Äke – otbasy tıregı

Astana qalasy Äkeler qauymdastyǧynyŋ töraǧasy Bekdaiyr Küzembaidyŋ aituynşa, bügıngı künde äkenıŋ otbasyndaǧy orny qūldyrap bara jatyr. Sol sebeptı de äkeler institutyn damytu, olardyŋ  otbasyndaǧy rölın arttyru, dästürlı otbasylyq negızderın nyǧaitu,  balalardy bırlesıp tärbieleudıŋ, parasatty da sanaly äke boludyŋ jolyn nasihattau  qolǧa alyndy. Bügıngı künde balalar men äkelerdıŋ qūqyqtaryn qorǧauda qauymdastyq bolyp qūrylyp, özındei ūltjandy müddelesterın bırıktırıp, igılıktı jūmystardy atqaru üstınde. 

Mūndai qajettılık neden tuyndady degende, köptegen qūndylyqtardyŋ kerı şegınuı aldymen otbasy instituyna kerı äserın tigızude deidı. Bügıngı äkeler balalary üşın de, jalpy otbasy üşın jauapkerşılıktı köteruge daiyn emes. Nardyŋ jügın köteretın qazaqtyŋ azamattary azaiyp barady. Kesek tūlǧaly, qaisar mınezdı äkelerımızdıŋ tärbiesın körgen orta jastaǧylar öz ūldarynyŋ boiynan äkelık tabiǧatty taba almai daǧdaruda. Jalpy äkenıŋ bar sipatyn aşatyn  «erkektık» būl naǧyz er adamnyŋ bıtım-bolmysy edı. Az sözdı, şaruaqor, eşteŋeden yqpaityn, ūsaq-tüiekten biık tūratyn. Aqyl-parasatyna qarai ainalasyna qalqa bolyp, jaqyndarynyŋ ömırlerın qalypty etetın tūraqtylyqtyŋ altyn qazyǧy ekenın ūmytyp baramyz deidı.

– Osydan 12 jyl būryn bastalǧan Äkeler odaǧynyŋ qūryluyna osy mäseleler türtkı boldy. Ol kezde qalalyq bılım beru basqarmasynyŋ basşysy Äsima Bimendinanyŋ qoldauy­men jäne sol jaǧalaudaǧy jalǧyz mektep №59 mektep direktorynyŋ dabyl qaǧuynyŋ arqasynda, äkeler mektep, bala tärbiesıne aralasyp keledı, – deidı Bekdaiyr Nyǧmetūly.

Oqiǧa bylai bylai örbıgen. Sol jyldary №59 mekteptıŋ oquşylaryn senbılıkke alyp şyǧady. Baiqasa, 10-11 synyp oquşylary tügelımen kürek  ūstau bılmeidı. Jer tyrmalap körmegen. Sodan dabyl qaǧyp «zıŋgıttei jıgıt boldyŋdar, bes minuttan keiın mektep bıtırıp ketıp barasyŋdar, erteŋ äskeri mındetıŋ taǧy tūr. Myna türlerıŋmen Otanyŋdy qalai qorǧaisyŋdar?» dep sūraqtyŋ astyna alady. Osyǧan deiın eŋkeiıp körmegen balalar söz ūqpaidy. Sodan ata-analar jinalysyna äkelerın şaqyrady. Jiynǧa qoǧam, memleket qairatkerlerın de şaqyrypty. Būl öte dūrys, der kezınde ūiym­dastyrylǧan jiyn bolady. Nätijesınde Quanyş ­Jūmataev degen jas jıgıt äkeler tızgının qolyna alady. Byltyr Ükımet qaulysymen mausym aiynyŋ ekınşı jeksenbısı Äkeler künı bolyp belgılendı. Äkeler tūǧyryn köteru, bala tärbiesıne äkelerdıŋ qatysyn belsendıru būl qozǧalystyŋ basty maqsaty dep tanyldy.

– Äkelerdı mektep qabyrǧasyna tartu oŋai şarua  emes. Mektepte ata-analar jinalysy dese äkelerı kelmeidı. Qalalyq äkeler qauymdastyǧy jūmysyn  qolǧa alǧanda özımnıŋ közım talai jetken. Osydan tört jyldai būryn  balalarym oqityn segız jüzden astam şäkırt bılım alatyn mektepte äkeler keŋesın ūiymdastyrarda osyndai şara ötkızbekşı boldyq. Öz esebımızşe, jüz şaqty jalǧyzılıktı taǧy basqadai jaǧdailary bar degennıŋ özınde jetı jüzdei äke keluı tiıs. Sonda bar-joǧy jetı tüiır äke keldı. Al ne ısteimız? Mūǧalımdermen aqyldasa kele, äkelerdı mekteptegı sport şaralaryn ötkızu arqyly tartu kerek dep şeştık. Sporttyq şara retınde är aptada bır ret  tegın kelıp oinasyn dep kelıstık. Artynan tättı şäi beremız dedık. Osydan keiın äkeler mektepke keler joldy tapty. Aldymen on adam, kelesı joly jiyrma, otyz adam… Kelgen äkelerdı jūmysqa tartyp, tırkei bastadyq. Ortaq chat aştyq. Qozǧalysty qoldaǧan 120 äkenıŋ özı dünie­nı döŋgeletıp jıberdı. On myŋ adamnyŋ jūmysyn ıstep jatyr. Bala tärbiesıne öte jauap­kerşılıkpen qaraityn azamattar toptasty. Al voleibol oinau dästürımızge ainaldy. Ūstazdar şäi qoiady. Bır künı şäiıŋızdıŋ qaqysy bolsyn, ne kömek bar dedık. Olar tek qana balalaryŋyzǧa ie bolyŋyz­dar, tärbie­leŋızder, ūlttyq qūndylyqty boiyna sıŋırıp, qazaq tılıne qatty män berıŋızder dep ötınışın aitty. Sodan būl ürdıs elorda mektepterıne tarady. Byltyr är mektepte äkeler akademiiasy aşylsyn degen ministr şeşımı şyqty. Qaladaǧy 170-tei bılım ordalarynyŋ barlyǧynda äkeler keŋesı qūrylyp, jūmysyn jürgıze bastady. Onyŋ bastauynda bızdıŋ ızgı nietımızdıŋ bolǧanyna quanamyn.

