Egemen elımızdıŋ qalyptasyp, damuy tıkelei QR Tūŋǧyş Prezidentı – Elbasynyŋ esımımen bailanysty ekenı dausyz. Qalai desek te, elımızdegı oŋ özgerısterdıŋ barlyǧy da täuelsızdıgımızdıŋ jemısı. Sondyqtan ärqaisysymyz täuelsızdık degen ūǧymdy jete tüsınuımız kerek. Täuelsızdık qūndylyǧynyŋ negızderın tereŋ zerdelep, zerttep, jas ūrpaqtyŋ boiyna sıŋırudıŋ mänı zor. Qūr aityp qana qoimai, täuelsız memlekettıŋ bolaşaǧy – jastar üşın bılım men ǧylym salasynda jasalyp jatqan igı ıster jaily jalpy jūrtşylyqqa jetkızgendı jön kördık.
Elbasy XXI ǧasyr bılım men ǧylym ǧasyry bolady dep, bılım berudı örkeniettı elder deŋgeiınde örkendetuge den qoiu kerektıgın aityp qana qoimai, onyŋ naqty ömırımızde körınıs tabu üşın jasalyp jatqan tabandy tırşılıkter jetkılıktı. Aldaǧy onjyldyqtarda adamzat kapitalynyŋ maŋyzy arta tüsetının aldyn ala baǧamdaǧan bılıktı köşbasşy, bılım beru keŋıstıgındegı täjıribe almasu men özara serıktestık-integrasiialyq üderısterge ūlasyp, mektep pen joǧary oqu oryndarynda oqu ürdısın sapaly deŋgeige jetkızu maqsatynda Nazarbaev universitetı men ziiatkerlık mektepterın aşu sebebın, elımızdegı barlyq otandyq universitetter men mektepter joǧary deŋgeige jetude önege bolsyn dep jasap jatyrmyz, eger älemnıŋ damyǧan 30 elı qataryna kıremız desek, halyqaralyq talaptarǧa sai sapaly bılım aluǧa jäne älemnıŋ aldyŋǧy qatarly universitetterınıŋ studentterıne qosylu mümkındıgın beretın osyndai baǧyttarǧa bet būru qajettılıgınen tuyndaǧanyn jetkızgen bolatyn.
Bılım beru jüiesın jaŋǧyrtu barysynda halyqaralyq standarttar negızınde tabysty jūmys ıstep kele jatqan Nazarbaev universitetı men ziiatkerlık mektepterınıŋ täjıribesın bükıl qazaqstandyq bılım beru jüiesın taratyp, barlyq bılım beru mekemelerın solardyŋ deŋgeiıne tartu qajettıgın atap körsetken Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev adamnyŋ ǧūmyr boiy oqu kerektıgı turaly tūjyrymdamasyn ötken ǧasyrdyŋ soŋynda jariialauy – kemel kemeŋgerlıktıŋ, köşbasylyq köregendıktıŋ belgısı. Olai deuge öz uäjımızdı de keltıre keteiık. Jastarymyzǧa zamanaui bılım berıp, jaqsy tärbiemen susyndatumen qatar, Qazaqstannyŋ bılım jüiesın älemdık standartqa säikestendıru maqsatynda 1997 jyldyŋ özınde Lissabon konvensiiasyna qol qoidy. Sondai-aq elımızdegı joǧary oqu oryndary beretın diplomdardyŋ Europada tanu mümkındıgın beretın kredittık tehnologiiany endıru, universitetterde akademiialyq ūtqyrlyqtarǧa jol aşatyn Bolon ürdısıne ün qosyp, Täuelsız Memleketter Dostastyǧy (TMD) ışınen bırınşı bolyp älemdegı Bolon prosesıne qatysuşy 47-memleket bolyp resmi türde moiyndaluy köp närsenı aŋǧartsa kerek. Adamzattyq resurstardyŋ äleuetın arttyru maqsatynda bılım berudı tübegeilı jaŋǧyrtudyŋ basym baǧyttarynyŋ bırı bolyp elektrondyq oqytu jüiesın otandyq bılım jüiesıne engızudıŋ qolǧa alynuy bükıl ǧūmyr boiy oqu keŋıstıgın keŋeitudıŋ ūtymdy joly bolyp otyr. Elektrondyq oqytudy engızu pedagogtardyŋ jas ūrpaqqa ömırlık bılım beru ūstanymyn qalyptastyruǧa, älemdık bılım keŋıstıgıne erkın enuıne, jelılık şyǧarmaşylyq qauymdastyq arqyly täjıribe almasuǧa, öz qyzmetterın elektrondyq formatta ūiymdastyruǧa qol jetkızumen qatar, adamdardyŋ ǧūmyr boiy oqu mümkındıgınıŋ qoljetımdılıgı qamtamasyz etıletın bolady.
