1986 jyldyŋ jeltoqsanynda men sol kezdegı Qazaq qyzdar memlekettık pedagogikalyq institutynyŋ 3-kurs studentı edım. 16 jeltoqsan künı maǧan Qazaq memlekettık universitetınde oqityn qūrbym keldı. Olardyŋ Ortalyq komitette ötken plenumnan habary bar eken.
Ekeuara az-kem äŋgımeden qūrbym tüsten keiın öz jataqhanasyna qonaqqa şaqyrdy. Keşkısın QazMU-dıŋ jataqhanasynda şäi ışıp otyrǧanymyzda bölmege komsomoldyŋ Ortalyq komitetınen 3 er adam keldı de, studentterdı studenttık keŋeske jinady. Keşkı saǧat 18:00-de bastalǧan jiynǧa men de qatystym. Komsomoldyq ortalyq komitetınen kelgen jıgıtter bızge plenum turaly aqparatty jetkızıp, Qonaevtyŋ ornyna Kolbindı qoiu turaly şeşımge qarsylyq bıldıruge şaqyrdy. Jiynnan soŋ olar bızge 10-15 metrlık qyzyl mata äkep berdı. Sol mataǧa aq guaşpen taŋǧa deiın ūran sözder jazdyq.
Taŋerteŋ QazMU studentterımen men de alaŋda boldym. Alaŋǧa sol kezdegı Almatydaǧy oqu oryndarynyŋ barlyǧynyŋ studentterı jinalǧan eken. Bır kün būryn tünde QazMU-ge kelıp studenttık keŋes ötkızgen jıgıtter qaladaǧy bükıl joǧary jäne arnauly orta bılım beru oryndaryn aralap şyqqan eken. Bızdıŋ äu bastaǧy maqsatymyz plenum şeşımıne qarsy öz narazylyǧymyzdy beibıt türde jetkızu bolatyn. Tüs aua bızdıŋ aldymyzda Roza Baǧlanova bastaǧan tanymal adamdar, bilık ökılderı söz söilep jastardy sabyrǧa şaqyryp jatty. Şynyn aitqan olardyŋ dauystary dūrys estılmedı. Onyŋ üstıne kün ūzaqqa alaŋda aiaqqa tık tūru oŋai bolmady. Künnıŋ raiy būzylyp, toŋa bastadyq. Köpşılıktıŋ ortasyna kırıp jylynǧandai bolamyz. Sälden soŋ qaitadan aldyŋǧy qatardan tabylamyz. Keşkısın qaruly jasaq bızdı alaŋnan qua bastady. Jıgıtterdıŋ keibırı bızdı alaŋnan quu üşın qaruly äsker kelıp jatqanyn da aitty. Sälden keiın ört söndıru maşinalary kelıp, alaŋdaǧylardy sumen atqylady. Üstımdegı kiımderım malmandai su boldy. Odan ärı toŋa bastadyq. Älım ketıp, ystyǧym köterıldı. Janymdaǧy qūrbym «Jataqhanaǧa baryp kiım auystyryp keleiık» dedı.
Saǧat tüngı 22:00-ge taman Qyzdar pedagogikalyq universitetınıŋ jataqhanasyna keldım. Kiımımdı auystyryp, QazMU-dyŋ jataqhanasyna qaita bardym. Qūrbym «erteŋ kezdeseiık» dep şyǧaryp saldy.
