Tehnologiianyŋ qaryştap damuynan jeŋıl kölık, velosiped, moped qatary jaŋa zamannyŋ kölıgımen tolyǧyp keledı. Elektrosamokat dep atalatyn ekı doŋǧalaqty qūrylǧy köpşılık arasynda tanymal.
Kölıktıŋ būl türıne sūranys 2020 jyldan bastap artyp keledı. Jūmysqa, oquǧa jetudıŋ jyldam ärı qoljetımdı türı bolǧandyqtan, qyzyǧa qaraityn elektr kölıgınıŋ artyqşylyqtary barşylyq. Jeŋıl, ekologiiaǧa eş zalalsyz, keptelıste tūrmaisyŋ, jol qysqartasyŋ, densaulyqqa da paidaly. Degenmen, köşenıŋ kez kelgen būryşynan tūtqiyldan şyǧa keletın samokattar jaiau jürgınşılerdı de, kölık jürgızuşılerın de sarsaŋǧa salǧaly qaşan. Arnaiy qūjatty qajet etpeitındıkten, kölıktı tızgındeuşıler jol erejelerınen tiıstı emtihandy tapsyrmaidy. Nätijesınde olardyŋ qatysuymen bolǧan jol apattary sanynyŋ jiılep ketkenı, ärı artyp kele jatqany köpşılıktı alaŋdatady. Sondai-aq erejege salǧyrt qaraityn jürgızuşılerdıŋ ekı aiaqty kölıkke ekı adam bolyp mınıp, jaiau jürgınşılerdıŋ jolymen beiqam jüre beretınıne közımız üirendı.
Eske salsaq, 2021 jyly Qazaqstanda samokattardyŋ qatysuymen 68 apat bolyp, bır adam köz jūmǧan. 71 adam zardap şekken. Biyl elektr qūrylǧysynyŋ qatysuymen 41 apat tırkelgen.
Ekı aiaqty «tūlparǧa» qatysty jaǧdai uşyǧyp ketken soŋ, Ükımet tarapynan bırqatar şaralar qolǧa alyndy. Atap aitsaq, elektrosamokatqa qatysty mäsele 2021 jyldyŋ qazan aiynda Senattyŋ jalpy otyrysynda talqylandy. Senator Nūrtöre Jüsıp özınıŋ deputattyq saualynda elektrosamokat, giroskuterler azamattardyŋ ömırıne aitarlyqtai qauıp töndıretının aitqan edı. Araǧa bır ai salyp Ükımet basşysynyŋ orynbasary Roman Skliar jol jürısın ūiymdastyru mäselelerı boiynşa jaŋa zaŋ jobasy äzırlenetının jetkızdı. Onda elektrosamokattardy «şaǧyn elektr kölık qūraly» dep atap, olardy basqaratyn adamdardyŋ qūqyqtary men mındetterın belgıleu turaly jazylǧan. Al kelesı jyldyŋ 14 mausymynda elektrosamokattyŋ qozǧalysyn retteiın ūlttyq standarttyŋ alǧaşqy nūsqasy äzırlendı.
Standartqa säikes elektrosamokat – būl «oryndyǧy joq, elektr qozǧaltqyşyn paidalanu arqyly bır adamnyŋ qozǧaluyna arnalǧan ekı nemese üş döŋgelegı bar jeke mobildılık» elektr kölıgı. Jobany äzırleuşıler elektrosamokattarynyŋ barlyq türı üşın eŋ joǧary jyldamdyqty engızudı ūsyndy. Özgerıs boiynşa elektrosamokat jyldamdyǧy saǧatyna 25 şaqyrymnan aspauy qajet. Al odan joǧary, naqtyraq aitsaq, saǧatyna 50 şaqyrym bolsa, A1 sanatyndaǧy jürgızuşı kuälıgı talap etıledı. Öitkenı būl kezde kölık moped retınde sanalady. Degenmen jürgızuşılerdıŋ jyldamdyǧyn baqylauǧa ūstap otyrǧan eşkım joq.