QR Tūŋǧyş Prezidentı – Elbasynyŋ bılım beru salasyndaǧy eŋ ırı de alǧaşqy jobasy halyqaralyq «Bolaşaq» baǧdarlamasy boldy. Öitkenı būl baǧdarlamanyŋ bırden-bır maqsaty eldıŋ daryndy jastaryna aty älemge mälım universitetterınde sapaly bılım närımen susyndap, körgen-bılgenın Otanymyzdyŋ örkendep ösuıne paidalanuǧa mümkındık beru edı.
Bılım salasynda biık maqsattarǧa jetu üşın bızde barlyq mümkındıkter qarastyrylǧan. Elbasy HHI ǧasyrdyŋ elımızdıŋ tıkelei bılım beru ısımen bailanysty bolatyndyǧyn aityp keledı. Bılım beru ūzaq merzımdı strategiialyq baǧytymyzdyŋ basym baǧyttarynyŋ bırı retınde tanyluy keleşegı kemel eldıŋ ǧana maqsat-mūraty bolyp aiqyndalary anyq.
Qazaqstandaǧy bılım beru men ǧylym salasyn damytudyŋ jalpy maqsaty – olardy jaŋa äleumettık-ekonomikalyq ortaǧa beiımdeu bolyp tabylatynyn tabandylyqpen ıske asyruda. Älemdık täjıribelerge nazar salsaq, erte balalyq şaqtan eresek jastarǧa deiıngılerdı qamtityn adami kapitalǧa, iaǧni bılım beruge bölınetın investisiianyŋ ekonomika men elge eleulı qaitarymy bolatyndyǧyn ömırdıŋ özı däleldep otyr. Bılım berudı damytu arqyly ǧana äl-auqatymyzdy arttyruǧa bolatyndyǧyn örkeniettı elderdıŋ ülgısınen körıp otyrmyz. Eldıŋ erteŋın oilaǧan Elbasy N.Nazarbaevtyŋ köregendıgın, onyŋ ışınde bılım men ǧylymdy damytu arqyly bılım keŋıstıgıne elımızdıŋ erkın enu tetıkterın tauyp, atap aitqanda, zamanaui talaptarǧa jauap beretın multimedialyq kabinettermen, interaktivtı qūral-jabdyqtarmen qamtamasyz etıp, orta bılımnıŋ Bolon üderısıne säikestendırılgen 12 jyldyq modelıne köşudı maqsat etkenınen baiqauǧa bolady. Sondai-aq älemdık ürdıske säikes magistrler men doktorlar PhD jüiesınde daiyndalatyndyǧyn da jaŋaşyldyqtyŋ jarşysy dep qabyldaǧanymyz jön bolar.
