Elımızde jyl basynan berı tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa şydamaǧan 316 äiel özıne-özı qol jūmsaǧan. Otbasylyq janjal kezınde qolyn qanǧa malǧan 300 äiel temır tordyŋ arǧy betınde ömır sürude. Mıne, osyǧan qarap qanşama şaŋyraqtyŋ şaiqalyp, balalarynyŋ jetım qalǧanyn baǧamdauǧa bolady. Osyndai tüitkıldı mäselenıŋ aldyn alu üşın Bas prokuratura kelelı keŋes ötkızdı.
ZAŊNAMANY JETILDIRU – BASTY MINDET
Tūrmystyq zorlyq-zombylyq – memlekettıŋ damu deŋgeiıne qaramastan, älemnıŋ barlyq elderınde kezdesetın qiyn mäsele. Bas prokuraturada ötken Zorlyq-zombylyq profilaktikasy boiynşa vedomstvoaralyq keŋes jūmysyna Qazaqstan Respublikasynyŋ Memlekettık hatşysy Gülşara Äbdıhalyqova, Prezident Äkımşılıgı men Premer-ministr Keŋsesınıŋ ökılderı, Parlament deputattary, Äielder ısterı jäne otbasylyq-demografiialyq saiasat jönındegı Ūlttyq komissiia müşelerı, özge de memlekettık jäne qūqyq qorǧau organdarynyŋ ökılderı, diplomatiialyq korpus, halyqaralyq ūiymdar men ükımettık emes ūiymdar ökılderı, Bas prokuraturanyŋ janyndaǧy Konsultativtık keŋes müşelerı qatysty.
Keŋes barysynda otbasylyq-tūrmystyq qūqyq būzuşylyqtardyŋ aldyn alu jönındegı şaralar, qūqyq qoldanuşylyq täjıribesınıŋ problemalary, sondai-aq, otbasylyq-tūrmystyq qatynastar salasyndaǧy zaŋnamany jetıldıru perspektivalary talqylandy.
– Tūrmystyq zorlyq-zombylyqtyŋ profilaktikasy salasyndaǧy zaŋnamany ärı qarai jetıldıru boiynşa jūmys jürgızu qajet. Zaŋ barlyq tūrǧyndarǧa tüsınıktı boluy jäne är adam üşın qalypty norma boluy üşın qyzmet etu kerek. Bız äiel adamdarǧa medisinalyq, qūqyqtyq, psihologiialyq kömek körsetu jönınde memlekettık kepıldıkterdı qalai nyǧaitatynymyz turaly aitu üşın jinaldyq, – dedı Memlekettık hatşy Gülşara Äbdıhalyqova öz sözınde.
OTBASYNYŊ ŞYRQY NEGE BŪZYLADY?
Al, Bas prokuror Jaqyp Asanov keltırgen derekterge nazar audarsaq, būl mäselenı şeşudıŋ uaqyty jetken sekıldı. Onyŋ aituynşa, tūrmystyq zorlyq-zombylyq – auyr äleumettık saldary bar problema. Zorlyq-zombylyq öz aldyna tek jäbırlenuşılerdıŋ qūqyqtaryn būzyp qana qoimai, öskeleŋ ūrpaq üşın terıs ülgı bolyp keledı. Bas prokuror ömırden alynǧan naqty derekter keltırdı.
«Küieuım, qainaǧam, atam 11 jyl boiy ūryp-soqty» dep, Şemonaihada bır kelınşek kışkentai üş balasyn asyp öltırıp, özı de darǧa asylǧan. Türkıstanda üi iesı 6 adamdy: anasyn, äielın, 5 jasar qyzy men ūlyn, ekı bauyryn öltıruge ūmtylǧan. Şeşesı men ūly tırı qalyp, törteuı qaza tapty. Astanada būrynǧy äielınıŋ üstıne benzin qūiyp, örtep jıbergen. Kışkentai tört bala jetım qaldy. Qyzylordanyŋ Josaly kentınde aitqanyma könbedı dep, äielın bailap, atpen süirep öltırgen. Statistika boiynşa ötken jyly üi-jailarda 308 adam köz jūmdy. Būl – jalpy kısı öltırudıŋ üşten bırı. Zorlyq-zombylyqtyŋ basqa da soraqy türlerı köp. Ekıbastūz tūrǧyny 11 jastaǧy tuǧan qyzyn ekı jyl boiy zorlap kelgen. Ony videoǧa tüsırıp, internetke jariialaǧan azǧyn qyzyn tıptı saudaǧa da salǧan. Almatyda qyzy men küieu balasynyŋ ünemı ūryp-soqqanyna qorlanǧan qart ana darǧa asylyp qaldy. Tek biyldyŋ özınde 316 äiel özıne qol salǧan. Bügınde türmede 300 äiel otbasyndaǧy janjal kezınde adam öltırgenı üşın jazasyn ötep jatyr. Qanşama şaŋyraq şaiqalyp, kerege sögıldı, balalar jetım qaldy» deidı ol.
