Älemniŋ «men» degen myqty elderinde memlekettiŋ bolmysyn tanytyp tūratyn eskertkişter bar.
Äigili Mysyr piramidasy, Ündistannyŋ Täj Mahaly, köne aŋyzdarda periler tūrǧyzypty-mys deitin Qytai qorǧany, älemniŋ jeti keremeti sanalatyn Aleksandriia mūnarasy, Amerikanyŋ Azattyq müsini, Fransiianyŋ Eifel mūnarasy…
Tize berseŋ, tipti köp.
Al, «Qazaqstan» degende…
Ärine, aldymen, jaŋa älemdegi jaŋa Qazaqstannyŋ jarqyn beinesin tanytatyn, eldiŋ boitūmaryndai bolǧan Astana auyzǧa oralady.
Al, Astana turaly aitqanda…
Elordanyŋ ortasynan oryn tepken, san ǧasyrlyq tarihymyzǧa, büginimiz ben erteŋimizge qoiylǧan mäŋgilik eskertkişter eriksiz köŋil audartady.
«Qazaq eli» monumenti. Astana äkimi İmanǧali Tasmaǧambetov: «Parijdegi Eifel mūnarasy, Niu-Iorktegi Azattyq müsini jai eskertkiş ūǧymynan asyp, sol eldiŋ simvoly men maqtanyşyna ainalǧan. Astanadaǧy «Qazaq eli» kompozisiiasy da osy sekildi elimizdiŋ san ǧasyrlyq tarihyn, basynan keşken nebir aumaly tökpeli zamandardy, azattyqtyŋ aq taŋy atqaly beri jetken jetistikterimizdi äspetteitin däuirlik maŋyzy bar tarihi keşen bolary sözsiz» dep baǧa bergen eskertkiş būl.
Monumenttiŋ maŋynda Konstitusiia künine, Täuelsizdigimizdiŋ 20 jyldyǧyna arnalǧan äskeri şeruler, Qazaqstan halqynyŋ birligi künine arnalǧan merekelik şeruler ötti. Äz Nauryz merekesi talai ret toilandy.
Taǧylymy mol säulet tuyndylarynyŋ qatarynda «ūlysymyzdy zamanynda ūiystyrǧan» Kerei men Jänibek handardyŋ eŋseli eskertkişin erekşe atauǧa bolady.
Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev: «Kerei men Jänibek handardyŋ eŋseli eskertkişi – myzǧymas memlekettigimizge arnalǧan mäŋgilik belgi», – dese, el aǧalary «Ötkenimizden ülgi alatyn, sonyŋ isin äri qarai jalǧai alatyn, ūlysyn ūlyqtai alatyn ūrpaqtyŋ ösip kele jatqandyǧyn körsetedi. Bes ǧasyrdan keiin eskertkişterin ornatyp otyrǧan myna bizderdiŋ tegimizdi biletindigimizdi, eldigimizdiŋ tarihyn biletindigimizdi bildiredi» dep baǧasyn bergen-di.
Birlik pen kelisimge şaqyryp, külimsirep tūrǧan ana beinesi. Qolynda beibitşilik pen körkeiudiŋ belgisi sanalatyn altyn tostaǧan. Qazaqstanda tūratyn barlyq halyqtardyŋ birligin bildiretin 101 masaqtan tūratyn 40 metrlik stella. Bareleftiŋ oŋ jaǧynda keŋes äskerleri, sol jaǧynda joŋǧar basqynşylaryn jeŋgen qazaq batyrlary. Astynda mäŋgilik alau janyp tūr. Būl – Otan-Ana monumenti.
Ūly Otan soǧysy jyldarynda 1 mln 300 myŋdai qazaqstandyq soǧysqa attanyp, şamamen olardyŋ 700 myŋy soǧys dalasynda qaldy. Mūny ūmytuǧa bolmaidy. Būl memorial keleşek ūrpaqqa beibitşilik qūnyn bile jürui üşin qajet.
2001 jyldan beri Astana ömirindegi talai-talai saiasi oqiǧalar men kezdesulerdiŋ kuäsi bolyp tūrǧan müsin būl.
