Öner jolyna qalai tüstiŋiz?
Laura, student
– Bala kezimnen önerge qūştar boldym. Ärbir adamnyŋ armany bolady ǧoi. Meni de kişkene künimnen akter bolsam degen armanym alǧa jeteledi. Sol armannyŋ jeteginde jürip, önerdiŋ kemesine mindik. Elubai Ömirzaqov, Asanäli Äşimov, Änuar Moldabekov, Şäken Aimanov syndy aǧalarymyzdyŋ önerine tänti bolyp, eliktep östik. Ananyŋ aq sütimen daryǧan qasiet, dalanyŋ, tabiǧattyŋ bergen daryny önerdiŋ naǧyz ölkesine alyp kelgen jaiy bar.
Ūlyŋyz Maǧjandy da jaqsy bilemiz. Kezinde «Habar» arnasyndaǧy «Ūiat bolmasyn» baǧdarlamasynda jarq etip körinip, köpşilikti önerimen süisintken balaŋyzdyŋ bolaşaǧynan ne kütesiz?
Sūŋqar Esen, oqyrman
– Jasyratyny joq, kei adamdar öneri joq balalaryn süirelep jüredi. Kezinde osy baǧdarlamaǧa balalardy iriktegende synnan ötip, teatrda kişkene balalardyŋ rölin somdap körinip jürgen bala edi. Boiynda qan bar ǧoi. Bolaşaǧyn döp basyp aita almaimyn. Özi de «Äke, bir Alla ǧana biledi» dep qoiady. Endi bolaşaq enşisinde ǧoi. «Atadan ūl tusa igi, ata jolyn qusa igi» demekşi, soŋymnan ergen tūiaǧymnyŋ bolaşaǧyna ülken ümitpen qaraimyn.
Bir sūhbatyŋyzda «Ataq degenge asa qyzyǧa bermeimin» degen ekensiz. Nege?
Jasūlan Akramov, oquşy
– Ras, men ataq izdegen adam emespin. Ataqty jaqsy köretin adamdar bar. Al meni oqytqan ūstazym olai tärbielegen joq. Student kezimde Äzerbaijan Mämbetov aǧam özi şaqyrǧan. Sonda Şolpan Jandarbekova «Seni Äzekeŋ ülken şaŋyraqqa alyp bara jatyr. Boiyŋda qasiet, öner bolǧannan keiin bara jatyrsyŋ. Qolpaş söz, maqtau aitylsa, dandaisyma. Ataq üşin emes, ataq sen üşin qyzmet etsin. Sen jūmysyŋa adal bolsaŋ, özi-aq keledi» dedi. Sondyqtan teatrdyŋ töl balasymyn dep aita alamyn. «Daryn» syilyǧyn da jasym ötip ketkennen keiin berdi. Odan keiin Mūqaǧali atyndaǧy syilyq, «QR eŋbek siŋirgen qairatkeri» ataǧyn aldym. Būl da bir eŋbektiŋ ölşeuişi şyǧar. İtaliialyq Albert Kainer: «Ataq – qoǧamdyq, saiasi ortanyŋ oilap tapqan oiynşyǧy» degen eken. Endi.. elenip, marapattalyp jatsaq, ökimet pen halyqtyŋ önerimizdi baǧalaǧany bolar.
Bügingi öner adamdarynyŋ deni toi-tomalaqqa baryp, qosymşa tabys tabady. Būǧan sizdiŋ közqarasyŋyz qandai? Toi basqaruǧa baryp tūrasyz ba?
Halima, oqyrman
– Ötirik aita almaimyn, baryp tūramyn. Eger teatrdaǧy jalaqym jetip tūrsa, barmas edim. Toiǧa materialdyq jaǧynan septigi bar degen maqsatpen baramyz. Toidy da kez kelgen adamǧa basqartpaidy. Sözdiŋ anyǧyn, köŋildiŋ jaryǧyn beretin adamǧa basqartady. Babalarymyz «toi –tärbieniŋ basy» dep aitqan. Naǧyz qazaqtyŋ toiy däl qazirgidei baldyr-batpaq emes. Büginde asabalyqty käsip qylyp alǧandardyŋ qatary köbeidi ǧoi. Ökinişke qarai, qazirgi toilardyŋ köpşiligi jeŋil-jelpi ötip jatady. Täuelsizdik alǧaly jastarymyz imandylyqqa bet būryp jatyr ǧoi. Jaqsy baǧytqa būrylsa, bäri qalpyna keler.
Sizdi qoǧamnyŋ bir müşesi retinde ne alaŋdatady? Ömirden ne tüidiŋiz?
Sänimgül Töleu, mūǧalim
–«Jalǧyz qalǧyŋ kelse, şyndyqty ait» deidi. Qazir zamanǧa qarai adamdar tym jaǧympaz, jylpos bolyp barady. Betiŋe qarap külip alyp, köziŋdi ala bere jamandaityny bar. Qoǧamdaǧy bolsyn, teatrdaǧy bolsyn, osyndai keleŋsizdikterdi körsem, şydai almaimyn. Köp atalmai ketken aqyn Ömirzaq Qojamūratovtyŋ mynandai bir öleŋ joly esime tüsip otyr:
«Sen bastyǧyŋdy aittyŋ,
jaǧynyp jalpaŋdaitūǧyn,
Men jastyǧymdy aittym,
taulardy talqandaitūǧyn,
Bile ket,
Aqyldan adasqandardyŋ,
ajaldan adaspaitynyn.
Taq üşin talasqandardyŋ,
tabytqa talaspaitynyn».
