Qazır elımızde ärbır altynşy otbasy säbi süie almai, bedeulıktıŋ zardabyn tartyp otyr. Al älemde balaly boluǧa qabılettı otbasyly jūptardyŋ 8-12 paiyzy osy qiyndyqqa duşar bolǧan. Onyŋ negızgı sebepterıne mamandar reproduktivtı jüie aurularynyŋ asqynuyn jatqyzady. Ärine, bır perzentke zar boluǧa äkeletın sebepter jalǧyz būl emes. Jaqynda osyǧan orai QR DSM ūiymdastyruymen Media MedSchool alaŋynda «EKŪ jäne reproduktivtı densaulyq: 2021 jyly pasientterdı qandai özgerıster kütıp tūr?» degen taqyrypta 13-onlain därıs ötkızıldı.
Oǧan şaqyrylǧan qonaq, qazaqstandyq akuşer-ginekolog, reproduktolog, professor, Qazaqstan reproduktivtı medisina qauymdastyǧynyŋ prezidentı, PERSONA halyqaralyq klinikasy reproduktologiia ortalyǧynyŋ bas direktory Viacheslav Lokşin bedeulıktıŋ özge de sebep-saldaryn atady.
– Gormondyq jüie jūmysynyŋ būzyluy, ūrpaqtan ūrpaqqa berılu, tüsık jasatu, tiımsız kontrasepsiia da bedeulıkke alyp keletın faktorlar. EKŪ jasatuǧa keletın jūptarda 50 paiyz jaǧdaida er adamnyŋ bedeulıgı bala süie almauǧa sebep bolady. Sondyqtan köbıne būl tyǧyryqtan şyǧarar jalǧyz jol ekstrakorporaldy ūryqtandyru bolyp otyr. Osyndai qosalqy reproduktivtık tehnologiianyŋ elımızde qoldanyla bastaǧanyna biyl – 25 jyl. Atalǧan tehnologiia arqasynda Qazaqstanda «tütık» arqyly bırınşı balanyŋ düniege kelgenıne de şirek ǧasyrǧa taiady, sodan berı elımızde osy jolmen 22300 bala düniege keldı. Jylyna şamamen 2,5-3 myŋ bala ömırge kelıp otyr. Qazır Qazaqstanda 10 qalada qoldan ūryqtandyrumen ainalysatyn 27 klinika bar, olardyŋ ışınde eŋ myqtylary Almaty, Nūr-Sūltan jäne Tarazda, – deidı ol.
Qazaqstandaǧy bedeulık sebepterınıŋ basqa elderdegı jaǧdaimen aiyrmaşylyǧy joq deuge bolady. Eger elde jylyna 150 myŋ jas otbasy şaŋyraq köterse, olardyŋ jas ekendıgıne qaramastan 20 myŋy bır jyl ışınde öz betterınşe balaly bola almaidy. Onyŋ sebepterı san aluan. Bedeulık – būl reproduktivtık jüie būzyluynan bolatyn aurular nätijesınıŋ soŋǧy kezeŋı. Jas otbasynyŋ bır jyl ışınde balaly bolmauy – ekı jūpta patologiialyq problema bar degen söz. Keide būl damudyŋ tejeluımen bailanysty bolady, keide tūqym qualaidy. Degenmen maman būl köbıne qabynudan bolady deidı, iaǧni jynystyq jolmen bolatyn qabynular sebep. Sondyqtan V.Lokşin otbasyn josparlaudy syltauratyp tüsık jasatudyŋ bolaşaq bala süiuge basty kedergı bolatynyn, mümkındıgınşe, ekı jūp ta qorǧanyp, därıger nūsqaulyǧyna säikes kontrasepsiia arqyly saqtanǧany jön ekenın aitady.
