Astanalyq altyn därıger Nadejda Petuhovany bılmeitın adam kemde-kem. Sonau 1977 jyly Selinograd memlekettık medisinalyq institutyn bıtırgen soŋ eŋbek jolyn qalalyq balalar auruhanasynda pediatr-därıger bolyp bastap, Mäjılıs deputatyna deiın adal eŋbegımen köterıldı. Ömırınıŋ 24 jylyn (1988-2012) Astana qalasyndaǧy №1 balalar auruhanasyn aiaqtan tūrǧyzuǧa, damytuǧa arnady. Ol – üş märte Astana qalalyq mäslihatynyŋ deputaty bolyp, mäslihat mektebınen Mäjılıs deputaty därejesıne jetken jıgerlı jan. Astana qalasynyŋ qūrmettı azamaty. «Qūrmet», «Parasat» ordenderınıŋ iegerı. Joǧary sanattaǧy därıger, Qazaqstan Respublikasynyŋ densaulyq saqtau salasynyŋ üzdıgı, «Altyn därıger» tösbelgısınıŋ iegerı. Nadejda Mihailovnamen Amanat partiiasynyŋ qalalyq keŋsesınıŋ ǧimaratyndaǧy jinalystardyŋ bırınen keiın jüzdestık. Jasy 70-ten assa da, elorda medisinasynyŋ damuyna ülesımdı qossam dep, tynym tappai jürgen baqytty adammen mäslihattyŋ tarihy, elordanyŋ qalyptasuy, adam men el baqyty turaly az-kem äŋgıme-düken qūrdyq.
Elorda qūrylysynyŋ bastauynda tūrdy
– Nadejda Mihailovna, sız Astana qalasynyŋ üş şaqyrylymynda bırdei (1999-2003; 2003-2007; 2009-2012) mäslihat deputaty boldyŋyz. Tura 25 jylǧa artqa şegınıs jasap, elordanyŋ Astanaǧa köşken kezeŋıne oralaiyqşy. Sızder, alǧaşqy mäslihat deputattary elorda qūrylysynyŋ bastauynda tūrdyŋyzdar ǧoi.
– İä, dūrys aitasyz. 1999 jyly 10-24 qazanda Astana qalasynyŋ ekınşı şaqyrylymdaǧy mäslihat deputattarynyŋ sailauy öttı. 25 sailau okrugınen 147 ümıtker ūsynyldy. 37 ümıtker saiasi partiialardyŋ ökılderı boldy. Sonyŋ ışınde ekınşı şaqyrylymǧa sailanǧan 25 deputattyŋ qatarynda 7 äiel, 18 er adam boldy, 10 deputat «Otan» respublikalyq saiasi partiiasynyŋ müşelerı edık. Älı esımde, 25 deputattyŋ ışınde 5-euı – därıger, 3-euı – pedagog, 12-sı kommersiialyq qūrylymdardyŋ jūmysşylary boldy. Ekınşı şaqyrylymdaǧy deputattardyŋ qyzmetı jas astananyŋ belsendı qūrylysynyŋ kezeŋımen, ekonomikalyq jäne äleumettık reformalardy jürgızumen tūspa-tūs keldı. Elorda qūrylysynyŋ bastauynda tūrdyq. Sol kezdegı sessiialarda astanany abattandyru, tūrǧyn üi qūrylysy, joldardy jöndeu, tiıstı infraqūrylymdy äzırleu mäselelerın şeşumen ainalystyq. Tarihi oqiǧanyŋ bırı – Astana qalasy mäslihatynyŋ 2001 jylǧy 23 mamyrdaǧy şeşımımen japon säuletşısı Kise Kurakavanyŋ basşylyǧymen japon halyqaralyq yntymaqtastyq jönındegı agenttık zertteuşıler toby jasaǧan Astana qalasyn damytudyŋ bas jospary maqūldanyp, bekıtıldı. Bız ol kezeŋde elorda tūrǧyndaryna qolaily jaǧdai jasauǧa, astanalyqtardyŋ äl-auqatynyŋ deŋgeiın arttyruǧa baǧyttalǧan äleumettık jäne ekonomikalyq baǧdarlamalardy