Mıneki, ädettegıdei qoŋyr küzdıŋ basynda Prezident N.Nazarbaev QR Parlamentınıŋ bırıkken mäjılısıne qatysyp, jaŋa saiasi jyldyŋ şymyldyǧyn aşyp berdı. Bır aita keterlıgı, besınşı şaqyrylymdaǧy būl Parlamenttıŋ üşınşı sessiiasy «Qazaqstan – 2050» Strategiiasyn jüzege asyru kezınde bastalyp otyr.
Taǧy bır erekşelık, Elbasy atap körsetkendei, jahandyq ahual bızge kürdelı jaǧdaida bır-aq jyl ǧana jūmys ısteuge tura kelmeitının körsetıp tūr. Älemdık ekonomikany boljaudyŋ mümkındıgı az. Onyŋ kürt özgerısterı men ärkelkı ürdısterı boluy mümkın. Bız keşe ǧana bolaşaǧy zor bolǧan jäne qarqyndy damyǧan elderdıŋ bır-aq sätte ışkı alauyzdyq pen janjaldyŋ aimaǧyna ainalǧanyn körıp otyrmyz.
Äleumettık problemalar köptegen damyǧan elderde şielenısıp kettı. Jūmyssyzdyqtyŋ ösuı, halyq tabysynyŋ tömendeuı, äleumettık damudyŋ üilesımsızdıgı men kereǧarlyǧy – mūnyŋ bärı älemnıŋ köptegen elderındegı naqty jaǧdailar.
Jaqynda eskı tanysymnyŋ bırı äŋgıme barysynda: «Ömır süru qiyndai tüstı, esesıne sapaly jäne qyzyqty» degen oi bıldırgen edı. Şynynda, onymen tolyqtai kelısuge bolady. Qarap otyrsam, äsırese, soŋǧy jyldary, bızdıŋ mentalitetımızdıŋ aitarlyqtai baiyǧany, ūlttyq mınezımızden de jaŋa bır sipattyŋ boi kötergenı baiqalady. Jaŋa mümkındıkterge molynan ie bolu, onyŋ ışınde özıŋe jauapkerşılık mındetın alu, özıŋdı özgege tanyta bılu, sondai-aq kürdelı jaǧdailarda oŋtaily şeşım qabyldauǧa degen nyq senımdılıktıŋ nyşany sezıledı. Saiyp kelgende, mūndai ahual qazırgı kezde oryn alǧan qiyndyqtardy eŋsere alatynymyzdyŋ kepılı ǧana emes, sonymen bırge memleketımızdıŋ eŋsesın köterıp, boiyna jaŋaşa bır küş jinai bastaǧanynyŋ da naqty körınısı ıspettı.
Sonyŋ bır aiqyn dälelı retınde, Qazaqstandaǧy ahual älem elderınıŋ köpşılıgınde bolyp jatqan jaittarǧa qaraǧanda bırşama artyqşylyǧymen erekşelenedı. Mäselen, alǧaşqy jartyjyldyqtyŋ qorytyndysy boiynşa Qazaqstanda IJÖ-nıŋ ösımı 5 paiyzdan astam boldy. IJÖ körsetkışı jan basyna şaqqanda 12 myŋ dollardan asty. Qazaqstannyŋ Ūlttyq qordyŋ valiutalyq aktivterın qosa alǧandaǧy halyqaralyq rezervı 90 milliard dollardai bolady.
Qazaqstan ekonomikasyna investisiia tartu mümkındıkterın keŋeitu jönınde şaralar qabyldanuda, onyŋ ışınde zaŋdyq sipattaǧylary da bar. Bız innovasiialyq industriiany senımdı jalǧastyryp, ekonomikamyzdyŋ klasterlık damuǧa köşuın jüzege asyrudamyz. Ärine, būl özınen özı kele salǧan dünie emes. Şyndap kelgende, mūnyŋ barlyǧy – daǧdarysqa qarsy naqty şaralardyŋ der kezınde ärı öte sauatty qoldanǧannyŋ nätijesı.
