…Ärine, qanatymen ūşpaidy. Bıraq ekı künnıŋ bırınde aspanda. Köktemmen ılese kelgen külımközderdıŋ töl merekesınde köktegı arular jaiynda da syr tartyp, söz arnaǧandy jön kördık. Bırı – ūşaq ışındegı stiuardessa, iaǧni, jolserık. Ekınşısı – kranşy, kädımgı qūrylys nysandaryndaǧy biık-biık krandardy ūşar basynda otyryp tızgındegen qyz.
Hoş…
Stiuardessa Saltanat
Tegı – Säulebaeva. Äkesınıŋ aty – Altai. Aspan astynda «qalyqtaǧanyna» alty jylǧa ketıp barady.
Aqtöbeden arman quyp Astanaǧa kelgen būrymdy qyzymyz bılımın Euraziia gumanitarlyq institutynda ūştapty. Qadyr atasynyŋ «Özge tıldıŋ bärın bıl, öz tılıŋdı qūrmette…» degen ösietın tu etken Saltanat aǧylşyn, nemıs tılderı boiynşa tälım alady oqu ornynan. Talpynysy men talabynyŋ arqasynda türık tılın de meŋgeredı. Orys tılın jasynan üirengen. Ony kökke ūşyrǧan da köp tıl bıletın qasietı bolsa kerek.
«Men stiuardessa boludy, rasyn aitaiyn, armandaǧan emespın. Bıraq qyzyǧuşylyǧym mülde bolmady deuge taǧy auzym barmaidy. İnstitutty tämamdap, audarmaşy qyzmetınde jürgen edım. Dostarymnyŋ ūsynysymen «Air Astana» äue kompaniiasyna tüiındememdı joldadym. Köp ūzamai ülken mekemeden şaqyru keldı, talaptarynyŋ barlyǧynyŋ üdesınen qinalmai şyqtym. Sodan berı, mıne, ūşaq ışındemın» deidı Saltanat aǧynan jarylyp.
Qazaq atamnyŋ «Qyz ben qoidyŋ barmaityn jerı, baspaityn tauy joq» degen ezu tartqyzar sözı bar edı ǧoi. Aspan aruynyŋ äŋgımesıne qarap, stiuardessalardyŋ da «barmaityn jerı, baspaityn tauy joq-au» degen oiǧa qalǧanymyz ras-ty. Öitkenı, ol Qazaqstannyŋ on tört oblysy, qos qalasyn aitpaǧanda, Bırıkken Arab Ämırlıkterınıŋ, Türkiianyŋ, Germaniianyŋ topyraqtaryna tabany tiıp ülgergen. «Özge elderge köp ūşamyz ǧoi. Qanym qazaq bolǧannan keiın be, damyǧan memleketterdıŋ ataǧy alysqa jetken qalalarynda jürsem de, tuǧan dalamnyŋ iısın saǧynamyn». Būl – qazaq qyzy Saltanattyŋ sözı.
Kökte jüzgen arudyŋ aituynşa, stiuardessa bolu – oŋai jūmys emes. Öitkenı, aspanda qalyqtaǧan ūşaq qanşa jerden qauıpsız degenımen, apattyŋ aityp kelmeitını bar. Mūny soŋǧy jyldarda oryn alǧan, mūqym qazaqtyŋ qabyrǧasyn qaiystyrǧan tötenşe oqiǧalar rastaidy. Iаǧni, stiuardessalardy «jürek jūtqan batyl» desek, jan balasy dau aita qoimas. Ekınşı, mejelı mekenge deiın jolauşylardyŋ bükıl qauıpsızdıgı, jaǧdaiy jolbikenıŋ moinynda, häm nazarynda. Būǧan Saltanat qyzmetıne alǧaş kırısken kezderı-aq anyq köz jetkızgen. Bırde äiel jolauşynyŋ kışkene ūly jep otyrǧan mämpäsiın jaisyz jūtyp qoisa kerek. Qaqalyp-şaşalyp, aqyry, asqazany tüinep, otyra almai, ekı büktelıp qalady. Özderı pälen metr biıktıkte ūşyp barady, toqtai qalyp bır şara qoldanatyn jol kölıgı emes. Saltanattyŋ qasyndaǧy täjıribelı jolbike medisinalyq sauatynyŋ myqtylyǧynyŋ arqasynda em-dom jasap, balaqaiǧa dauasyn darytady. Osydan keiın Saltanat ta stiuardessanyŋ därıger de bolu qajettıgıne közı jetken-dı. Üşınşıden, stiuardessa psiholog bolu kerek eken. Öitkenı, mınezderı är türlı jolauşy mınedı ūşaqqa. Al olardyŋ köŋılınen şyǧyp, qyzmet körsetu de zor tözımdı, ikemdı talap etedı.
Saltanattyŋ armany da taudai, bılımın İtaliiada jetıldırgısı keledı. «Özge elde oqyǧan qaraközderdıŋ arasynda özge ūlt azamatynyŋ etegınen ūstap ketkender köp. Sız de şet memleketke jiı saparlaisyz, endı İtaliiada oqyǧym keledı deisız…» dep kökeiımızdegı saualdyŋ şetın tartqanbyz. Bırden basyn şaiqady.