bekıttık. Äleumettık infraqūrylymdy damytu jönındegı baǧdarlamalar öte maŋyzdy bolatyn. Eŋ aldymen mektepter, auruhanalar jäne äleumettık mekemeler salu qajet edı. Sonyŋ bärıne kuä boldyq. Mysaly, 1999 jyly Köktalda (ol kezde Kirov sovhozy) qarttar üiı salyndy. Ol kezde qalalyq balalar auruhanasynyŋ bas därıgerı bolyp jūmys ıstedım. Elımızdıŋ äleumettık-ekonomikalyq damuy deŋgeiı tömen edı. Sol sebepten, halyqtyŋ ömır süru jaǧdailaryn jaqsartu turaly talaby joǧary boldy. Mäslihat deputaty boluǧa adamdardyŋ qūlyǧy da, yqylasy da joq edı. Tıptı deputat degennıŋ kım ekenın, ne ısteitının de bılmedık. Bır ökınıştı jaǧdai, qazır jūrttyŋ köpşılıgı mäslihatqa, Mäjılıske deputat boluǧa ūmtylady. Olardyŋ barlyǧy laiyqty emes, ärine. Sonda da jantalasady. Aldymen bır partiiadan ümıtker bolady, odan ötpeidı. Ekınşı bır partiiaǧa müşe bolyp, taǧy baǧyn synap, öte almaidy. Odan üşınşı partiiaǧa barady. Olardyŋ oiy – qalai bolsa da Parlamentke deputat bolu. Menıŋ oiymşa, mūndai saiasattyŋ, eldık müddenıŋ jolyna tüsu üşın är adamnyŋ qandai da bır ideologiialyq tūǧyrnamasy boluy kerek. Sodan keiın deputat bolyp sailanǧan adam öz mındetterın mültıksız oryndap, halyqqa bergen uädesınde tūruy tiıs.
– Al sız qalai deputat bolyp sailandyŋyz? Auruhanadaǧy qyzmetkerlerıŋız ǧana dauys berdı me? Älde auruhananyŋ emdeluşılerı sızdı tanityn ba edı?
– Ol kezdegı men basqarǧan köpbeiındı auruhananyŋ aumaǧy da ülken bolatyn. Qūramyna 7 emhana, 2 stasionar, süt önımderınıŋ ashanasy, reabilitasiia ortalyǧy kıretın. Mekemede 1200 qyzmetker eŋbek ettı. Ol jyldarda qarajat tapşy bolǧandyqtan, jūmysşylar uaqytynda jalaqy almaityn, auruhanada därı-därmek, jūmsaq jihaz, qūral-jabdyq jetıspeitın-dı. Joqşylyq pen tapşylyq jūmysymyzdy qiyndatqanymen, qol qusyryp qarap otyrǧan joqpyz. Tıptı maǧan deputat boluǧa ūsynys jasalǧanda sailau aldyndaǧy ügıt-nasihat jūmysyn jürgızbedım. Öitkenı menıŋ qolym bos bolmady, kündelıktı nauqastardy emdeu, auruhanany qiynşylyqtan şyǧaru degen närselerge bırınşı kezekte köŋıl böldım. Partiiaǧa müşe bolǧanymnan ūsynystan bas tarta almadym. Keiınırek közımnıŋ anyq jetkenı, öz käsıbıŋdı jetık meŋgerseŋ, käsıbi şeberlıgıŋ men öz ısıŋe degen süiıspenşılıgıŋ bır arnaǧa toǧysqanda ǧana jaqsy bır nätijege jete alatynyŋ anyq. Mūndai jetıstık qandai da bır qoǧamdyq jūmyspen ainalysatyn kezde nemese jergılıktı ökılettı qūrylymǧa zaŋnamalyq jūmysqa barǧan kezde öte maŋyzdy röl oinaitynyn basymnan keştım.
Deputattar belsendı boldy
– Nadejda Mihailovna, sız üş şaqyrylymda ärtürlı äkımdermen jūmys ıstedıŋız. Qala basşylarynyŋ deputat bedelın, märtebesın köteruge yqylasy qandai boldy?