Atap aitqanda, salyq, biudjet jäne keden saiasaty sekıldı maŋyzdy salalardaǧy der kezınde qolǧa alynǧan reformalar, sonymen qatar dūrys taŋdalǧan ikemdı ekonomikalyq model men Jol kartasy auqymynda qabyldanǧan adamdardy eŋbekpen qamtu strategiiasy älemdık ekonomikalyq daǧdarystyŋ keleŋsızdıkterın jūmsartyp qana qoiǧan joq, kerısınşe, asa bır quatty industriialyq damu ürdısıne bet aluǧa mümkındık berude. Osyǧan orai ūltqa asa qajet industriialandyrudy qarqyndy jürgızu mäselesı bırınşı kezektegı mındet bolyp otyr. Äskeri tılmen aitsaq, ekonomika salasyndaǧy qol jetken tabystarymyzdy nyǧaita otyryp, küşterdı qaita toptastyru ärı şeşımdı şabuylǧa şyǧu uaqyty keldı. Äsırese, bügıngıdei resurstardyŋ arzandaǧan tūsynda ekonomikanyŋ barlyq salasyna ozyq innovasiialyq tehnologiialardy engızuge naǧyz qolaily jaǧdai tuyp otyr.
Bır sözben aitqanda, qazırgıdei kürdelı jaǧdaidyŋ özınde Qazaqstan alǧa qarai serpındı ūmtylys jasap, sol arqyly daǧdarystan keiıngı älemnıŋ köşbasşy memleketterınıŋ qatarynan özıne oryn aludy josparlap otyr. Sondyqtan, Elbasynyŋ soŋǧy Joldauynda jarty ǧasyrǧa juyq jaŋa däuırde Qazaqstandy älemnıŋ meilınşe damyǧan 30 elınıŋ qataryna engızudı mejeleuı kezdeisoq emes.
Ūlt köşbasşysy atalmyş sessiiada söilegen sözınde qysqa merzımde äkımşılık reformanyŋ jaŋa kezeŋı ötkızılgenıne erekşe toqtala kettı. Jäne būl kezdeisoq emes. Bırınşıden, memlekettık qyzmettıŋ jaŋa modelı jasaldy. «A» korpusy jasaqtaldy. Būlar – joǧary talaptar arqyly ırıktelgen 543 memlekettık qyzmetşı. Saiasi qyzmetşıler sany 7,5 ese qysqardy. Öŋırlerde audan men qala äkımderınıŋ üşten bırı, al ortalyq deŋgeidegı atqaruşy organdar basşy qūramynyŋ 15 paiyzy jaŋardy.
Ekınşıden, jergılıktı özın-özı basqaru reformasy jürgızıldı. Auyldyq deŋgeige qosymşa 5000 ştat bırlıgı berılıp, 67 memlekettık funksiia bekıtıldı. Bügınde auyl äkımderı salyq jinauǧa, biudjet qalyptastyruǧa jäne jergılıktı problemalardy tūrǧyndardyŋ özderın qatystyra otyryp şeşuge qarjy böluge qūqyly. Jergılıktı 2,5 myŋ äkımnıŋ sailauyn ötkızu maŋyzdy qadam boldy. Būl – elımızdegı barlyq äkımderdıŋ 91 paiyzy.
Üşınşıden, «Memlekettık qyzmetter körsetu turaly» zaŋ qabyldandy jäne jüzege asyryluda. Būl, tüptep kelgende, biznes ortany jaqsartady, azamattardyŋ memleketke degen senımın arttyrady.
Memleket basşysy, jalpy alǧanda, bızdıŋ jaŋa saiasi baǧytymyz HHI ǧasyrdyŋ ortasyna qarai elımızdıŋ damuyna jahandyq, öŋırlık jäne ışkı ölşemdegı syn-qaterlerdı qamtidy dei kele, Parlament aldyna üşınşı sessiia barysynda ūzaqmerzımdı jaŋa Strategiia negızınde myna bes baǧyt boiynşa zaŋ şyǧaru mındetterın jüktedı.
Bırınşı, zaŋ şyǧaru üderısınıŋ basymdyǧy tūraqty ekonomikalyq ösımdı qūqyqtyq jaǧynan qamtamasyz etu bolyp qala beruı kerek. Būl rette Ükımetke Käsıpkerlık kodeksı jobasyn äzırlep, qazaqstandyq käsıpkerler qyzmetınıŋ jäne olardyŋ memleketpen ärekettestıgınıŋ negızgı qaǧidattaryn belgıleu tapsyryldy. Sonymen qatar, «Rūqsattar jäne habarlamalar turaly» zaŋ qabyldanyp, onda biznes – qūrylymdarǧa qatysty kez kelgen biurokrattyq ozbyrlyqtan qorǧaudyŋ naqty kepıldıkterı anyq jazyluy mındetteldı. Osy baǧytta sondai-aq «Jer qoinauy jäne jer qoinauyn paidalanu turaly» zaŋǧa özgerısterdı qabyldau qajettılıgı aityldy.