Ereje boiynşa elektrosamokattar jaiau jürgınşılerdıŋ jolymen baiau qozǧaluy kerek. Qozǧalys barysynda ūialy telefonmen söilesuge, ne telefon ekranyna qarauǧa tyiym salynady. Bır samokat tek bır adam ǧana arnalady. Ekı adam bolyp mıngende, jaraqat alu qaupı artady deidı mamandar.
Otandyq «Jet Sharing» kompaniiasynyŋ bas direktory Musalav Alibekov jaŋa standarttaǧy özgerısterge qatysty pıkırımen bölıstı. Onyŋ aituynşa, ūlttyq standarttan keiın elektrosamokattar qūrylymyna asa qatty özgerıster engızılmeidı. «Būl standart saǧatyna 25 şaqyrymǧa deiın jüretın samokattarǧa qoldanylady. Ondai elektrosamokattar bölek sanatqa jatqyzylady jäne olarǧa velosipedterge qatysty barlyq erejeler qoldanylady. Iаǧni, olar trotuarlardan, velosiped joldarynan şyǧarylady, al bız üşın būl tiımdı. Sebebı elektrosamokattar jyldamdyqpen şektelgen. Bız keibır aimaqtarda jyldamdyqty saǧatyna 15 şaqyrymǧa deiın şekteimız. Mūndai aimaqtarǧa mektepter men balabaqşalardyŋ jany jatady».
Elektrosamokattardy Wolt, Glovo, Iаndeks. Eda sekıldı kompaniialardyŋ jetkızuşılerı belsendı qoldanyp jür. Elordalyq 24 jastaǧy Azamat Esen Wolt kompaniiasynyŋ jetkızuşısı bolyp ısteidı. Tauardy jyldam jetkızude elektrosamokat yŋǧaily deidı. «Ūzyn-sonar kezekte tūrmaisyŋ. Jet samokattary minutyna 25 teŋge alady. Iаǧni baǧasy jaǧynan da qoljetımdı. Al soŋǧy özgerısterge bailanysty aitsam, şynymen de oŋdy-soldy jürgızetın tūrǧyndar bar. Äsırese, olardyŋ denı – jastar. Sondyqtan jürgızuşı kuälıgın talap etkenı dūrys dep oilaimyn» deidı ol.
Degenmen, saiabaqta, qala köşelerınde seruendep jürgender, äsırese ata-analar quys-quystan zymyrai jöneletın jürgızuşılerge narazy. Aiman Bekbolat ekı balanyŋ anasy retınde soŋǧy uaqytta qaptap jürgen elektr kölıkterınıŋ tūrǧyndarǧa qauıpsız ekenımen kelıse almaidy.
– Velosiped jolymen de, jaiau jürgınşılerdıŋ jolymen de jüre beredı. Tez aidatyny da aşulandyrady. Mysaly, balam joǧary jyldamdyqpen aǧyp kele jatqan kölıkke qarsy jügıre şyqsa, tez äreket etuge ülgermei qaluym mümkın. Sol siiaqty jaǧdailar bolǧan da şyǧar, kım bıledı, – deidı qala tūrǧyny A.Bekbolat.
Elektr kölıgımen qatynau şet eldıŋ täjıribesınde belsendı qoldanylady. Halyq sany köp Europa elderınde, äsırese Türkiiada 15 jasqa deiıngı azamattarǧa elektrosamokattaryna mınuge tyiym salynǧan. Sondai-aq, ministrlık tarapynan «200 adamǧa – 1 samokat» jüiesı engızıldı. Iаǧni elektrosamokattaryn barlyǧy derlık qoldana almaidy. 16 millionǧa juyq halqy bar Ystambūlda tek 75 myŋ elektrosamokat paidalanuǧa berılgen. Al Germaniiada tek 14 jastan bastap elektrosamokattaryn jürgızuge rūqsat. Būl jol qozǧalysy turaly Zaŋnyŋ № 10-13 baptarynda körsetılgen.
Qala ekologiiasyn jaqsartyp, «jasyl qalaǧa» ainalu – erekşe nazarda. Dei tūrǧanymyzben, jaŋa zamanǧa ılesemız dep jürgende, saqtyq şaralaryn ūmytpaǧanymyz abzal. Ükımet tarapynan engızıletın özgerıster qauıptıŋ aldyn alsa igı…
İndira BERJANOVA