– Oryndy sūraq qoidyŋyz. Astananyŋ alǧaşqy äkımı Ädılbek Jaqsybekovten bastap barlyq äkımder mäslihat deputattarynyŋ bedelın, märtebesın köteruge atsalysty. Mysaly, mäslihat deputattary qalany abattandyru, tūrǧyn üilerdı bölu, jer uchaskelerın bölu siiaqty barlyq qūzyrettı komissiialardyŋ jūmysyna qatysatyn boldy.
– Al üşınşı şaqyrylymdaǧy mäslihat nesımen esıŋızde qaldy? Eger jaŋylmasam, 2004 jyly «Jergılıktı memlekettık basqaru turaly» zaŋ qabyldandy emes pe? Būl zaŋnyŋ deputattyq korpusqa qandai da bır jaǧymdy äserı boldy ma?
– 2003 jyly 20 qyrküiek – 12 qazan aralyǧynda Astana qalasy üşınşı şaqyrylymdaǧy mäslihat deputattarynyŋ sailauy öttı. 25 sailau okrugınen ümıtker bolǧan 177 adamnyŋ 54-ı saiasi partiialardyŋ müşelerı boldy. 117 adam özın-özı ūsyndy. Sailanǧan 25 adamnyŋ 12-sı – būrynǧy şaqyrylymnyŋ deputattary. Sız tılge tiek etken zaŋǧa engızılgen tüzetuler mäslihattyŋ ökılettıgın naqtylai tüstı. Deputattyq korpusqa jergılıktı özın-özı basqaru salasyndaǧy kürdelı mäselelerdı şeşuge qosymşa mümkındıkter paida boldy. Eŋ bastysy, astanalyqtar deputattardyŋ kömegıne belsendı türde jügınıp, öz mūŋ-mūqtajyn aşyq aita bastady. Bızdıŋ qaladaǧy ışkı saiasi tūraqtylyq pen ūlt bırlıgı, zaŋdylyq pen qoǧamdyq tärtıptı nyǧaitu baǧdarlamalarynyŋ oryndaluyna baqylau jasau qūzyretımız keŋeidı. Osy şaqyrylymda bırqatar maŋyzdy baǧdarlamalar bekıtıldı. Olardyŋ qatarynda: 2005-2007 jyldarǧa arnalǧan tūrǧyn üi qūrylysyn damytuǧa arnalǧan baǧdarlama, Astanada qoǧamdyq tärtıp pen qūqyqtyq mädeniettı qamtamasyz etu jönındegı baǧdarlama bar. Sondai-aq elordadaǧy mūqtaj azamattardyŋ jekelegen sanattaryna äleumettık kömek körsetu erejesı, abattandyru, sanitarlyq jabdyqtau, jinau jūmystaryn ūiymdastyru jäne Astana aumaǧynda tazalyqty qamtamasyz etu qaǧidalary, jasyl köşetterdı kütıp ūstau men qorǧau qaǧidalary bekıtıldı. Jalpy alǧanda, osy şaqyrylymdaǧy 51-sessiiada 413 mäsele qaraldy. Elordany
äleumettık-ekonomikalyq jaǧynan damytuǧa arnalǧan 33 öŋırlık baǧdarlama bekıtıldı. Taǧy bır tarihi şeşım, Astana qalasy äkımdıgı men mäslihatynyŋ 2008 jylǧy 7 jeltoqsandaǧy bırleskene şeşımımen 6 şılde – Astana künı bolyp belgılendı. Mūnyŋ bärı qazır tarih bolyp otyr.
Qaralatyn mäselenıŋ bärı özektı
– Qalalyq mäslihatta qyzmet etken jyldaryŋyz, ailaryŋyz ben künderıŋız sız üşın baqytty şaqtarǧa toly kezeŋ be, älde, ömırıŋızdegı qiynşylyǧy köp qaityp oralǧyŋyz kelmeitın kezeŋ be?
