Osy jazda körşı elden kelgen aǧaiyndar bırer kün qonaq bolǧan edı. Barynşa qūrmet körsettık. Bas qalamyzdyŋ ūialmai körsetetın jerlerın tügendep bolyp, saiabaq araladyq, anda apardyq, mūnda bardyq degendei. Qaiyrylysar sätte qonaqtarym qarap tūrmai: «qalaŋyzda qarttar joqtyŋ qasy eken, erkekterıŋ köşede arbasyn iterıp, säbiın öbektep jür. Bala baǧu äieldıŋ mındetı emes pe edı?» dep mın taqty.
Ūialyp qaldym, būl aǧaiyndardyŋ erler otyrǧan jerge äielderdıŋ basyp kırmeitının, tıptı üi tola qūrdastary bolsa da astyŋ qamymen jürgen äielınıŋ atyn atamai, ülken ūlynyŋ atymen atap şaqyratynyn bıluşı edım.
Astanamyz – jastar qalasy. Qala köşelerınde orta jastan asqandar bolmasa, aq saqaldy qariialardy kezdestıruıŋız ekıtalai. Al syrt közge ersı körıngen jas äkelerdıŋ äreketıne kelsem… özımnıŋ de etım üirengenı sonşama män bermeidı ekenmın.
Rasynda da, köpşılık oryndarda jas jūbailardyŋ üidegısın tüzde körsetıp qalatyny bar. Aŋlap qarasam, kelınşegı ekı qolyn belıne taianyp küieuıne pamperstı qalai auystyru qajettıgın tüsındırıp jatqanyn jiı köredı ekenmın. Sodan saiabaqtarda besık arba süiretken aptaldai azamattardyŋ jürısı de yŋǧaisyz körıne bastady. Erı men balasyn köşege jalǧyz jıberetındei üiındegı kelınşektıŋ qai şaruasy bıtpei jatyr eken? Estı äiel bolsa, tırlıgın erte tyndyryp bırge seiıldemes pe? Odan būryn balanyŋ boǧyna bylǧanyp, köz jasyn sürtumen jürgende azamat aldyndaǧy maŋyzdy tırlıktı atqaruǧa oiy bölınıp, yntasy bola qoia ma? Ūsaqtyq osydan bastalady. Būl ne sonda, genderlık saiasattyŋ jemısı me, älde bala tuǧanyn mındetsıngen kesır kelınşektıŋ jeŋısı me?
Qazaqta «qazanǧa jolama, qarasy jūǧady, qatynǧa jolama jalasy jūǧady» degendei erkektı ekı närseden saqtandyratyn. Soǧan qaramastan, bügıngı er-azamat üi tırlıgıne jiı aralasatyn boldy, būryndary ondai erkekterdı «qatynbasşy, ne qazanbasşy» dep jaqtyrmauşy edık. Al qazırgı äielder bar tırlıgın erlerge tabystap, erkektıŋ yǧynda emes, barǧan saiyn qoǧamnan jaily oryn ızdep, «köşe» jaǧalap kettı. Erkegın aşsa alaqanda, jūmsa jūdyryqta ūstaǧan soŋ özgenıŋ de betınen alyp, kısınıŋ betın şi qyludan taiynbaidy. Öitkenı qazırgı jastardyŋ denı jalǧyzbasty ananyŋ erkesı bolyp, äiel-basşy baqşada tärbielenıp, äiel-direktor mektepte bılım alǧan. Şöpjelkenı qūdaiyndai körıp jäne oǧan baǧynuǧa arlanbaityn, jaratylysyna tän jauapkerşılık jügınen qaşatyndardyŋ tolqyny bügınde balaly bolyp otyr. Olardyŋ jartysy arba süiretıp aulada jür. Aidaǧanǧa könbeitını, äieldıŋ aitqanymen jürmeitını jeksūryn bolyp, qatarlastarynyŋ süikımsızıne ainalady.
Sol kerbezder qyz kezınde «naǧyz jıgıtke» tūrmysqa şyǧam dep armandauşy edı. «Naǧyz erkekter olai etpeidı, būlai demeidı» degendei belgılı bır standartty negızge alatyn. Endı qoldaryna naǧyz erkek tüskende, qadırın bılmei būlaryŋ ne deitınder tabylar ma?! Äielderge tän mınez – näzıktık, ūstamdylyq, sypaiylyq, saliqaly jannyŋ jylulyǧy qaida qaldy? Tūrmysqa deiın naǧyz erkektı armandasa, tabaldyryq attai sala qolyn sybanyp küieuın degenıne köndıruden ıstı bastaidy. Mūndaida erlerdıŋ eŋbeksüigıştıgı, tabandylyǧy men baisaldylyǧy jeŋbese şaŋyraq şaiqalady. Äieldıŋ osy älsızdıgın jeŋgende otbasy saqtalady ärı erkek öz jaratylysyna köleŋke tüsırmeidı. Balalary bır şaŋyraqtyŋ astynda üilesımde ömır sürıp, baǧy janǧan jandardyŋ qataryn toltyrar edı ǧoi. Alaida osy qasiet bır müddede toǧyspai, ekı jaryluda. Odan şyqqan ūrpaq otbasylyq üilesımdı bılmei, özge jynysty adamdarmen bırge tūrudyŋ mänın de ūqpai adasyp jür, ajyrasyp jatyr. Eger de jıgıttıŋ saǧyn syndyryp, bala kütuşısıne ainaldyrǧandardyŋ nemese bala öbektegen erkektıŋ artyn qazsa, arjaǧynda jalǧyzbasty şeşelerı tūrady.