Kranşy Aiymhan
Kelesı keiıpkerımız, aspandaǧy taǧy bır aru – Aiymhan Esentaeva. Eŋ qyzyǧy, ol jiyrma jetı (!) jyldan berı qūrylys salasynda jūmys ıstep keledı jäne kädımgı alpauyt krannyŋ biıgınde. Aiymhan būl qiyn da qauıptı mamandyqqa kezdeisoq kelmegen. Qaraqalpaqstannan oralǧan qandasymyz 1988 jyly sol eldegı Nükıs qalasynda SPTU-dyŋ, iaǧni uchilişenıŋ kranşy mamandyǧyn tämamdaidy. Diplomyn qolyna alǧan künnen biıktıkke ūmtylǧan ol osy künge deiın eŋ ülken jäne auyr salmaqty krandardy tızgındep ülgerıptı. «Kranşylardyŋ da känıgı mamandary bolady. Mäselen, qūrylys salasyndaǧy krandardyŋ eŋ ūzyny – seksen metr. Al, ol biıktıkke tek besınşı sanattaǧy mamandarǧa ǧana köterıluge rūqsat berılgen. Men osy saladaǧy şirek ǧasyrdan asa ǧūmyrymda krannyŋ barlyq türın aidap kördım» deidı Aiymhan Qyzylbaiqyzy. Aspan aruynyŋ Astanaǧa kelgenıne on jyldan asyp barady. Alǧaşqy jyldary «Astana-treit» firmasynda qyzmet etken. Üş-tört jyldan keiın «Aliansstroi-invest» qūrylys kompaniiasyna qabyldanady. Nysandaryn nemıs tehnologiiasymen tūrǧyzatyn mekemenıŋ jūmysşylaryna talaby – qatal, tärtıbı – nyq. «Kranşyǧa eŋ aldymen jürektılık pen batyldyq kerek der edım. Sodan keiın közdıŋ qyraǧy, ötkır bolǧany jön. Sonşa biıkte otyryp, ılmektegı tonna-tonna zatty mejelı orynǧa jetkıze salu sonşalyqty oŋai şarua emes. Qaptap jürgen qaraqūrym jūmysşylardyŋ jürıs-tūrysyn jıtı baqylap, baiqap otyruyŋ qajet. Jauapkerşılık jügın sezıne almasaŋyz, äldekımdı maiyp qyluyŋyz bır päste» deidı. Qūrylys salasyndaǧy kranşy hanym bas şahardaǧy talai köp qabatty tūrǧyn üilerdı tūrǧyzuǧa küş saldy. Aitalyq, Kenesary köşesınıŋ boiyndaǧy üiler, sol jaǧalaudaǧy «Älem-palas» ǧimaraty, Oŋtüstık-şyǧys tūrǧyn alabyndaǧy äsem nysandar, Bauyrjan Momyşūly daŋǧylyndaǧy zäulım üiler Aiymhannyŋ qolymen köterıldı, kranymen tūrǧyzyldy. Astananyŋ köptegen üilerınıŋ kırpışınde qoltaŋbasy bar, maŋdai terı sıŋgen. Bügınde Jasyl ölke tūrǧyn alabyndaǧy bes qabatty nysandardyŋ ırgesın qalasuda. Aspan aruynyŋ aituynşa, kranmen kez kelgen künı jūmys ısteuge bolmaidy. Jeldıŋ jyldamdyǧy sekundyna 18-20 metrden asqanda, aua temperaturasy 25 gradustan tömendegende biıktıkten tüsuge tura keledı. «Būl talapty qandai jaǧdaida da būzuǧa tyiym salynǧan. Öitkenı, borandy künı krannyŋ qūlap ketu qaupı basym bolsa, qatty aiazda kökke joǧarylaǧan saiyn aua tömendei beredı» deidı ol. Aitpaqşy, Aiymhannyŋ ǧūmyrlyq joldasy Baqyt Saburovtyŋ da mamandyǧy – kranşy. Aspanda jürıp tanysqan, tabysqan olar bügınde tört ūl-qyz tärbielep otyr. Osy oraida bır äzıl eske tüsedı, keibır quaqy qaryndastar krannyŋ ūşar basyna şyǧyp, jerdegı qūrylysşylarǧa «Menıŋ betımnen süigıŋ kelse, mūnda kel» deitın körınedı. Qyzdyŋ betınen süigen jaqsy ǧoi, bıraq bas ainaldyratyn biıktıkke baruǧa qai jıgıttıŋ jüregı daualasyn?! Krannyŋ orta tūsyna deiın örmelep, qaita tüsıp ketedı. Aiymhannyŋ da osyndai şartyna şydaǧan ǧoi Baqyt, şamasy… «Mamandyǧyŋyzdyŋ auyr ekenın moiyndamaityn jan kemde-kem. Eger ömırge qaita kelgen bolsaŋyz, osy salany taŋdar ma edıŋız?» dep sūraǧan edık odan. «Şyn aitamyn, mamandyǧym qatty ūnaidy, biıktegen saiyn rahattanamyn, jūmysymnan läzzat alamyn» deidı Aiymhan. …Bız qoştasyp, qaityp baramyz. Äne, qyryq metrlık krannyŋ töbesınen qol būlǧap tūr.