18 jeltoqsan künı taŋerteŋ men özımızdıŋ universitettıŋ qyzdarymen bırge alaŋǧa qaita bardym. Ol kezde alaŋda arnaiy jasaq tolyqtai qorşap alǧan eken. Özderı öte myqty qarulanǧan. Sauyt-saimandary saqadai-sai. Al bızdıŋ jıgıtterde bar bolǧany taiaq. Öz jerımızde, öz elımızdegı basty alaŋdy äskerdıŋ qorşauǧa alǧany bızdıŋ jıgıtterdı qatty aşyndyrdy. Sondaǧy belsendı jastar qaruly äskerdıŋ şebın būzudyŋ amalyn oilastyrdy. Solardyŋ aituymen taily-tūiaǧymyzben kerı şegındık. Būl kezde sarbazdar bızdı şyn mänınde kerı şegındı dep oilap qalǧan boluy kerek. Qannen-qapersız tūrǧan jerınde top bolyp ūmtylyp, qorşaudy jaryp öttık. Bıraq bızdıŋ qatarymyz qalyŋ bolmady. Sarbazdar sanauly ǧana toppen alaŋǧa ötken bızdı qorşap alyp ūra bastady. Bır taŋqalǧanym, sarbazdar adamǧa küirete soqqy berudıŋ täsılın öte jaqsy meŋgerıp alǧan eken. Adamnyŋ jandy jerlerınen ūryp qūlatyp jatty. Olar qoldaryna ūstaǧan äldebır närsemen däl aldymdaǧy jıgıttı sūlatyp tüsırdı. Baiǧūstyŋ qany şalbaryma şaşyrap kettı. Sol sät älı künge deiın köz aldymda. Sodan älgı jıgıt tırı me, ölı me dep ūmtyla bergenım sol edı. Jelke tūsymnan ofiserdıŋ bırı: «Sen ne mynany köterıp alǧyŋ kelıp tūr ma?» dep gür ettı. Qūr tūrmai, aiaǧymdy basty. Älgınıŋ salmaǧynan aiaǧymnyŋ synyp ketkenın keiın bıldım. Kelesı sätte älgı ofiser jaǧamnan ūstady da, menı dop siiaqty laqtyryp kep jıberdı. Sol qarqynmen ūşyp baryp, alaŋnyŋ şetındegı ösıp tūrǧan talǧa soǧylyp qūladym. Sol jerden esten tanyp, ūzaq jatyp qalyppyn. Menı laqtyrǧan kezı şamamen tüskı 14:00-dıŋ şamasy bolatyn. Al men älgı taldyŋ tübınde esımdı jiǧan kezde kün keşkırıp qalypty. Alaŋdaǧy jastar körınbeidı. Typ-tynyş. Esesıne alaŋ tolyqtai äskerilerdıŋ ielıgıne ötıptı. İt jetektegen sarbazdar ärı de, berı de şapqylap jür. Jan-jaǧyma köz tastaǧanym sol edı, bır-ekı adamdy UAZ-ǧa salyp jatqanyn kördım. Alǧaşynda ölıkter eken dep qorqyp kettım. Sol jerden tūruǧa qanşa äreket jasasam da tūru mümkın bolmady. Taǧy bıraz jattym. Bır kezde it jetektegen bır ofiser maǧan qarai jaqyndaǧanyn baiqadym. Onyŋ jetegındegı it menıŋ tırı ekenımdı bılıp tūr. Ofiser de tal tübınde bıreudıŋ jatqanyn baiqady, bıraq ölıp qalǧan dep oilaǧan boluy kerek. Ölık bolsa bır kesırı tiedı dep oilady ma? Äiteuır, janyma jolamady. Qazır oilap qarasam, Qūdai saqtap qalǧan siiaqty. Älgılerdıŋ qolyna tırılei tüskenımde ne bolaryn kım bılsın?!
Sodan keiın özım de alaŋnan ketuge qam jasap, süiretılıp, jolǧa şyqtym. Jol köktaiǧaq, ärı denemdı aiaz qaryp barady. Tūruǧa tıpten şamam keler emes. Keiın ofiser laqtyrǧan kezde qabyrǧam men bel omyrtqam zaqymdanǧany belgılı boldy.
