Qazaq elınıŋ atyn aidai älemge meilınşe keŋınen tanytyp kelgen sporttyŋ ekı türı bolsa, sonyŋ bırınşısı boks, ekınşısı auyr atletika edı. Bylǧary qolǧap şeberlerınıŋ soŋǧy jyldary sätsızdıkke köbırek ūşyrap jürgenı jaiynda būdan būryn jazǧanbyz. Oǧan şarşy alaŋ şabandozdarynyŋ Jakartada ötken Aziia oiyndaryndaǧy körsetkışı negızgı sebepşı bolǧan. Al zıltemırşılerımız qaraşa aiynyŋ basynda Aşhabadta märege jetken älem chempionatynda özderıne artylǧan zor senımnıŋ üdesınen körıne almady. Söitıp, olar da būrynǧy pozisiiasyn joǧalta bastaǧanyn anyq baiqatty. Mūnyŋ tüiını sol, respublika ştangaşylary osynyŋ negızınde özderınıŋ tyiym salynǧan därı-därmektersız jetıstıkke jete almaityndaryn rasqa şyǧarǧan siiaqty.
Esterıŋızge sala keteiık, 2016 jyly Rio-de-Janeiroda ötken soŋǧy Olimpiialyq oiyndarda Qazaqstan qorjynyna jüldenı bärınen köp tüsırgen osy auyr atletter bolǧan. Olar mūnda 1 altyn (Nidjat Ragimov), 1 kümıs (Jazira Japparqūl), 4 qola (Farhad Harki, Denis Ulanov, Aleksandr Zaichikov, Karina Goricheva) medaldarǧa qol jetkızıp, komandalyq esepte Qytai, Tailand, İran jäne KHDR tarlandarynan keiın besınşı satydan oryn tepken. Mūny jäne sonyŋ aldynda dopingke qatysty janjal köterıluıne bailanysty Oiynnan tys qalǧan taŋdauly atletterımızdıŋ qatysularynsyz jasady. Taiauda būl medaldar jiyntyǧyna dopingten qolǧa tüsken rumyn sportşysynan alynǧan altynşy medal taǧy kelıp qosyldy.
Al ötken jylǧy küzde Qytai, Türkiia, Resei, Qazaqstan, Ukraina, Belarus, Armeniia, Äzerbaijan jäne Moldova sekıldı 9 eldıŋ auyr atletterı dopingpen ūstaldy. Osyǧan orai olardyŋ sportşylary tügel halyqaralyq jarystardyŋ bärınen şettetıldı. Sol tyiymnyŋ negızınde respublika auyr atletterı öz kezegınde 2017 jylǧy älem chempionaty men 2018 jylǧy Aziia oiyndaryna jıberılmedı. Bıraq türıkmen astanasynda bäige bäsın qyzdyrǧan biylǧy älem chempionatyna deiın diskvalifikasiia tolyq merzımı aiaqtaldy da, atalǧan elderdıŋ zıltemırşılerı oǧan tügel qatysa aldy.
Sondyqtan Aşhabadtaǧy jahandyq jarystan köp närse kütıldı. Bırınşıden, mūnyŋ aldynda qaharǧa ūşyraǧan memleketterdıŋ bärı älemdegı auyr atletika köşbasylary bolǧandyqtan, olardyŋ jaŋa saiysqa qandai daiyndyqpen kelgenderın köruge jūrttyŋ yqylasy audy. Ekınşıden, būl chempionat 2020 jyly Tokioda jalau jelbıretetın Olimpiadanyŋ ırıkteu siklyn bastap beretın edı. Ol tübegeilı jaŋarǧan ırıkteu täsılı boiynşa jürgızıldı. Eger būryn olimpiialyq joldama qūramaǧa oryndardyŋ jalpy sany türınde ǧana berılıp kelse, osydan bastap ony ärbır sportşy özı jeŋıp aluǧa tiıstı boldy. Üşınşıden, salmaq därejelerıne bırqatar özgerıster engızıldı. Atap aitqanda, endı erler de, äielder de 10 salmaq kategoriiasy boiynşa saiysqa tüsıp, solardyŋ 7-ı ǧana olimpiialyq salmaq bolyp sanaldy. Demek, Oiyndarda osy salmaqtar boiynşa ǧana medaldar sarapqa salynady. Kopetdagtyŋ bauraiyndaǧy aqşaŋqan qalada osy jaŋa erejenıŋ tūsauy kesıldı.
Qazaqstan qūramasy älem chempionatyna özınıŋ qazırgı eŋ küştı derlık qūramymen attandy. Taŋdauly komanda sapynda būl kezderı arqasyn emdep jürgen Jazira Japparqūl men tap bırınşılık aldynda eskı jarasy syr bergen İlia İlin ǧana bolǧan joq. Soǧan qaramastan, alaman jarystyŋ aldynda respublika Auyr atletika federasiiasynyŋ atqaruşy direktory Aldiiar Nūralinov būqaralyq aqparat qūraldaryna bergen sūhbatynda bırınşılıkke baratyn qūramnyŋ saiysqa saqadai sai, barynşa oŋtaily ekenın aityp, qalyŋ janküier qauymdy sendırdı.
