Aldaǧy jyly qazaq jerınen alǧaşqy «Altyn adamnyŋ» tabylǧanyna tura 50 jyl tolady. Būl öz kezınde elımız üşın ǧana emes, älem üşın ülken jaŋalyq boldy. Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev taiauda jaryq körgen «Ūly dalanyŋ jetı qyry» atty maqalasynda onyŋ män-maŋyzyn atap öttı. Täuelsızdıgımızdı alǧan soŋ Altaidan Atyrauǧa deiın sozylyp jatqan keŋ-baitaq dalamyzdyŋ batysy men şyǧysy, ortalyǧynan da bırneşe «Altyn adam» tabyldy. Sonyŋ äzırge soŋǧysy biylǧy jazda Şyǧys Qazaqstan oblysynyŋ Eleke sazy degen jerınen şyqty.
Osy künderge deiın tabylǧan «Altyn adam» qorymdarynyŋ köbısı tonalǧan. Tek Esık qorǧanynan anyqtalǧan onyŋ alǧaşqysy men Eleke sazynan qazyp alynǧan keiıngısı ǧana bütındei şyqqan. Iаǧni kiımı bastan-aiaq altynmen aptalǧan. Janyna jerlengen zattar da jaqsy saqtalǧan. Mūnyŋ jaiyn jaqynda gazetımızge bergen sūhbatynda belgılı arheolog, tarih ǧylymdarynyŋ doktory Zeinolla Samaşev tarqatyp aitty.
Arheologtyŋ aituynşa, Eleke sazynan ekı adamnyŋ süiegı şyqqan. Bırınşısı – äiel, ekınşısı – er adam. Äieldıŋ jas mölşerı – 13-15-derde. Bıraq äieldıŋ zattarynan tük qalmai tonalǧan. Oŋ jaǧynda jatqan er adamnyŋ zattary sol qalpynda saqtalǧan. Būl – 17-18 jastaǧy jıgıt, boiy – 160-170 santimetr şamasynda. «Altyn adam» dep belgılengen er adam mürdesınıŋ üstıne tastar qūlap, tonauşylar ony körmei qalǧan bolsa kerek.
Jıgıttıŋ bas kiımı, üstındegı kiımınıŋ öŋırlerı, sol jaq belındegı qoramsaq pen sadaqtyŋ qaby, oŋ jaq belındegı qanjardyŋ qynaby tügeldei barys, būǧy sekıldı türlı aŋdardyŋ beinesındegı altyn äşekeilermen bezendırılgen. Moinyndaǧy alqasy som altynnan qūiylyp jasalǧan. Aiaǧyndaǧy qonyşy joq kebısı men būtyndaǧy şalbaryna deiın közge körınbeitın, öte ūsaq, diametrı 1 mm altyn monşaqtar ötkızılgen. Al onyŋ ömır sürgen däuırı boljam boiynşa VIII-VII ǧasyr, iaǧni bızdıŋ zamanymyzǧa deiıngı 2700-2800 jyldar.
Esık jäne Berel qorǧandarynan tabylǧandarynan tört ǧasyr būryn tuǧan būl «Altyn adam» patşa äuletınen şyqqan dep boljanyp otyr. Qazır tiıstı ǧylymi-zertteu jūmystary jürıp jatyr. Būl prosess bırneşe jylǧa sozylady. Ol üşın alys-jaqyn şetelderden mamandar şaqyrtyldy. Genetikalyq jäne antropologiialyq jūmystarǧa Chehiia, Resei ǧalymdary tartyldy.
Aitqandai, biyl Mädeniet jäne sport ministrlıgınıŋ ūiytqy boluymen «Altyn adamnyŋ» älem muzeilerıne şeruı» atty halyqaralyq körme jobasy qolǧa alyndy. Jyl ışınde būl joba älemnıŋ alty elınde, atap aitsaq, Belarus, Äzerbaijan, Resei, Qytai, Polşa jäne Oŋtüstık Koreiada jüzege asyrylyp, şeteldıkter körmenı tamaşalaǧan. Atalmyş joba tabaldyryǧymyzdy attaǧaly tūrǧan jyly da jalǧasady.
1925 jyly paŋ Parijdı salǧan änımen tamsantqan Ämıre Qaşaubaevtyŋ sol kezde jeŋıp alǧan kümıs medalınıŋ Ūlttyq muzeige tapsyryluy da ötıp bara jatqan jyldyŋ eleulı jaŋalyqtarynyŋ bırı dep esepteimız. Būl jädıgerdı byltyrǧy aqpan aiynda Astanada ötken ämıretanuşy Jarqyn Şäkärımnıŋ «Amre v Parije» atty kıtabynyŋ tanystyrylymynda Mädeniet jäne sport ministrı Arystanbek Mūhamediūlynyŋ qolynan alǧaş ret körgenbız. Sonda ministr medaldıŋ Ūlttyq muzeige tapsyrylatynyn aitqan. Sony kütıp jürgen edık. Jaqynda būl tarihi sättıŋ kuägerı boldyq. Muzeige medaldı biyl jalpyūlttyq prokatqa jol tartqan «Ämıre» kinotuyndysynda bas keiıpkerdıŋ beinesın somdaǧan akter Sanjar Mädiev tapsyrdy.
Taǧy bır atap öterlıgı, biyl Astananyŋ 20 jyldyǧyna arnalǧan saltanatty qabyldauǧa qatysqan Qazaqstan Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev «Astana el qamyn jegen Edıgeden bastap Äz Täukege deiıngı qazaq handarynyŋ ordasy bolǧan. Menıŋ tapsyrmam boiynşa zertteu jürgızgen astanalyq arheologtar Esıldıŋ boiyndaǧy Küigenjar auylynyŋ tūsynan Äz Täuke hannyŋ jazǧy ordasynyŋ ornyn tapty» degen edı. Būl mäselemen bıraz jyldan berı ainalysyp jürgen tarihşy-ǧalym Jambyl Artyqbaev jūrtşylyqtyŋ közın aşyp, Äz Täukenıŋ jazǧy ordasy Esıldıŋ Küigenjar auylynan asa berıp oŋǧa qarai şūǧyl būrylatyn jerınde, özennıŋ oŋ jaǧalauyna ornalasqanyn habarlady.
Al sol maŋda qazba jūmystaryn jürgızgen K.Aqyşev atyndaǧy ǧylymi-zertteu instituty syrǧa, saqina syndy jädıgerlerdı tapty. Būl jädıgerler «Mäŋgılık el» saltanat qaqpasynda ornalasqan qazırgı zamanǧy öner galereiasynda el nazarynda ūsynyldy. İnstitut direktory Maral Habdulinanyŋ aituynşa, ökınışke qarai, qazylǧan qorǧandardyŋ denı tonalǧan bolyp şyqty. Alaida ǧalymdar mūnymen toqtamaidy. Olai bolsa, osy saladan keler jyly eldı eleŋ etkızer jaŋalyqtardy kütemız.