QR Tūŋǧyş Prezidentı – Elbasynyŋ bılım beru salasyndaǧy eŋ ırı de alǧaşqy jobasy halyqaralyq «Bolaşaq» baǧdarlamasy boldy. Öitkenı būl baǧdarlamanyŋ bırden-bır maqsaty eldıŋ daryndy jastaryna aty älemge mälım universitetterınde sapaly bılım närımen susyndap, körgen-bılgenın Otanymyzdyŋ örkendep ösuıne paidalanuǧa mümkındık beru edı. Keŋestık jüieden şyǧyp, öz aldyna derbes memleket bolyp qalyptasudyŋ alǧaşqy jyldarynyŋ özınde eldegı qarjylyq-ekonomikalyq qiyndyqtarǧa qaramastan, otandyq industriialyq-innovasiialyq damu qajettılıkterın qanaǧattandyratyn asa zäru mamandyqtar iesın osy «Bolaşaq» tülekterı arqyly tolyqtyru ideiasy bügınde jemısın berıp otyrǧany osydan şirek ǧasyrdan astam uaqyt būrynǧy Elbasy ideiasynyŋ ıs jüzınde jüzege asqanyn körıp otyrmyz. Qazırgı taŋda el damuyna üles qosyp, jaŋaşyldyǧy men eldıŋ qūrmetıne bölenıp jürgen «bolaşaqtyqtarǧa» halyqtyŋ ülken qūrmetpen qarauynyŋ syry da osynda. Osyndaida hakım Abaidyŋ «Balaŋa dünie emes, bılım qaldyr, aqymaq bala jiǧan-tergenıŋdı lezde-aq joq qylady, al bılımdı bala dünienı özı jinap alady» degen ǧūlamalyq pälsapasy Elbasynyŋ bılım berudı äleumettık qajettılıkterge jūmsalatyn şyǧyndar retınde ǧana emes, ekonomikalyq investisiialar retınde tüsınıp, asa qajettı mamandardy daiarlau mäselesın «Bolaşaq» baǧdarlamasymen bailanystyru bailamy bır-bırımen ündesıp tūrǧandai. Sondai-aq älemdık ürdıste elektrondyq bılım beru aqparattyq qoǧam jaǧdaiynda bılım berudıŋ basym baǧyty bolyp baǧalanuda. Şyǧyndardyŋ köp ekendıgıne qaramastan, Elbasy elektrondyq oqytu jüiesın de mındettegen edı. Öitkenı būl bılımdı biıkke bastar beles ekenı dausyz. Şyndap kelgende, bolaşaqqa qūiylǧan qarjy eşqaşan qysqa merzımde nätijesın bere qoimaityny da ras. Bıraq el bolaşaǧyn boljai alǧan köşbasşy ǧana osyndai naqty qadamdarǧa bara aldy. Öitkenı adami kapitalǧa qūiylǧan qarjy bäsekelestıkke qabılettı intellektualdy ūlt qalyptastyruda öz nätijelıgın körsetetını dau tudyrmaidy.
Ūlt köşbasşysy Nūrsūltan Nazarbaev el bolaşaǧy – jastarmen jüzdesudı ünemı nazarda ūstaityndyǧyn da atap ötkenımız abzal. Otandyq bılım men ǧylymdy damyta otyryp, älemdık bılım keŋıstıgıne erkın enu mäselelerı köterılgen studenttermen kezdesuler elımızdıŋ jetekşı oqu oryndarynda, atap aitqanda, äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetı, L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetı jäne Nazarbaev universitetınde bolyp, studentterge därıs oqyǧanynan barşamyz habardarmyz. Ärbır kezdesulerde oily pıkırlerın ortaǧa salyp, bäsekege qabılettı älemnıŋ 30 elı qataryna enu jolyndaǧy maqsat-mındetterdı ıske asyruda jastarǧa senım arta söileuı olardy jıgerlendırıp, ärbır aitqan qanatty sözderı quattandyratynyna kuämız. Elbasynyŋ jastarǧa Joldau sözın jaibaraqat tyŋdau mümkın emes. Qamqorlyqqa toly, eldıŋ qozǧauşy küşı jastarǧa senım arta, olardy jıgerlendıre aitqandary jastardyŋ el damuyna üles qosuyna serpın bererı sözsız. Elbasynyŋ qoiyp otyrǧan būl maŋyzdy mındetterdı eŋseru üşın jastarǧa, olardyŋ özın-özı jetıldıruıne, bılım men ǧylymǧa degen qūştarlyǧyn arttyruǧa bailanysty studentterge de jan-jaqty jauapkerşılık jükteletındıgı tüsınıktı.