Mındetterdıŋ ekınşı blogy innovasiialyq prosestı, äsırese, basymdyǧy bar salalardy, aitalyq, «Jasyl ekonomika» baǧdarlamasyn ıske asyratyn ärı yntalandyratyn jaŋa zaŋ normalaryn qabyldauǧa bailanysty. Äsırese, Astanada «EXPO-2017» halyqaralyq körmesınıŋ ötetındıgıne bailanysty būl airyqşa maŋyzdy bolyp otyr.
Bärımızge belgılı, memleket azamattardyŋ äleumettık tūrmys jaǧdaiyn, sonyŋ ışınde baspanamen qamtudy maqsatty türde jaqsartyp keledı. Dei tūrǧanmen, üleskerlık tūrǧyn üi qūrylysy salasyndaǧy qatynastardy odan ärı jetıldıruge baǧyttalǧan, sonymen qatar tūrǧyn üi qatynastarynyŋ özge de aspektılerı boiynşa zaŋ jobalary engızıletın bolady.
Üşınşı, azamattardy äleumettık qamtamasyz etudı, eŋ aldymen, zeinetaqy jüiesın reformalau jūmystaryn jandandyru qajettılıgıne asa nazar audarylyp otyr. Osy rette zaŋ tūrǧysynan naqty mäseleler özınıŋ şeşımın tabuy tiıs. Atap aitqanda, bırınşıden, jūmys ısteitın äielderdıŋ bala tuu jäne bala kütımıne bailanysty demalysta bolu kezeŋınde mındettı zeinetaqy jarnalaryn biudjet qarajattary esebınen subsidiialaudy qamtamasyz etu qajet. Ekınşıden, jūmys beruşıler qarajatynan öz jūmysşylarynyŋ zeinetaqy şottaryna 5 paiyzdyq mındettı audarymdar engızu kerek. Üşınşıden, mındettı käsıptık jarnalar mölşerlemesın taǧy 5 paiyzǧa kezeŋdık ūlǧaitudy qarastyru. Törtınşıden, zeinetaqy aktivterın eldıŋ meilınşe perspektivaly salalaryna investisiialau tiımdılıgın arttyrudy qamtamasyz etu.
Sonymen qatar, äleumettık jaŋǧyru eŋbek qatynastary mädenietın arttyrudy talap etedı. Osy oraida, qazaqstandyq käsıpodaq qozǧalysyn jaŋǧyrtudy qarqyndy jürgızu maqsatynda «Käsıptık odaqtar turaly» jaŋa zaŋ qabyldanatyn bolady. Sondai-aq, alda memlekettık jastar saiasaty, minimaldyq standarttar men kepılder, dene şynyqtyru jäne sport turaly jäne basqa da zaŋdardy qarau jäne qabyldau mäselesı tūr.
Zaŋ şyǧaruşylyq mındetterdıŋ törtınşı maŋyzdy blogy qūqyq qorǧau zaŋnamasyn jaŋǧyrtu jäne tereŋ reformalaumen bailanysty. Sondyqtan, Parlamenttı Qylmystyq, Qylmystyq-ıs jürgızu, Qylmystyq-atqaru kodeksterınıŋ jaŋa jobalaryn, sondai-aq Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly kodekstı qarau jūmysy kütıp tūr.
Besınşı maŋyzdy baǧyttyŋ bırı – Qazaqstannyŋ özge eldermen qol qoiǧan memleketaralyq kelısımderın ratifikasiialau.
Qalai bolǧanda da, bügıngı kün tärtıbıne şyǧarylǧan mäselelerdıŋ oŋ şeşımı tüptep kelgende daǧdarystan keiıngı älemge sapaly sekırıs jasau üşın jaŋa mümkındıkter jasaidy. Tek bır närsenı este ūstaǧanymyz jön. Ol – auyzbırşılık. Bız ambisiialy josparlarymyzdy tek tūraqtylyq, dostyq, demokratiialyq bırlık bolǧan jaǧdaida ǧana azat Qazaqstanda jüzege asyra alamyz.
Kenjebolat JOLDYBAI,
saiasattanuşy
