Adamzat köşınen qalmai, damyǧan eldermen terezemız teŋ tūru üşın älemdegı jürıp jatqan ürdısterden şet qalmai, ǧylym men bılım, ekonomika men tehnologiiany qatar damytyp, jemqorlyqty jeŋıp, halyqtyŋ äleumettık äl-auqatyn şynaiy köterıp qana qoimai, ǧasyrlar boiy jasap kele jatqan ärısı ǧūn, saq pen türık däuırınen, odan berı Joşy ūlysy, Altyn Orda, Qazaq handyǧynan jalǧasyp kele jatqan dästür men mädeniettı saqtau üşın ne ısteuımız kerek? Ūlttyq tamyrdan ajyramai, ruhaniiat sabaqtastyǧyn üzbei, sanaly ūrpaq ösıru üşın nendei jol bar, ne ısteimız degen saualdar kez kelgen estiiar qazaq balasyn oilandyrmai qoimasy anyq.
Bızdıŋ baqytymyzǧa orai ondai jol bar. Dana babalar aqyl-oiynyŋ öz zamanynan ılgerı ketkenı sonşalyq, bügıngı ūrpaqqa jaŋalyq bolyp körınedı. Mäŋgılık qūndylyqtarǧa negızdelgen būl ideialar memlekettık damuymyzdyŋ negızı boluǧa laiyqty ekenıne eşqandai kümän joq. Bız adam boludy Abaidan, al el boludy Älihan Bökeihannan üirensek, adaspai, älem köşınen qalmai, ılgerı jyljitynymyz anyq.
Syrtqy alpauyt elderdıŋ şikızat közı bolyp qala bermes üşın, täuelsızdıktıŋ tūǧyryn odan ärı bekemdeu üşın dıl, dın men tıl ortaqtyǧy negız bolǧan tübı bır türkı memleketterınıŋ bırlıgı kerek ekenı de aian.
Euraziialyq keŋıstıkte geosaiasi oiyndardyŋ küşeiuı, qaqtyǧystar men soǧystar bolaşaq türkı memleketterı bırlıgınıŋ negızı men özegı bolarlyq Qazaqstan men Özbekstan respublikalarynyŋ «odaqtastyq mämılege» qol qoiuyn jyldamdatty. Özbekstan özınıŋ memlekettık, ideologiialyq damu jolynda «jädidşıldık baǧyt» ūstanatynyn resmi türde mälımdedı.
Jädidşıldıktıŋ atasy İsmaiyl bek Gasprinskii jaiynda Alaş kösemı: «İsmaiyl myrza türık (türkı) ūltynyŋ zor tärbieşısı, ūlyq ūstazy, ardaqty atasy bolyp dünieden qaitty» dep jazdy «Qazaq» gazetınıŋ 1914 jylǧy 82-sanynda. Būdan Alaş ziialylarynyŋ İsmaiyl myrzany ülgı-önege tūtqanyn baiqaimyz. Alaş ideiasy osy jädidşıldık, türıkşıldık ideiasymen astasyp jatyr, iaǧni türık bırlıgınıŋ ideologiialyq astary da osynda.
Täuelsızdık alǧaly aitylyp kele jatqan Alaş arystaryn ardaqtau mäselesı säl ornynan jyljyp, osydan üş jyl būryn elordanyŋ «Qalamgerler» alleiasynda «Alaş» qozǧalysynyŋ köşbasşylary Ahmet Baitūrsynūly, Älihan Bökeihan jäne Mırjaqyp Dulatovtyŋ eskertkışı aşylǧan. Sodan berı jüregı elım dep soqqan azamattar arasynda Alaş ardaqtysy Älihan Bökeihannyŋ tuǧan künı 5 nauryzda Älihan ruhyna qūrmet körsetu, gül şoǧyn qoiu dästür bolyp qalyptasyp keledı. Biyl taǧy da bardyq. Eleusız jerde tūrǧan ruhy biık arystar eskertkışı älı de enjar qoǧamnyŋ, älde samarqau bilıktıŋ qyrsyzdyǧynyŋ körsetkışındei bolǧanynan bölek, jalpaq jūrttyŋ közınen jasyru üşın jasalǧandai, onyŋ däl qasynan ekı-üş ese biıktetıp balalarǧa arnalǧan aǧaştan syrǧanaq boi kötergen. Būdan syrǧanaqqa basqa jer tabylmady ma degen oi keledı.
Jalpy osyǧan deiın Älihandy qoǧam ömırınen alastatyp, kömeskılendırıp, dūrys köşenıŋ atyn da bermei keldık qoi. 150 jyldyq mereitoiy da qoldan jasalǧan kedergılermen dūrys ötpedı. Almatydaǧy körseŋ köŋılıŋ qūlazityn būrynǧy Aerodromnaia köşesı siiaqty Astanadan da bır jıbı tüzu köşe būiyrmaǧan. Būryn oŋ jaǧalaudan şaǧyn köşe berılgen. Keiınnen jūrttyŋ narazylyǧynan yqty ma, älde az da bolsa ūiaty oiandy ma, bilık amalsyzdan sol jaǧalaudan eleusız bır şetkı köşenı bergızudı yŋǧaily sanady.
Astanada Älihan Bökeihanǧa arnap ülken de säulettı eskertkış ornatu kerek ekenıne eşkım dau aita almas. Elordada ǧana emes, oblys ortalyqtarynda, ırı eldı mekennıŋ törınde eskertkışter tūrsa, öskeleŋ ūrpaq sanasy men ūlttyq bıregeilık qūndylyqtarynyŋ qalyptasuyna oŋ äserı bolary sözsız. Mäskeudegı «Don» ziratyndaǧy Älihan jerlengen orynǧa da bır ülken eskertkış kerek. Qalyptasqan ürdıs boiynşa el ardaqtaǧan adamyna eskertkıştı onyŋ atyndaǧy köşenıŋ basyna qoiady. Taǧdyrdyŋ jazuy sol, Astanadaǧy Älihan Bökeihan köşesındegı nömırı bırınşı ǧimarat – būrynǧy Elbasy kıtaphanasy, qazırgı Prezident ortalyǧy. Mūny kezdeisoq dep qalai aitamyz? Osy Prezident ortalyǧy «Alaş ortalyǧy» degen atauǧa sūranyp-aq tūr. Sol ǧimarattyŋ däl qasynda Tūŋǧyş Prezidentke arnalǧan eskertkış tūr, al ol jer – Alaş kösemınıŋ eskertkışıne laiyqty oryn. Al sol maŋaidaǧy saiabaq «Alaş saiabaǧy» degen atauǧa laiyq. Kezı kelgende Alaş kösemıne eskertkış ornatylyp, onyŋ maŋaiy, şynymen, «Alaş alleiasy» atalar dep ümıttenemız.
Sūltan YBYRAI