Rasynda komanda sapy onşalyqty sapasyz emes-tın. Oǧan alynǧan 19 atlettıŋ 5-ı soŋǧy Olimpiadada jeŋımpaz jäne jüldeger atanǧandar bolsa, bır saŋlaǧymyz Olimpiialyq oiyndardyŋ altyn medalınen airylǧanymen, älemnıŋ 3 dürkın chempiony degen ataǧyn saqtap qalǧan-dy. Bıraq «üidegı naryqty bazardaǧy baǧanyŋ būzatyny» şyndyq eken, Aşhabadta qalaida joǧary oryndardan köbırek körınudı maqsat tūtyp barǧan sportşylarymyz dıttegen mejeden körıne alǧan joq.
Söitıp, chempionatta 1 kümıs, 1 qola medal alǧan Qazaqstan terme jamaǧaty 2005 jyldan berı özı qatysqan jahandyq jarysta bırınşı ret alǧaşqy ondyqtyŋ şeŋberıne kıre almai, 13-orynmen şekteldı. Osy jerde qūramanyŋ būrynǧy chempionattardaǧy jetıstıkterıne qysqaşa şolu jasap ötsek, 2005 jyly 2 altyn, 2 qola medalmen – besınşı, 2007 jyly 2 kümıs medalmen – onynşy, 2009 jyly 4 altyn, 1 qola medalmen ekınşı oryn alǧanyn aitar edık. Būdan keiın, 2011 jyly 2 altyn, 2 qola medal alǧan atletterımız üşınşı orynnan körınse, 2013 jyly 1 kümıs, 1 qola medalmen altynşy orynǧa şyqty, al 2015 jyly 2 altyn, 1 kümıs, 1 qola medalmen üşınşı tūǧyrǧa tūraqtady. Sodan keiın bır chempionatty jıberıp, bügıngı künge keldık.
Aşhabad tūǧyrynda bızge kümıs medaldy 55 kiloǧa deiıngı salmaqta saiysqan Arli Chontei äperse, qola medaldı 64 kiloǧa deiıngı salmaqtaǧy Nadejda Lihacheva syilady. Alaida ekeuı de olimpiialyq salmaqtar bolmai şyqty. Bylaişa aitqanda, 2020 jyly Tokioda atalǧan salmaqtar boiynşa saiys ötkızılmeidı. Demek, olardyŋ mänı azdau. Sondyqtan būlarda jüldelı oryndar üşın talasqan atletter de az boldy. Al 13 qarsylasynyŋ arasynda ekınşı bolǧan Arli qossaiysta altyn medal alǧan KHDR sportşysynan 24 kg kem salmaq köterdı. Būl – jeŋıl salmaqtaǧylar üşın tym köp alşaqtyq. Olimpiialyq salmaqtar arasynan eŋ joǧary nätijege 5-orynǧa taban tıregen Zülfiia Chinşanlo jettı.
Ökınışke qarai, Rioda respublikaǧa medal alyp bergen atletter arasynda būl joly biık tūǧyrdan körıngen eşkım bolmady. Aitalyq, altyn jüldeger Nidjat Ragimov bar bolǧany 8-orynǧa aiaq arta aldy. Braziliiada qola medal alǧan Farhad Harki men Aleksandr Zaichikov – toǧyzynşy, Denis Ulanov on törtınşı belesten boi körsettı. Äielder arasyndaǧy qola jüldeger Karina Goricheva segızınşı orynnan aspady. Būǧan qosa, Zaichikov pen Ulanovtyŋ salmaqtary olimpiialyq meje emes edı. Sondyqtan būl salmaqtarda da bäseke onşalyqty küştı bolmady. Al bızdıŋ basty qarsylastarymyz negızgı küştı Olimpiadaǧa joldama beretın salmaqtarǧa salyp, olardan lisenziiaǧa qajettı bıraz ūpai jinap qaitty.