2006 jyly Elimizge resmi saparmen kelgen Egipet Arab Respublikasynyŋ prezidenti Hosni Mubarak, 2007 jyly Resei Federasiiasynyŋ prezidenti Vladimir Putin, 2009 jyly elimizge tūŋǧyş ret kelgen Fransiia prezidenti Nikolia Sarkozi, 2010 jyly Germaniia Federativtik Respublikasynyŋ kansleri Angela Merkel, būdan özge de talai memleket basşylary Otan qorǧauşylar alaŋynda bolyp, Otan-Ana eskertkişine güldestesin qoidy. Taǧzym etti.
Tūǧyrǧa ornatylǧan at üstinde qaharman batyr Esil jaǧasynda el tynyştyǧyn küzetken saqşydai qalt etpei tūr. Būl – Han Keneniŋ müsini. Qazaqtyŋ soŋǧy hany.
Belgili saiasattanuşy Erlan Qarin bir sözinde eskertkişke qatysty bylai degeni bar: «Astana qūrylysy Kenesary eskertkişi men Euraziia ūlttyq universitetin saludan bastaldy. Han Keneniŋ eskertkişiniŋ birinşi bolyp qolǧa alynuynyŋ bir syry bar. Äriptesim Berik Äbdiǧaliev Kenesarynyŋ qazirgi Astananyŋ ornynda bolǧan bekinisti birjola ala almai ökinişte ketkenin, endi myna beibit künde ony bizdiŋ alǧanymyzdai seziledi dep aitatyny bar edi… Astananyŋ simvoly tek Bäiterek qana bolmauy tiis. Aldymen, eŋ soŋǧy hanymyzdyŋ eskertkişin saluymyzdyŋ öte ülken mäni bary ekenin jii aituymyz kerek».
Qazaq batyrlarynyŋ erlik dästürin däripteitin elorda törindegi taǧy bir tūǧyrly eskertkiş – qazaqtyŋ daŋqty batyry, qolbasşysy Qanjyǧaly qart Bögenbai beinesi.
Oŋ qolyn jaudy toqtatqandai joǧary köterip, sol qolyna semser ūstaǧan salt atty batyr beinesi joǧary ruh pen batyldyqtyŋ simvolyna ainalyp ülgerdi.
Bir kezderi sätsizdeu somdalǧan Abai eskertkişine köŋili tolmaǧan körnekti ǧalym, abaitanuşy Rymǧali Nūrǧali aǧamyzdyŋ «Eŋseli elimizdiŋ eldigin aiqyndaityn Abai eskertkişi elordanyŋ törinde tūruy kerek» dep aitqany bar edi. Ǧalymnyŋ armany oryndaldy. 2010 jyly qala küni qarsaŋynda qalanyŋ qaq ortasynda, Abai jäne Beibitşilik köşeleriniŋ qiylysynda körgen adamnyŋ közin süisinetin eŋseli eskertkiş boi köterdi. Ūly aqynnyŋ eskertkişiniŋ janynda talai aqyndar jyr oqydy. Derekti jäne körkem şyǧarmalardan üzindiler tyŋdaldy. Talai ret baspagerler kitap körmesin ūiymdastyrdy.
Astananyŋ onjyldyq mereitoiy qarsaŋynda elorda eskertkişteriniŋ qatary birqatar ūlt tūlǧalarynyŋ beinesimen tolyqty. Elorda toiyna tartu retinde Jambyl oblysy – Bauyrjan batyrdyŋ, Aqtöbe oblysy – Äliianyŋ, Almaty oblysy – Jambyl aqynnyŋ eskertkişterin Astana törinen tūrǧyzyp berdi.
Büginde Astana qalasynda 45 tarihi jäne mädeni eskertkiş bar. Onyŋ on ekisi arheologiialyq, jiyrma toǧyzy qala qūrylysy jäne säulet öneri, törteui monumentaldy qūrylys bolyp tabylady.
Aitpaqşy, taiauda ǧana qala äkimi İmanǧali Tasmaǧambetov Memleket basşysyna elordada qala qūrylysy arhitekturasy salasynda jürgizilip jatqan jūmystar turaly habardar etti.
Bolaşaqta elordada boi köteretin «Aşarşylyq qūrbandaryna eskertkiş» monumenti men Qūrmanǧazy eskertkişiniŋ ülgi-ideiasyna arnalǧan respublikalyq baiqaudyŋ nätijesimen tanystyrdy. Aldaǧy uaqytta elordanyŋ eŋseli eskertkişteriniŋ qatary tarihi maŋyzy zor osy eki nysanmen tolyǧady.
Şynar DOSAN
