Ötken joly qūrbymnyŋ üiıne barǧan edım. Inısı Mirasty dükenge jūmsai qoiyp edı – qipaqtap, barǧysy kelmedı.
– Mikoş, baryp kele qoişy, 100 teŋge berem, – dedı qūrbym.
– Az ǧoi, – dep küŋk ete qaldy büldırşın.
– Jaraidy, 200 teŋge…
Saudalasyp bolǧan soŋ Miras dereu bätıŋkesın kiıp, şyǧyp kettı. «Är ısın būldaidy öistıp» dep, qūrbym ezu tartty.
Ras, aqşany basty stimul köretın jetkınşekter jeterlık. «Sabaqty jaqsy oqysaŋ, jyldyŋ soŋynda aifon äperem» dep uäde beretın ata-analar da köp. «Är jetıstıgı üşın aqşa dämetu bara-bara balanyŋ qanyna sıŋıp ketedı. Ondailar keiın aqy-pūlsyz özdıgınen äreket etpeitın bolady, – deidı psiholog Säule Quantqanqyzy. – Osyǧan qatysty qyzyq mysal aityp bereiın. Bır kısınıŋ aǧaş şarbaǧyn körşı balalar künde syndyryp kete beredı eken. Ärı oilanyp, berı oilanyp, älgı kısı sotqarlardy şaqyryp alypty. «Şarbaq syndyrǧandaryŋ üşın ärqaisyŋa 100 teŋgeden berıp tūramyn» deidı ol. Mūny estıgen balalar quanyp, būzaqylyqtaryn odan ärı jalǧastyra beredı. Aptanyŋ soŋynda şarbaqtyŋ iesı balalardy qaita jiyp alyp, aqşasynyŋ az ekenın, endıgärı 100 emes, 50 teŋgeden tölep tūratynyn aitady. Balalar būǧan da bas izeidı. Bırneşe künnen soŋ qojaiyn balalardy şaqyryp, 10 teŋge ǧana bere alatynyn jetkızedı. Sonda ışınen bıreuı şyǧyp: «Aǧai, töleitınıŋ nebärı 10-aq teŋge! Mūndai mardymsyz aqşaǧa şarbaq syndyrmaimyz» dep, dostaryn ertıp, ketıp qalypty. Mıne, aqşaǧa dänıkken balalar da tura osylar sekıldı».
Desek te, jetıstıgı üşın balaǧa qalaǧanyn äperıp, köŋılın aulau – ejelden bar ädıs. Belgılı qalamger marqūm Didahmet Äşımhanūly balasy Däulettıŋ bır bet proza oqyǧanyna – 2 teŋge, bır bet poeziia oqyǧanyna 1 teŋge bergen eken. Eseie kele ūly kıtapty aqşasyz-aq qyzyǧyp oqi bastapty. Al, saiasattanuşy Erlan Qarinnyŋ otbasynda jaqsy oqyǧany üşın, jarystardan jüldelı oryn äkelgenı üşın balalarǧa aqşa nemese baǧaly syilyq beru dästürı joq körınedı. Kışkentailardyŋ jetıstıgın dastarqan jaiyp, atap ötedı. Oqu jyly aiaqtalǧanda, körıktı jerlerge aparyp qydyrtady. Qarjylai motivasiianyŋ eŋ myqty türın änşı Mūqasan Şahzadaev beretın bolyp şyqty. «Osy toqsandy «beske» bıtırseŋ, qalaǧan närseŋızdı äperemız» dep, anasy ekeumız balalarymyzǧa uäde beremız. Aifondy da, noutbuktı de – bärın äperdık. Qazır üş balamda – üş aifon. Sol üşın de tyrysyp oqidy» deidı Mūqasannyŋ özı. Akter Almat Saqatov balalaryna qymbat gadjet emes, kıtap syilaitynyn aitty. Mūndai materialdyq qoldauǧa qoǧam qairatkerı Mūrat Äbenov qarsylyq bıldırdı: «Bala tek özı üşın oqitynyn tüsınuı kerek. Paida körem dep jasaǧan ıs nätije bermeidı».
Jaraidy, oqu turaly äŋgıme bır bölek deiık. Istegen şaruasyna da aqy dämetetın ūl-qyzdar bar. Älbette, olardy osyndai «naryqtyq» qarym-qatynasqa üiretetınder – äke-şeşelerı. «Qarapaiym eden juuşyny alaiyq. Osy jūmysy üşın oǧan da aqşa töleidı ǧoi. Menıŋ balam da tura solai eŋbek ettı» dep taitalasady keibırı. Bıraq, bala eden juuşy sekıldı böten bıreudıŋ emes, özınıŋ üiın tazalady ǧo i. Üi degenımız – bauyrlarmen, tuys-tuǧanmen qarym-qatynas ornatatyn orta, jyly sezımderdıŋ ūiasy. Al, sezımge qatysty närsenıŋ eşbırı «aqşanyŋ tılıne» audarylmaitynyn ūqsaq eken…
Botagöz MARATQYZY
