mekteptıŋ jauapkerşılıgı zor boluy kerek. Üiden ata-anasy balasynyŋ sanaly bolyp ösuıne män berse, mektepte ūstazdar balanyŋ boiyna bılımmen qatar adamgerşılık qūndylyqtardy sıŋıruı kerek. Osyǧan orai, Prezident balabaqşadaǧy jäne mekteptegı tärbie ısıne qoǧam bolyp män beruge şaqyrdy.
Memleket basşysy sondai-aq qoǧamda jiı köterıletın taqyryptyŋ bırı – memlekettık tıl mäselesıne de toqtaldy. Osy rette qazaq tılın damytuǧa basa män berılıp otyrǧanyn jetkızdı. Alaida bügınde qazaq tılınıŋ aiasyn keŋeituge kedergı keltırıp otyrǧan jait az emes. Sonyŋ bırı – ata-analardyŋ öz balalarymen özge tılde söilesuı. Tıptı balasyn balabaqşada qazaq tobyna berse de, perzentımen ana tılınde söilespeitın ata-ana köp. Kündelıktı ömırde osyndai jaittarǧa kuä bolyp jürmın. Men de äkemın, balalarymdy qazaq tobyna berdım, sol kezde ata-ananyŋ özı, äsırese analar, ūl-qyzdarymen orysşa söilesetının köremın. Būl, ärine, öte ökınıştı jaǧdai.
Bala tuǧannan öz tılınde söilep, qazaqşa oilana almasa, erteŋ özge ūlttyŋ soiylyn soǧyp, basqanyŋ qamyn jeitının köp ata-ana bılmeitın sekıldı. Tıptı keibırı bıluge de qūmartpaidy. Degenmen Prezident qazaq tılınıŋ qoldanu aiasy bırtındep keŋeiıp jatqanyn tılge tiek ete kele, bügınde qazaq tılı kreativtı industriianyŋ tılıne ainalǧanyn da aitty.
«Qazaq tılı – azamattyq bıregeilıgımızdıŋ jäne ruhani bırlıgımızdıŋ nyşany. Bız ony kündelıktı qarym-qatynastyŋ ǧana emes, naǧyz ǧylym men bılımnıŋ tılı etuge tiıspız. Būl mındet jönınde būryn da aityldy, osy maqsatty küşpen, aiqai-şumen emes, aqylmen, parasatpen ıske asyruymyz kerek. Būl – bükıl qoǧamnyŋ ortaq mındetı. Qazaq tılı barşa Qazaqstan halqyn ūiystyratyn basty qūndylyqtyŋ bırı retınde dami beredı. Būǧan eşqandai kümän bolmauǧa tiıs. Eŋ bastysy, tıl salasyndaǧy bızdıŋ baǧdarymyz aiqyn, barşaǧa tüsınıktı» dedı ol.
Memleket basşysy toqtalǧan adal adam qaǧidaty otbasyn saqtauda da asa qajet. Bügıngı taŋda eŋ özektı mäselenıŋ bırı – otbasy ajyrasuynyŋ beleŋ aluy. Ajyrasu jaǧynan Qazaqstan älemde 9-orynda tūr eken. Oǧan, ärine, köptegen jait, atap aitqanda, materialdyq jaǧdai, otbasyndaǧy zorlyq-zombylyq, özara tüsınbestık sebep bolady. Būdan bölek, adaldyq qasiettıŋ joǧy da köp jaǧdaida otbasyn būzuǧa äkelıp jatady. Bır-bırıne senım bıldıre almau, bırınıŋ sözın bırı tyŋdamai, jaryn özgelermen salystyru da memleket ışındegı şaǧyn memleket – otbasynyŋ berıktıgıne nūqsan keltıredı. Osy oraida Prezident aitqan Otanǧa, otbasyna degen adaldyq asa qajet. Būl – parasattylyq pen adamgerşılıktıŋ belgısı. Jarǧa degen adaldyq, otbasyna degen meiırım, balalarynyŋ aldyndaǧy jauapkerşılık – osynyŋ bärı el erteŋı jastardyŋ da tärbiesıne tıkelei äser etedı. Adal adam arly bolyp keledı, al arly adam otbasynda balalary men jaryna zorlyq-zombylyq körsetpesı anyq.
Jalpy biylǧy qūryltaidyŋ sipaty men mazmūny būrynǧydan özgeşe, auqymdy boldy. Elımızdıŋ strategiialyq damuyna qatysty da özektı mäseleler qozǧaldy. Eŋ bastysy, mūnyŋ bärı – Ädılettı Qazaqstan qūruǧa bastaityn qadamdar. Qazaqstannyŋ ärbır azamaty otanşyldyq jäne elge janaşyrlyq qasietın naqty ıspen körsetıp, adal azamat boluǧa ūmtylsa, täuelsız Qazaqstannyŋ damyǧan eldermen barlyq jaǧynan terezesı teŋ bolyp, örkendeu jolynda kedergısız dami tüserı sözsız.
Saqtaǧan SÄDUAQASOV,
Amanat partiiasy Astana qalalyq filialynyŋ
atqaruşy hatşysy