Joǧary bılımdı ūlt pen bäsekege qabılettı memleket qūruǧa qadam basqan eldıŋ erteŋı eŋselı bolu maqsatynda älı atqarǧan ıster auqymdy ekenın eskertken Elbasy, älemge tanymal universitettermen serıktestıkte bola otyryp, halyqaralyq standarttarǧa sai bılım beru el damuynyŋ basym baǧyttarynyŋ bırı ekenın ünemı nazarda ūstauda. Bılımnıŋ damuy qoǧamnyŋ alǧa jyljuyn körsetedı. Adamzat örkenietınıŋ önegelı ölşemı bılımmen bailanysty ekenı belgılı. Sondyqtan da Elbasynyŋ « Kemel bılımmen – keleşekke» degen qaǧidaǧa ainalǧan qanatty sözın ärbır jastyŋ boiyna sıŋıruımız kerek. Öitkenı bılım deŋgeiınıŋ därejesı joǧarylaǧan saiyn jas jetkınşektıŋ ömırge degen közqarasy da, dünietanymy da keŋeie tüserı zaŋdy. Bolaşaǧy bar ūlt qana bılımge qūştarlyq tanytatynyn, «Öner-bılım bar jūrttar tastan sarai saldyrǧan» dep ūlt ūstazy Ybyrai Altynsarin aitqandai, täuelsızdıktı qolǧa alǧaly berı Elbasy el damuyn bılım-ǧylymmen bailanystyryp, sapaly bılım ǧana ruhani ızgılıkterdı mūra etetındıgın jastarǧa aitudan jalyqqan emes. Q.Iаsaui atyndaǧy halyqaralyq qazaq-türık universitetın, qazaq-britan universitetı men Nazarbaev universitetın qūrudaǧy basty maqsat otandyq bılımdı älemdık bılım jüiesımen integrasiialauǧa, jahandyq ozyq tehnologiialarǧa ūmtylǧan qūtty qadam ekendıgın däleldeudıŋ qajetı bola qoimas. Bılımdegı innovasiialarǧa ünemı qoldau körsetıp, Nazarbaev ziiatkerlık mektepterınde qalyptasqan ozyq tehnologiiaǧa negızdelgen jalpy bılım beru jüiesın respublikaǧa taratu tapsyrmasy öz nätijesın berude.
Al keleşekte qolǧa alynar qomaqty ıs-şaralardyŋ qatarynda, bılım, ǧylym jäne öndırıstıŋ tiımdı üilesım tabuy, elımız şyǧarǧan önımderdıŋ älemdık bäsekege qabılettıgın arttyru üşın eŋbek etu mındetı tūr. Osy ūly maqsattar jolynda jalyndy jastardyŋ jasyn jıgerı, qiyndyqtan qajymas qairaty, erteŋge degen senımı kerek. Älemdık örkeniettıŋ köşıne ılesudıŋ tura joly – ūlttyŋ intellektualdyq äleuetın arttyru arqyly zamanaui bılımnıŋ kökjiegıne köterılu. Bolaşaǧyn bılımmen bailanystyrǧan eldıŋ ǧana erteŋı jarqyn, bolaşaǧy baiandy bolary sözsız.
HHI ǧasyr bılımdı adamdardyŋ ǧasyry bolatyndyǧyn aitqan Elbasy bäsekege barynşa qabılettı memleket qūru jolynda bılım sapasyn köteru, bılıktı mamandar daiarlauda ǧylymǧa erekşe köŋıl bölu, innovasiialardy igeru arqyly eldıŋ äleumettık-ekonomikalyq äleuetın eseleuge ünemı ündep keledı.
İä, şynynda da, «betalysy künde özgergen almaǧaiyp düniede adamzat üşın eşqaşan özgermegen, özgermeitın temırqazyqtar bar. Ol – bılım! Ol – eŋbek!» degen Elbasynyŋ paiym-parasaty mol, kielı oiyn keleşekke baǧdar etıp alsaq, täuelsızdıgımızdıŋ baiandy bolary aiqyn.
Kärımbek QŪRMANALİEV,
QR Ūlttyq ǧylym akademiiasynyŋ akademigı,
filologiia ǧylymdarynyŋ doktory, professor