Iаǧni, būl qajettılık arqyly er-azamattyŋ eŋ aldymen, öz balalaryna qatysty tärbie jūmystaryna aralasyp, balanyŋ ösu jolyndaǧy   özgerısterge qarai yqpalyn arttyryp, keibır mäselelerdı ūtymdy şeşude äke bedelın jaqyndata tüsedı. Osylaişa öz rölın jaqsy tüsınetın äkelerdıŋ tūlǧasy qalyptasady. Özderınıŋ ūl-qyzdarynyŋ er-jetıp eseigenıne män bermeitın, kündelıktı tärbiesıne aralaspaityn, öz jauapkerşılıgıne bei-jai qaraityndardyŋ sanyn azaityp, tıptı äkelık mındetınen bas tartqysy keletınderge ülgı bolyp, onyŋ  jolyn körsetedı. Jauapty äke boludy, ony ­nasi­­­hat­taudyŋ qoǧamdyq qoldau täjıribesı erekşe maŋyzǧa ie ekenın de qauymdastyq müşelerı  jaqsy tüsınedı.

– Äkelerdı bala tärbiesıne belsene aralasuyna şaqyrar edım. Bıraq aldymen, özın tüzemese balasyn tüzei almaidy. Baiaǧyda bır äke saparǧa şyǧyp, balasyna bylai jür, olai jür dep köp eskertuler jasapty. Sonda balasy şydamai: «Äke, özıŋız baiqaŋyzşy, men sızdıŋ ızıŋızben kele jatyrmyn ǧoi» degen eken. Jaqsy äke ärqaşanda özınen bastap, ısı men sözıne öte mūqiiat boluy kerek. Süiıktı jarymen, aǧaiyn-tuys, körşısımen syilasa bılse, ol otbasynda ülken azamat ösıp şyǧady dep senemın. «Äkelık», «äke bolu mındetı» änşeiın äŋgıme emes, būl – «adamǧa ata-ana retınde jükteletın jäne ūlttyq mädeniettıŋ jüiesı. Otbasy qūrylymyna negızdelgen äleumettık institut, jauapkerşılık pen mındetter, qajet deseŋız, eldıŋ bolaşaǧyn tüzeitın ülken senım men soǧan orai talap etıletın jüienıŋ jiyntyǧy. Bügınde er-azamattar äkelık mındettı aldymen anasyna, sosyn balabaqşadaǧy tärbieşıge, türlı qoǧamdyq ūiymdarǧa odan qaldy mektep mūǧalımı taǧy sol siiaqty tek özınen basqasyna ılıp qoidy. Äkelık şynaiy qamqorlyq, imandylyqqa, ülken ömırge bauluda böten adam öz äkesındei bere almaidy.

Ülgılı äke bolu asa qiyn emes. Özımnıŋ synyptasym ärı äkeler qozǧalysynyŋ belsendı müşesı «Evraziia» jaqta tūrady. Ainalasy tūrǧyn üiler. Demalys künderı erınbeidı, barlyq aulany aralap şyǧady. Aulada oinap jürgen balalardan äkeŋ qaida dep sūrap, bar bolsa telefonyn sūrap, alyp söilesedı. Balanyŋ jaqsy tärbielı mınezıne täntı bolsa, alǧysyn aitady. Tentektıgın körse, äkesıne «kelıp qaityŋyzşy» dep şaqyryp alyp, qiys ketken jerın eskertedı. Būl da özımızdıŋ balamyz üşın kerek, öitkenı  bala ortada da tärbie alady. Qol bosta, demalys künderı toi toilap jürgenşe bır mezgıl aulaǧa şyǧyp, balalaryŋ kımmen oinady, kımmen aralasyp, nemen ainalysyp jür ony da bıluı kerek.

Sonymen bırge №72 mektep-liseiındegı Qojahmetov Şyŋǧyshan, Älihan Bökeihan atyndaǧy BINOM SCHOOL mektep-liseiı Qonaqbaev Ruslan, Zerde mamandandyrylǧan mekteptegı Şotbaev Mūhtar jäne №80 mektep liseiındegı Qūspekov Jalǧas basşylyq etıp jürgen Äkeler odaǧynyŋ jūmysy da maqtauǧa tūrarlyq.

Jaqsy äkeler türlı jarys­tar, jasyl jelek otyrǧyzu, jasöspırımder men jastarmen äskeri-sporttyq oiyndar ötkızu siiaqty türlı būqaralyq ıs-şaralardyŋ basynda jürgenı abzal. Būl olardyŋ eseie kele qūmar oiyndarǧa, alkogoldık nemese naşaqorlyqqa üiır boluynyŋ aldyn alu nemese jolyn kesıp, fizikalyq jäne psihikalyq densaulyǧyn saqtap, tolyqqandy azamat bolyp ösuıne erekşe äser etedı. Otbasynyŋ tütını tüzu ūşyp, şaŋyraqta üilesım men baqyt ornauy tūraqtylyqqa, balalardyŋ äleu­mettenuıne de, odan qaldy äleumettık-psihologiialyq jaǧyna da yqpaly bolyp, qoǧamda ornyn tappaǧandar sany azaiady.