Adamzat jaratylǧaly pendenıŋ jyly ūiasyndai bolyp otbasy dep atalatyn instituttyŋ erteden kele jatuynyŋ sebebı belgılı bır zaŋdylyqqa negızdelgendıgınen bolar. Er adam – otbasynyŋ syrtqy älemmen qarym-qatynasyn ūstap tūratyn, mal tabary, qorǧan-qamaly. Äielı küieuınıŋ jel jaǧyna şyqpai jürıp, üiınıŋ de aǧaiyn-tuystyŋ ara-qatynasyn üiırıp äketıp, tırlıgın döŋgeletıp, igılıkke bırge qol jetkızedı. Osylaişa ärqaisysy jönı men jolyn bıluı, ortaq ūialarynyŋ ırgesın bekıte tüsedı. Būl adam tabiǧatyna tän.
Endı erlı-zaiyptylardyŋ maŋdaiyna jazǧan jaratylysyn mıse tūtpai, äieldıŋ erkek bolǧysy kelgenı nemese erlerdıŋ äieldıkke deiın tömendeuı – bügıngı zamannyŋ baqytsyzdyǧy.
Qasıretı dep aitpaimyn, öitkenı adam bärıne köndıgedı. Erler qasqaiyp qarsy tūrmai tızesın bükse, äiel bilegen zamanǧa da jetemız. Jer ortasynan asqan äiel retınde aitarym, onyŋ da qaiyry az. Otbasynda özınıŋ oryndaryn bılmei, erlerdıŋ rölın oinauǧa ūmtyluy tübı jaqsylyqqa jetkızbeidı.
Būryndary äkelerımız biık bolatyn, er bolu – būl, eŋ aldymen, äiel bolmau, äieldık älsızdıkterdı moiyndamai, odan bas tartu edı. Ol jylamaidy, öz sezımderı turaly sirek aitady, köp söilemeidı, ıspen körsetedı. Öitkenı naǧyz er adam aldyna maqsat qoiyp, oǧan jetuge äreket etedı. Er adam meiırlı äke, dos boludy bıledı, jauapkerşılıkten qoryqpaidy, sabyrly, özıne senımdı, öz pıkırı bolady.
Bır jaǧynan, bızdıŋ äkelerımızge oŋai boldy. Ol kezde er-azamat ortasynda syily boldy, keŋestık ideologiia abyroiyn asqaqtatyp, naǧyz erdıŋ tūlǧasyn qalyptastyrdy. Olar – otan qorǧauşylar, olar – kosmosty baǧyndyrǧandar, olar – tyŋgerler, olar taǧysyn taǧylar. Olar üşın alynbaityn qamal bolmaityn. Ädebiet te, mädeniet te, kino da er-azamattyŋ zor tūlǧasyn somdady. Ol kezeŋde jasyq jıgıtterge jol joq edı. Alaida sol keŋester odaǧynda ūzaq ǧasyrlyq «qūldyqtan» keiın, äiel bostandyqqa şyqqysy keldı de jaratylysynan jerınıp, saiyp kelgende kımge ūqsaryn bılmei, erlerdıŋ düniesıne jarmasty. Qūdaidyŋ bergenınen bas tartyp, erkekke ainala bastady. Būl – dauly, kümändı, būrys jol. Äiel özınıŋ şeŋberınen şyǧyp, er adamnan kek aluǧa, özınıŋ «qadır-qasietın» erkekten qorǧauǧa, özınıŋ olardyŋ aldynda «maŋyzdylyǧyn» däleldeuge tyrysty. Bırte-bırte özın er adammen salystyruǧa daǧdylanady. Bıren-sarandary qoǧamda, bilıkte qatardaǧy erkekterden de artyq jetıstıkterge qol jetkızse de onyŋ qandai qūrbandyqpen kelgenı bızge beimälım. Äiel erkekke bırdei teŋdık berıp qoiyp, myna dünienı töŋkerıp almaimyz ba?
Börıktınıŋ namysy bır degendei, mende qazır qyzdardyŋ sözın söilemesem äŋgımemız bır jaqty bolar. Bügıngı menmın degen jıgıttıŋ de talaby taudai. Äieldıŋ tūlǧa bolyp, qarajat tauyp, qyzmet etuın jek körmeidı. Solai bola tūra özıne bas iıp, senıkı jön dep közsız baǧynǧanyn taǧy qalaidy. Osy ekı ortada belgılı bır igılıkke, qarajatqa qol jetkızgen äielge mınez bıtetının eskermeidı. Altyn ortasyn tabu – aqyldylardyŋ ülesındegı närse.
Degenmen, äiel – täueldı äserşıl jaratylys. Ol ainaladaǧylardyŋ pıkırıne, adamdardyŋ mınez-qūlqyndaǧy özgerısterge qatty baǧynyşty keledı. Qisyq qabyrǧadan jaratylǧannan keiın erınıŋ yqylasyna, meiırımıne mūqtaj. Alaida oiǧa alǧan närsesıne qol jetkızu üşın baryn salatyn bırbetkeilıgı bar. Oǧan bar küş-quatyn sarqyp, sonyŋ jolyna tek janyn emes qarsy kelgenderdıŋ bärın qūrban ete alady. Tek asyl mūratqa jetkızetın joldy sılteitın ärı bastaityn er-azamat ekenın esten şyǧarmaiyq.
Balasyn öbektep, besık arba süiretıp, şaǧyn baqty şyr ainalǧan erkekter būl tyǧyryqtan şyǧar jol taba alar ma eken?! Qaidam. Menıŋşe, tūrmystyŋ qamytyn erkımen moinyna ılıp alyp, öz jolyn tabuǧa täuekelı jetpei jarty jolda jürgen siiaqty körınedı.