– Statistika boiynşa Qazaqstanda otbasyndaǧy zorlyq-zombylyq sipatyndaǧy qylmystardyŋ 90 paiyzǧa juyǧyn äiel adamdar jasaidy. Egde adamdar men balalar zorlyq-zombylyq äreketterge tap bolatyn jaǧdailar da az emes. Bızdıŋ maqsatymyz – tūrǧyndardyŋ sana-sezımın özgertudıŋ jaŋa joldaryn ızdestıru, osy problemaǧa degen közqarasty özgertu.
Keiıngı jyldar ışınde elımızde osy saladaǧy zaŋdylyqty nyǧaitu boiynşa zaŋnamalyq jäne praktikalyq şaralar qabyldandy. «Tūrmystyq zorlyq-zombylyq profilaktikasy turaly» Zaŋ qabyldandy. Būl zaŋ zorlyq-zombylyq qūrbandaryn qorǧaudy jäne otbasylyq janjalşylarǧa qatysty qylmystyq-prosestık mäjbürleudı qamtamasyz etu mümkındıkterın edäuır keŋeittı. Sonyŋ arqasynda otbasylyq-tūrmystyq saladaǧy qylmystardyŋ azaiu dinamikasyna qol jetkızu mümkın boldy.
Alaida, būl problema älı de özektılıgın joǧaltqan joq. Tūrmystyq zorlyq-zombylyq sol küiınde maŋyzdy äleumettık problema bolyp qalyp otyr. Köptegen qūqyq būzuşylar jazasyz qaluda, al zorlyq-zombylyq faktılerı aitylmaǧan küiınde tırkelmei qalady. Resmi statistika jäbırlenuşılerdıŋ polisiiaǧa şaǧymdanuyna kedergı keltıretın köptegen faktorlar saldarynan jaǧdaidyŋ naqty sipatyn körsetpei otyr.
TŪRMYSTYQ ZORLYQ – AUYR KESAPAT
İä, şynynda jan auyrtar statistika. Bas prokuror atap ötkendei, tūrmystyq zorlyq-zombylyqpen sättı küres jürgızudıŋ negızgı şarty – qoǧamnyŋ paradigmasyn özgertu. Ol üşın qoǧamdyq sana men qalyptasqan stereotipterdı tübegeilı özgertıp, otbasyndaǧy zorlyq-zombylyqtyŋ saldaryna säikes tüsınık qalyptastyru qajet, qoǧamǧa qarsy mınez-qūlyqty erkımen jıbermeu kerek. Ärbır jazasyz qalǧan üi būzaqysy özınıŋ boiynda būdan da auyr qūqyq būzuşylyqtardy jasauǧa negız bolatyn jauapkerşılıksızdık sezımın damytady.
Osy oraida, Bas prokuror tūrmystyq zorlyq-zombylyqtyŋ aldyn alu tetıkterın jetıldıruge baǧyttalǧan zaŋnamalyq ūsynystardy alǧa tartty. Mysaly, ūryp-soǧu men densaulyqqa jeŋıl ziian keltırudı äkımşılık qūqyq būzuşylyqtar qataryna qaitaru, otbasylyq janjalşylardy ūstau merzımın üşten 48 saǧatqa deiın arttyru, qorǧau nūsqamasynyŋ merzımın 90 täulıkke deiın ūzartu ūsynyldy.
Gülmira AIMAǦANBET