Satqyndary satylap örlep, jantyqtary äli de ölmegen elmiz. Bir basşy kelse, sonyŋ qoltyǧyna kirip alady da, kelesi basşy kelgende op-oŋai satyp jiberedi. Osyndai minezderdi körgende tūla-boiyŋ türşigedi. Qazir baiqasaŋyz, qūdaidan göri qyzmeti ülkenderge tabynu basym, aqşany jaqsy köretinder köp. Ärine, aqşa kerek emes dep aita almaimyn, biraq aqşanyŋ qūlyna ainaluǧa bolmaidy ǧoi. Būl – meniŋ tek jaqsy körinu üşin aityp jatqan sözim emes, ömirden tüigen oiym.
Änşiler qauymy teatrǧa jii kelip tūra ma?
Bekzat, student
– Änşiler köp keledi dei almaimyn. Teatrǧa jii keletinderdiŋ işinde Saiat Medeuov pen Tamara Asardy erekşe atar edim. Reseide akterler men änşiler ūştasyp, önerlerin bölisip jatady. Bizde änşiler – bir älem, akterlar – bir älem. Ärkim öz betinşe ömir sürude. Batys elderinde, Europada mädeniettiŋ deŋgeii teatrmen ölşenedi eken. Bizde ondai mädenietke jete qoiǧan joq. Äsirese, şeneunikter teatrǧa kelmeidi.
Sizdi akter ǧana emes, änşi retinde de jaqsy tanimyz. Sizge būl ekeuiniŋ qaisysy jaqyn?
Abylai Esbolūly
– Men – eŋ birinşi aktermin. Änşi emespin. Bala künimizden atalarymyzdyŋ üiretuimen, än aityp östik. Än adamnyŋ ömirindegi ajyramas serigi ǧoi. İnstitut qabyrǧasynda jürgende täp-täuir än salatynmyn. Keiin kele sirete bastadym. Qazirgi änderimniŋ köbi spektaklge arnalyp jazylǧan. Än aitaiyn dep arnaiy bel şeşip kelgenim joq.
Rölge qalai daiyndalasyz?
Erkin Japarov
– Akterdi akter etetin – röli. Ol ylǧi izdeniste, oi üstinde jürui kerek. Būl özi – beimaza mamandyq. Asqar Toqpanov: «Akter – jahan dalanyŋ saiahatşysy» deuşi edi. Baqqoja aǧamyzdyŋ «Ömirzaiasynda» oinaǧanda jüike aurularynyŋ auruhanasynda tünedim. «Jüreiik, jürek auyrtpai» spektaklinde qarttar üiine bardym. Rölge daiyndalu – qoiylymnyŋ janryna tikelei bailanysty. Sondyqtan, tarihi pesalarda tarihi kitaptardy oqyp, tarihi filmderdi köremin. Izdenbei, zerttemei adam rölge kire almaidy. Onda röliŋiz sätsiz şyǧady.
Kitap oqisyz ba?
Janar, oquşy
– Kitap oquǧa ärqaşan uaqyt tabamyn. Üige barǧanda kitapqa qaramasam, ūiyqtai almaimyn. Tüsirilimnen nemese qoiylymnan şarşap kelsem de, kitap oqimyn. Bir şyǧarmany oqyp, sonyŋ işindegi jaqsy aitylǧan oidy, sanaǧa silkinis berer pikirdi kezdestirsem, şarşaǧanym basylady. Būl – bala kezimnen bergi qalyptasqan ǧadetim. Qatty şarşap, mūrttai ūşatyn kezder bolmasa kitap betin aşpai ūiyqtamaimyn.
Qazir Myrzageldi Kemel aǧamyzdyŋ 6 tomdyq jinaǧyn, İran-Ǧaiyptyŋ öleŋderin oqyp jürmin.
Kezinde teatr saŋlaqtarynyŋ birazymen äriptes boldyŋyz. Sahnada birge öner körsettiŋiz. Olardyŋ sahnada oinauy men bügingi teatrǧa jaŋa kelgen jastardyŋ oiynyn salystyryp otyrasyz ba?
Nūrlan Nädirov, oquşy
– Teatrdyŋ qalyptasu tarihynyŋ özi birneşe buynnan qūralǧan ǧoi. Teatrdyŋ qazyǧyn qaǧyp, keregesin tūrǧyzyp, uyǧyn tigip, şaŋyraǧyn kötergender bar. Qallekiler, Eleǧaŋdar, odan bergi Asanäli Äşimov, Säbira Maiqanova, Biken Rimova, Uais Sūltanǧazin, Säbit Orazbaev, Tūŋǧyşbai Jamanqūlov syndy aǧa-apalarymyz – būlardyŋ barlyǧy qazaq teatrynyŋ ainasy bolǧan jandar. Olardyŋ mektebi öte myqty bolatyn. Akterdiŋ eŋ birinşi qūraly – sahnadaǧy üni, söz qūdireti. Osy jaǧynan alǧanda aǧalarymyz eşkimge qamşy saldyrmaityn… Biz sol mektepten öttik. Ol buyndy teatrǧa bügin kelip jatqan jastarmen salystyruǧa kelmeidi. Öitkeni, jaŋa kelgen akterler köbine sözderin körermenge jetkize almaidy. Tilderi jūtaŋ, taqyl-tūqyl, jattaǧanyn ūmytsa, äri qarai jalǧai almai qalady. Mümkin osyǧan orai ülkender tarapynan osy mändegi syn aitylǧan şyǧar. Būl – bizden keiin jaqsy akter şyqpaidy degen söz emes, ol ärkimniŋ öziniŋ azamattyǧyna syn, bizden keiin de nebir syrşyl akterlerdiŋ tuatyny kämil. Biraq keşegi saŋlaqtardyŋ ünindei qazirgi sahnada ün joq.
Äzirlegen Güljan RAHMAN