Jyl ötken saiyn bala süiudıŋ osy mümkındıgın meilınşe köp otbasynyŋ paidalanuyna jaǧdai jasalyp keledı. Mäselen, 2010-2019 jyldar aralyǧynda Qazaqstanda 7500 baǧdarlama jüzege asyrylǧan. Ötken jyly qoldan ūryqtandyru sikly 11,2 myŋǧa jetkızılgen. Sonyŋ bır myŋy MÄMS arqyly jüzege asyryldy jäne osynyŋ nätijesınde 2,8 myŋ bala dünie esıgın aşty.
Biyl Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev halyqqa Joldauynda EKŪ jasatuǧa kvota kölemın 2021 jyly 7 myŋǧa deiın jetkızu turaly tapsyrma berdı. Būl kvota alu kezegınde tūrǧandar sanyn aitarlyqtai azaituǧa septık etedı. EKŪ prosedurasy medisinalyq saqtandyru qarjysy esebımen de, aqyly türde de jasalady. Viacheslav Lokşinnıŋ sözıne qaraǧanda, därı-därmektı esepke almaǧanda, ony jasatu 450 myŋ teŋgenı qūraidy. Al därılerın qosa alǧanda jalpy şyǧyn 1,5 mln teŋgege şyǧady. Özbekstanda qoldan ūryqtandyru därılerın qospaǧanda 850 myŋ teŋgeden bastalady. Sondyqtan Qazaqstan basqa eldermen salystyrǧanda osy qyzmet jönınen medisinalyq turizm üşın tartymdy el bolyp qalyp otyr. Bügıngı taŋda elımızde osy prosedurany jasatatyn pasientterdıŋ 11 paiyzy şeteldıkter ekenı de sonyŋ aiǧaǧy.
Soŋǧy 15 jylda Europada jasalǧan 6 mln EKŪ siklynyŋ taldauy būl elderde 1 mln halyqqa şaqqanda 1-2,5 myŋ qoldan ūryqtandyru jasalatynyn körsettı. Qazaqstanda būl körsetkış 0,7 paiyz, iaǧni 520 adamnan keledı. Postkeŋestık elderdegı problema – onyŋ qoljetımsızdıgı. Oǧan, bırınşıden, qarjylyq jaǧdai; ekınşıden, geografiialyq ornalasu erekşelıgı jäne aqparattyŋ azdyǧy sebep bolady. Osy rette onlain ıs-şara spikerı ekstrakorporaldy ūryqtandyrudy qalai tegın jasatuǧa bolatynyn jäne ol qyzmettı densaulyǧyna qarai kımderge jasap, kımderge jasauǧa bolmaitynyn, sonymen qatar reproduktivtı densaulyqty qalai kütıp ūstau kerektıgı jaiynda keŋester berdı.
Negızınde, jasy ūlǧaiǧan saiyn äielderde qoldan ūryqtandyru nätijesı de tömendei beredı. Sol sebeptı būl jolmen balaly boluǧa erterek qamdanǧan jön. Mäselen, zertteuler körsetkendei, 40 jastan kışı äielderdıŋ öz analyq jasuşasyn paidalana otyryp EKŪ jasatu arqyly bala tuu nätijelılıgı bırınşı siklda 32 paiyzdy qūrasa, 40-42 jastaǧy äielderde ol 12,3 paiyz bolǧan. Al 42 jastan joǧary äielderde nätije 4 paiyzdy qūraǧan.
Kelesı jyly Memleket basşysy aitqan kvotany barlyq klinika ala almaidy. Olarǧa da qoiylatyn 10 talap bar. Sonyŋ eŋ bastysy – klinikanyŋ jūmys täjıribesı 3 jyldan kem bolmai, jylyna 200 EKŪ jasauy tiıs.
Mūndai onlain därıster apta saiyn QR DSM jäne äleumettık medisinalyq saqtandyru qorynyŋ qoldauymen jäne klinisist därıgerler, densaulyq saqtau salasy ökılderınıŋ qatysuymen «Medisinalyq jurnalistika mektebı» bılım beru jobasy aiasynda ötedı.