Osy rette aldaǧy Olimpiadada jaŋa erejege sai, ärbır salmaq därejesınde 14 atlettıŋ medaldar üşın talasatynyn aita keteiık. Būlardyŋ 8 lisenziiasy Halyqaralyq Auyr atletika federasiiasynyŋ 2020 jylǧy säuırdıŋ soŋynda şyǧarylatyn reitingısı qorytyndysynda üzdık atanǧan 8 sportşyǧa berıledı. Taǧy 5 joldama är qūrlyqqa bır-bıreuden taratylady. Olardy da älemdık deŋgeidegı jalpy reitingıde alda tūrǧandar iemdenedı. Söz bolyp otyrǧan älem chempionatynda tek 4 qazaqstandyq qana «segızdık» qūramynan körıne aldy. Būlardyŋ da bırı – jetınşı, ekınşısı segızınşı oryn alyp, «şekaralyq» aimaqqa ornalasty. Demek, jaǧdailary tym solqyldaq, aumaly-tökpelı bolary belgısız. Osy tūrǧydan kelgende, bızge qaraǧanda, Qytai, KHDR, Tailand qūramalary, sondai-aq özbek, gruzin atletterı, indoneziialyqtar men kolumbiialyqtar senımdırek körındı.
Bızdı alaŋdatyp otyrǧan būl da emes. Eger atletterımız myqty bolsa, aldaǧy ekı jylda atalǧan olqylyqtardyŋ esesın toltyrar edı. Bıraq… Aşhabad nätijesı respublika qūramasyndaǧy zıltemırşılerdıŋ daiyndyq deŋgeilerı şynynda bıraz tömen ekenıne közımızdı jetkızdı. Olar älemnıŋ üzdık atletterınıŋ deŋgeilerın bylai qoiǧanda, özderınıŋ būǧan deiıngı ekı-üş jyl būrynǧy körsetkışterıne de jete almady. Mäselen, Farhad Harki (67 kg) bırınşı oryn alǧan atletten – 24 kg, üşınşı oryndaǧy ärıptesınen 12 kg qalyp qoiyp, özınıŋ basty körsetkışınen 5 kg tömen köterdı. Al Nidjat Ragimov (73 kg) bırınşı orynnan – 23, üşınşı orynnan 6 kg jeŋılıp, būrynǧy körsetkışınen 42 kg (!) olqy tüstı. Sol siiaqty 19-orynǧa tūraqtaǧan Aidar Qazov (81 kg) altyn jüldegerge – 43 kg, qola jüldegerge 41 kg jol berıp, būrynǧy mejesınen 19 kg salmaq az aldy. Būdan ärı Denis Ulanov (89 kg) jüldegerlerden 20 jäne 19 kg ūtylyp, özınıŋ öresınen 38 kg qalyq şyqty. Turnirdı 11-orynmen aiaqtaǧan Rüstem Sybai (96 kg) aldyŋǧylardan 40 jäne 15 kg kem tüsıp, özınen 15 kiloǧa kerı kettı. Kelesı kezektegı Aleksandr Zaichikovtıŋ (102 kg) öz mölşerınen kemdıgı 61 kiloǧa teŋesıp, jüldelı orynǧa taban tıregenderge 36 jäne 33 kg ese jıberdı. Sosyn 14-oryn alǧan İbragim Bersanov (109 kg) özıne 34 kg jete almai, tūǧyrǧa köterılgenderden 47 jäne 15 kg artta qaldy. Al 109 kilodan auyr salmaqtaǧy Erdos Sailau 24-orynǧa taban tırep, köşbasşylardan 128 jäne 101 kg salmaq kemşın körındı.
Äielder arasynan Zülfiia Chinşanlo (55 kg) öz körsetkışınen – 19 kg, Karina Goricheva (64 kg) – 23 kg, Aleksandra Aborneva (+87 kg) 27 kg kem tartty. Söitıp, komanda özınıŋ jauyngerlık qalpynan köp qalyq ekenın, chempionatqa naşar äzırlıkpen barǧanyn anyq aŋǧartty. Endı būǧan negızgı atletterımızdıŋ bır jyl ülken jarystardan tys qalǧandaryn uäj etıp alǧa tartqysy keletınder tabylar. Endeşe, olarǧa aitylar uäj de daiyn: mūndai keptı jalǧyz Qazaqstan qūramasy ǧana emes, QHR jasaǧy da, Resei men Armeniia da bastan keşırdı. Soǧan qaramastan, Qytai qūramasy sapynda chempionatqa kelgen 20 sportşynyŋ 19-y jüldelı oryndardan körınse, olardyŋ jeteuı älem chempiony bolyp oraldy. Demek, bar kıltipan özımızdıŋ daiyndyq deŋgeiınde bolyp otyr.
Būdan şyǧatyn qorytyndy qandai? Bızdıŋşe, mūnyŋ bır ǧana jauaby bar: Būǧan deiın atletterımızdıŋ tabystarǧa tyiym salynǧan preparattardy paidalanu jolymen jetıp kelgenderı şyndyqqa janasatyn siiaqty. Olai bolsa, Halyqaralyq olimpiialyq komitettıŋ olardan būǧan deiın jeŋıp alǧan medaldaryn alyp qoiyp, özderın jarystarǧa qatysudan şettetıp jürgenı beker emes şyǧar…
Şynymen auyr atletterımızden de aibyn qaşqany ma?