Jolda jatyp, alaŋnan ötıp bara jatqan ekı student jıgıttı közım şalyp qaldy. Olardy kömekke şaqyrdym. Sodan ekeuıne süienıp, Abai daŋǧylyna şyǧyp, taksi ūstap auruhanaǧa jettım. Auruhananyŋ qabyldau bölımındegıler menı qabyldap aldy da, aiaǧyma gips saldy. Rentgenge tüsırdı. Qabyrǧam şytynaǧan. Ärı suyqta jatqannan ekı ökpem qabynypty. Auruhananyŋ qabyldau bölımındegıler habarlaǧan boluy kerek. Erteŋınde maǧan maior şenındegı tergeuşı keldı de az-maz tergep, mälımetter alyp jönıne kettı. Osylaişa menıŋ alaŋǧa şyqqanymdy bılgen auruhanadaǧylar menen qūtyluǧa asyqty. Denemdegı ırılı-ūsaqty jaraqattarǧa, ökpemnıŋ qabynǧanyna qaramady. Auruhanada nebärı 3 kün jatqyzdy da şyǧaryp jıberdı. Öz jataqhanama kelsem, jataqhana jabyq. Onda kezekşılıkte jürgen fakultettıŋ basşylyǧy, oqytuşylar türımdı körıp «sen de alaŋda bolǧan ekensıŋ ǧoi» dep menen syrt ainaldy. Olardyŋ ışınde menıŋ süiıktı oqytuşylarym bar edı. Alaŋǧa şyqqanym mälım bolǧan soŋ älgı oqytuşylardyŋ maǧan degen közqarasy kürt özgerdı. Bölmedegı qūrbylarym da barynşa jaraqat alǧanyŋdy bıldırme dep keŋes berumen boldy.
Bıraq menıŋ syrym auruhanada jatyp-aq mälım bolǧan edı. Fakultet dekanatynda da alaŋǧa şyqqandar retınde menıŋ de atym atalypty. Ata-anamdy şaqyrtty. Äkem men naǧaşy aǧam men emdelgen auruhananyŋ bas därıgerınıŋ keŋesımen Memlekettık qauıpsızdık komitetıne qarsy aryz jazypty. Därıgerlerdıŋ saraptamasynda menıŋ aiaǧymnyŋ synǧany, qabyrǧamnyŋ, bel omyrtqamnyŋ zaqymdanǧany taiǧa taŋba basqandai etıp jazylyp tūrdy. Äkemnıŋ «qyzymnyŋ densaulyǧyna ziiany tigender jazasyn alsyn» degen aryzynan soŋ menı qudalau toqtatylǧandai boldy.
Ärı universitet rektory Elemısova degen kısı abyroi-ataǧyn salyp, bızge kelgen qūqyq organdarynyŋ qyzmetkerlerıne «bızdıŋ qyzdar alaŋǧa şyqpady» dep jyly jauyp qoidy. Sol kısınıŋ arqasynda da bızdıŋ universitettıŋ studentterı köp quǧyn körmedı. Obaly ne kerek, «alaŋǧa şyqqandardyŋ» qatarynda jürıp, universitettı de aiaqtadyq. Älgınde aitqanymdai, jeltoqsanşy retınde oqytuşylardyŋ maǧan degen közqarasy aiaq astynan özgerıp şyǧa keldı. Baǧamdy ädeiılep tömendettı. Sondyqtan qyzyl diplom ala almai qaldym.
Oqudy bıtırgen soŋ Almaty qalasyndaǧy №2 mektepte jūmys ıstedım. Odan soŋ №12 mektepte ūstazdyq ettım. Qazaqstan Ǧylym akademiiasynyŋ Ǧalymdar üiınde ädısker boldym. Ömırzaq Sūltanǧazin syndy keremet adamnyŋ qol astynda jūmys ısteu baqytyna ie boldym. Täuelsızdık alyp, elımızdıŋ bas qalasy Almatydan Aqmola köşırılgende jaŋa astanada «Miras» halyqaralyq mektebın ūiymdastyru üşın ükımettık tapsyrmamen qonys audardyq. Qazır de mektepte ūrpaq tärbiesımen ainalysyp jürmın. Ūstaz retınde elımızdıŋ, älemnıŋ tükpır-tükpırınde öz salasynda jemıstı eŋbek etıp jürgen şäkırtterımmen maqtana alamyn.
Menıŋ ömırımde Jeltoqsan oqiǧasynyŋ alar orny erekşe. Bız alaŋǧa özımızge päter, aqşa, jūmys sūrap şyqqan joqpyz. Elımızge azattyq sūradyq. Aqyr soŋynda sol köterılıstıŋ arqasynda qazaq halqy ǧasyrlar boiy aŋsaǧan täuelsızdıkke qol jetkızdık. Ūstaz retınde, ärı sol qaharly künderdıŋ kuägerı retınde men Jeltoqsan oqiǧasynyŋ ūrpaqqa berer taǧylymy mol ekenın aita alamyn.
Bätima ABYLǦAZİNA,
jeltoqsanşy
