AQŞ-tyŋ jaŋa prezidentı Donald Tramp būdan üş aptadan artyq uaqyt būryn özınıŋ Auǧanstanǧa qatysty jaŋa strategiiasyn jariialady. Bıraq arada bırşama künder ötıp ketkenıne qaramastan, auǧan jerımen tıkelei şektesetındıkten, mūnda özgergen ärbır qadamnyŋ ekpının sezınıp otyratyn Özbekstan, Täjıkstan jäne Türıkmenstan elderınıŋ basşylary älı būǧan qatysty läm-mim dep pıkır bıldırgen joq.
Al AQŞ keiıngı 16 jyldyŋ bedelınde būl aimaqtaǧy ahualdy retke keltırude şeşuşı röl atqaryp keledı. Sarapşylardyŋ aitularynşa, Ortalyq Aziia memleketterı basşylarynyŋ mūndai enjarlyqtary Qūrama Ştattar prezidentınıŋ Auǧanstanǧa qatysty saiasatyn soŋǧy sätte kürt özgertıp jıberuıne bırden-bır sebepşı bolǧan. Söitıp, mūnyŋ aldynda būl jerden äskerın tügel äketpek bolǧan Aq üi äkımşılıgı, kerısınşe, kontingenttı būrynǧydan ūlǧaituǧa şeşım qabyldap, özınıŋ odaqtas elderın de osylai jasauǧa şaqyryp ülgergen.
Tramptyŋ osylaişa kütpegen jerden özgerıp ketken josparyna Kabul bilıgıne körsetıletın kömektıŋ kölemın köbeitu, Auǧanstandaǧy soǧysty jeŋıstı şegıne deiın jetkızu engızıldı. Bıraq soǧys elde demokratiia ornatu üşın emes, terrorşylardy tolyq joiu maqsatynda jürgızılmek. Osyǧan orai, AQŞ prezidentı Amerika äskerilerınıŋ auǧan aumaǧynda belgısız merzımge deiın qaldyrylatynyn, Vaşingtonnyŋ būdan bylai mūnda qanşa jauynger bar ekenı jönınde eşqandai derek pen esep bere qoimaitynyn mälımdedı.
Äŋgıme äzırge, Amerika BAQ-tarynda habarlaǧandai, Auǧanstanǧa şamamen 4 myŋǧa juyq äskeri qyzmetker attandyru jaiynda bolyp otyr. AQŞ Qaruly küşterı ştabtar bastyqtary bırıkken komitetınıŋ basşysy Kennet Makkenzidıŋ aituynşa, osy arqyly būrynǧy 11 myŋ soldattyŋ qatary 15 myŋǧa deiın artady. «Qazır äskerdıŋ aldyna taza äskeri mındet – osy kezdegı ūrys mausymy barysyna yqpal jasau qoiylady» dedı AQŞ Qaruly küşterı ortalyq ūiymynyŋ basşysy Djozef Votel osy oraida.
Sarapşylar, sonymen qatar, AQŞ-tyŋ jaŋa strategiiasynyŋ auǧan jerındegı köterılısşıl toptarǧa qarsy ūrys qimyldaryna Amerika ofiserlerınıŋ qarauyndaǧy jeke äskeri kompaniialardy köbırek tartudy qarastyratynyn da jazyp jatyr. Al mūndaǧy şet elder äskeri kontingentı AQŞ äskerilerı men olardyŋ odaqtastary jauyngerlerı qatarynan aitarlyqtai köp körınedı.
Donald Tramp mūnymen de toqtaǧan joq, Ündıstan basşylyǧyn Auǧanstandaǧy jaǧdaidy retteuge belsene qatysuǧa şaqyrdy. Mūnyŋ qabatynda auǧan köterılısşılerıne järdem berıp otyr dep eseptelınetın Päkıstanǧa qataŋ eskertu jasady. Ol AQŞ-tan qarjylai jäne äskeri kömek alyp otyrǧan İslamabadtyŋ öz elın «berekesızdık, zorlyq pen laŋkestık tyŋşylarynyŋ mekenı» etuıne būdan bylai töze almaitynyn aşyp aitty.
Qazırgı zamanǧy Auǧanstandy zertteu ortalyǧynyŋ qyzmetkerı Andrei Serenko AQŞ prezidentınıŋ jaŋa strategiiasyn qabyldai almaǧandardyŋ qarasy tym köp dep otyr. Onyŋ oiynşa, būl saiasatty Kabul qyzu quattaǧan, NATO elderı tūtastai jaqsy qabyldaǧan, bıraq Päkıstan bırden narazylyq tanytqan, Qytai jospardyŋ belgılı bır tarmaqtaryna kelıspegenımen, şeşımdı qarsylyq jasamaǧan. Al Resei üzıldı-kesıldı qarsy şyqpaǧanymen, Tramptyŋ nietıne kekesınmen qaraǧan.
Oksford universitetınıŋ zertteuşısı Samiuel Ramani «The Diplomat» basylymy betterınde osy oqiǧaǧa bailanysty öz oilaryn ortaǧa salyp, Auǧanstanda beibıtşılık ornatuǧa Amerika äskerlerınen görı Mäskeudıŋ beiımdılıgı anaǧūrlym artyq ekenın alǧa tartatyn maqala jariialady. Ol būl tırlık ärbırden soŋ Reseidı kereksız diplomatiiadan bas tartyp, aimaqta bırden ūrys qimyldaryn bastap ketuge mäjbür etetının de atap körsetıptı.
Sarapşylar osydan keiın Täjıkstanda AQŞ-tyŋ äskeri bazasy paida boluy jönındegı qauesettıŋ qaitadan örşıp ketkenıne nazar audaruda. Vaşingtonnyŋ sondai-aq Ortalyq Aziia elderıne aqparattyq resurstar mäselelerı boiynşa köŋıl böle bastaǧany baiqalady. Būlardy AQŞ pen NATO-nyŋ basqa elderı qarjylandyratyny da belgılı bolyp otyr. Atap aitqanda, osy aqparat resurstarynyŋ redaksiialary Özbekstanǧa, Täjıkstan men Türıkmenstanǧa qatysty derekterge öte mūqiiat qarap, būl elderdegı adam qūqyqtary būzyluy jönınde būryn aitylyp kelgen pıkırlerdı alyp tastai bastady. Mūnyŋ özı atalǧan elderdıŋ, bırınşı kezekte Özbekstannyŋ AQŞ qolǧa alyp otyrǧan jaŋa auǧan strategiiasyna tartyluy mümkın ekenın aŋǧarta tüsedı.
Sarapşylar būdan ärı qazır AQŞ-tyŋ Päkıstanǧa äser etu deŋgeiınıŋ öte tömengı beldeuge tüsıp ketkenıne de nazar audaryp jatyr. Olar eger Tramp İslamabadqa qysym jasauyn küşeite berse, mūnyŋ tek Qytaidyŋ Päkıstanǧa, sonymen bırge küllı aimaqqa yqpalyn arttyra tüsuge ǧana qyzmet etetının de joqqa şyǧarmaidy. Ainalyp kelgende, būl Donald Tramp josparyn jüzege asyruda ekonomikalyq tetıkterdı ıske qosudyŋ aqyry jaqsylyqqa aparyp soqtyrmaitynyn baiqatyp otyr.
Serık PIRNAZAR