– Ärine, būl jyldarda men siiaqty qanşama adamnyŋ elge, elordaǧa sıŋırgen eŋbegı, jūmysynyŋ qoltaŋbasy bar. Būl bır ǧana adamnyŋ qolynan keletın ıs emes. Desek te mäslihat mektebı menıŋ ömırımnıŋ eŋ qymbat kezeŋı der edım. Būl – tek saiasi ǧana mektep emes, sondai-aq adamdardy tanyp-bıludıŋ, qarapaiym halyqpen dūrys, şynaiy qarym-qatynas jasaudy üirenudıŋ ülken mektebı. Adami baqytymdy osy qaladan taptym. Ol – özım siiaqty adamdarmen aradaǧy ızgı qarym-qatynas, dostyq sezım. Bır ǧana mysal aitaiyn. Özım qarapaiym tūrǧyndardy qabyldaǧan kezde densaulyq saqtau salasyna qatysty qanşama tüitkılderdı, mäselelerdı közımmen kördım. Sol sebepten adamdar şaǧymdanyp, özınıŋ hal-ahualyn tüsınedı jäne kömektesedı dep ümıtpen aldyma kelıp tūrǧanda bırden sol mäselenı şeşetın ıs-äreketterge köşetınmın. Öitkenı ministrlerdıŋ būiryǧy barlyq özektı mäselenı şeşpeidı. Kerısınşe, jergılıktı jerlerdegı tüitkılderdı sol öŋırden deputat bolyp sailanǧan, halyq senım artqan adamdar tez şeşedı. Osyǧan tolyq közım jettı.
– Sız mäslihatta jiyp-tergen mol täjıribeŋızben Mäjılıske de deputat bolyp sailanyp, 4 jyl joǧary zaŋ şyǧaruşy organda qyzmet ettıŋız. Mäslihat mektebı sızge käsıbi maman, bılıktı därıger, halyqtyŋ senımdı ökılı retınde ösuıŋızge ne berdı?
– Bır jaişylyqta nazar audarmaityn närseler bar. Mysaly, mäslihatta qaralatyn mäselenıŋ bärı özektı. Men mäslihat deputaty retınde halyqty qabyldaǧan kezde adamdar kabinetıme kıre almai, ūzyn-sonar kezekke tūratyn. Tıptı köp kütuge şydamy tausylǧandar: «Petuhova qaida?» dep aiqailaityn-dy. «Osy senı nege jūrt köp ızdeidı?», «Basqa deputattarǧa nege jazylmaidy?» dep sūraǧandarda: «Öitkenı men jergılıktı tūrǧynmyn» dep jymiyp jauap beretınmın. Rasynda da, maǧan aryz-şaǧymymen kelgen adamdardyŋ mäselesın tezırek şeşu üşın, üstelımde tūrǧan telefon tūtqasyn köterıp, qūzyrly basqarma basşysyna habarlasyp, lezde jauabyn aitatynmyn. Jergılıktı basqarmalardyŋ basşylary menı jaqsy tanityndyqtan, är sūraǧyma jauap berıp, tıptı bolmai jatsa, bır aptada şeşımın jetkızetın. Mūnyŋ bärı – ömırlık täjıribemen keletın qūrmet. Osyndai jergılıktı jerde şynyǧyp, jan-jaqty damyp-jetılgen adam joǧary tūrǧan zaŋ şyǧaruǧa organǧa barsa, oŋai igerıp äketedı. Menıŋşe, Parlamentke deputat bolyp sailanatyn adamdar äuelı jergılıktı jerden täjıribe jinaqtaǧany abzal. Mūndai täjıribe ösuge mümkındık beredı. 30 jylda qalalyq mäslihat käsıbi jaǧynan tolyq jetıludıŋ, ösıp-örkendeudıŋ jolymen jürıp öttı. Qyruar jūmys atqaryldy. Öz basym alǧaşqy şaqyrylymdarda mäslihatta qalyptasqan ızgı dästürler saqtalǧanyn qalaimyn. Barlyq ärıptesterımdı, astanalyqtardy mäslihattyŋ 30 jyldyǧymen qūttyqtaimyn! Elımız aman bolyp, elordamyz körkeie bersın!
