Bügın 29 qaŋtar Qazaqstan men İran memleketterınıŋ arasynda diplomatiialyq qarym-qatynastyŋ ornaǧanyna 30 jyl toldy. Osy jyldar ışınde ekı eldıŋ saiasi, ekonomikalyq, halyqaralyq, sauda yntymaqtastyǧy qarqyndy damyp keledı. İranmen 15 körşıles memlekettıŋ bırı Qazaqstan būl elmen teŋız arqyly şektesedı.
İrannyŋ Qazaqstandaǧy Tötenşe jäne ökılettı elşısı Madjid Samadzade Saberdıŋ aituynşa, qos memlekettıŋ yntymaqtastyǧynyŋ basty artyqşylyǧy – ekı eldıŋ körşı boluy, halyqtyŋ köptıgı, mädenietterınıŋ jaqyndyǧy. Būl memleketterdıŋ qarym-qatynasy, jalpy halyqaralyq jäne aimaqtyq qoǧamdastyqtaǧy ūstanymdary bır-bırıne ūqsas, jaqyn.
«Qazaqstan özınıŋ resmi türde täuelsızdıgın jariialamaǧan kezde İran: «Täuelsızdıgıŋızdı qai kezde jariialasaŋyz da, bız däl sol mezette ony resmi türde moiyndaimyz» dep ündeu joldady. Bız ünemı halyqaralyq qoǧamdastyqta, ūiymdarda Qazaqstanǧa qoldau körsetıp otyrdyq, sol siiaqty Qazaqstan da öz tarapynan İrandy qoldap keledı. Soŋǧy oryn alǧan jaǧdai bızdı de uaiymdatty. Soǧan bailanysty 3 ret mälımdeme jasadyq, İrannyŋ syrtqy ıster ministrı Qazaqstannyŋ syrtqy ıster ministrımen telefon arqyly sūhbattasty, elşılık tarapynan da nota joldandy, men özım de jeke sūhbat berdım. Oqiǧa kezınde qaitys bolǧan adamdarǧa köŋılımızdı bıldırıp, qaiǧysyna ortaq ekenımızdı aittyq» deidı elşı.
Otyz jyldyŋ ışınde ekı el arasynda 16 ret ükımetaralyq bırlesken komissiianyŋ otyrysy ötkızıldı. Al 17-otyrys bır aidan keiın Tegeranda ötkızılıp, oǧan Qazaqstannyŋ Premer-ministrınıŋ orynbasary, QR sauda jäne integrasiia ministrı saparmen barmaqşy. Būl kezdesu ekı eldıŋ arasyndaǧy sauda-ekonomikalyq bailanystarǧa tyŋ serpın beredı dep kütılude. Qazaqstanda İrannyŋ bır elşılıgı men ekı bas konsuldyǧy bar. Konsuldyqtardyŋ bıreuı – Almatyda, bıreuı – Aqtauda. Al İrannyŋ astanasynda Qazaqstannyŋ elşılıgı men 2 qalasynda konsuldyqtary jūmys ısteidı.
Jalpy, Qazaqstan men İran arasyndaǧy yntymaqtastyq boiynşa basymdylyq 4 salaǧa berıledı. Atap aitqanda, tau-ken, auyl şaruaşylyǧy, tasymal jäne tranzit, sauda salalary. Atalǧan salalar aiasynda qos memleket öte jaqsy jūmys ıstep keledı. İran – 83 mln, Qazaqstan – 19 mln halqy bar el. Ökınışke qarai, ekıjaqty turizm salasy qatty damymaǧan. Elşılık ekı el arasyndaǧy viza mäselesın şeşıp, turister bır-bırımen jaqynyraq tanysa alatyndai jaǧdai jasauǧa müddelı. «Sebebı basqa salalarǧa qaraǧanda turizmdı damytudan tüsetın tabys anaǧūrlym köbırek bolady. Sondyqtan jaŋa aityp ötken tört baǧyttyŋ qasyna osy turizmdı besınşe baǧyt etıp qosu kerek» deidı elşı.
İran – tarihi kıtaptar, qoljazbalarǧa bai el, sonyŋ ışınde Qazaqstan tarihy turaly da derekter saqtalǧan. Osy rette İran Qazaqstanǧa 4 kıtaptyŋ köşırmesın joldady.
Yntymaqtastyq byltyrdan bastap Gorgan men Aqtau qalalary arasynda äue reisın jolǧa qoiǧannyŋ arqasynda odan saiyn arta tüstı. Būl reister pandemiiaǧa bailanysty äzırge aiyna bır-aq ret jüzege asyrylady. Jalpy, Qazaqstan men İran arasynda kölık qatynasynyŋ 4 türı jolǧa qoiylǧan. Arada teŋız joly, temırjol, avtomobil joldary jäne äue joldary bar. Ärqaisysy özıne tiıstı tauarlardy jetkızedı. Joldardyŋ ärtürlı boluy ekıjaqty qarym-qatynastyŋ damuyna oŋ yqpal etedı. Sonyŋ ışınde temırjoldarmen ekı tarmaq boiynşa bailanys ornatylǧan. Bır baǧyty – İran-Türıkmenstan-Qazaqstan temırjoly, ekınşısı – İran-Türkımenstan-Özbekstan-Qazaqstan baǧyty. Aqtau teŋız sauda portyndaǧy jük tasymalynyŋ 75 paiyzy İran kemelerı arqyly jüzege asyrylady. Byltyr ekı el arasyndaǧy sauda ainalymy 120 paiyzǧa artty.
«Qazaqstannan İranǧa köbıne astyq eksporttalady. Äsırese, arpa, bidai siiaqty dändı daqyldar men basqa da azyq-tülık önımderı, sonymen qatar et te bar. Eksport önımderıne metaldar da kıredı. Al İrannan Qazaqstanǧa äkelınetın zattar – qūrylys materialdary, azyq-tülık, keptırılgen jemıs-jidekter jäne mūnai-himiia önımderı. Köbıne eksport kölemı Qazaqstannyŋ paidasyna şeşılıp otyr, öitkenı Qazaqstannyŋ eksporty İrannyŋ jıberetın önımderınıŋ kölemınen basym» deidı elşı. Jaqynda ekı el arasyndaǧy sauda bailanysyn damytu üşın Qazaqstan tarapyna İrannyŋ 4 nüktesınde Qazaqstannyŋ memlekettık jäne jeke menşık sektoryna jer telımderın beru turaly ūsynys aityldy. Atap aitqanda, Bandar Abbas, Chabahar, Amirabad jäne İnche-Burun porttarynan jer berılmek. Ol jerlerge logistikalyq ortalyqtar, qoimalar jäne basqa da nysandar salynady.
