Otandyq vaksina synaǧynyŋ üşınşı kezeŋınde QR DSM üş myŋ erıktıge klinikalyq zertteu jürgızudı bastady. Aqyrǧy kezeŋ üşın jyl soŋyna deiın 10 myŋ doza kölemınde QazCovid-in ekpesınıŋ qajettı partiiasy şyǧarylady. Öz ekpemızdı jappai egu aldaǧy nauryzda qolǧa alynady. Jalpy älemde vaksinasiialau jyldam qarqyn ala bastady. Sol sebeptı älemdık sarapşylar pandemiia 2021 jyldyŋ ortasynda nemese soŋynda aiaqtaluy mümkın dep boljap otyr.
«Sputnik V» Qazaqstanda öndırıledı
Qazaqstandyq inaktivtı vaksina QazCovid-in biyl mamyr aiynda jasalǧan. Aldyn ala zertteu nätijelerı boiynşa Bılım jäne ǧylym ministrlıgıne qarasty Biologiialyq qauıpsızdık problemalary ǧylymi-zertteu instituty daiyndaǧan atalǧan vaksinanyŋ joǧary qauıpsızdıgı, immunogendılıgı jäne tiımdılıgı 96% oŋ nätijenı körsettı. Elımızdıŋ Profilaktikalyq medisina akademiiasynyŋ prezidentı Almaz Şarmannyŋ aituynşa, vaksinalar adamzatqa pandemiiadan qorǧaityn immunologiialyq köpşıktı qalyptastyruǧa kömektesedı. Alaida aǧzada koronavirusqa qarsy beitarap antidenelerdıŋ qanşalyqty ūzaq saqtalatyny jäne adamnyŋ qanşa uaqytqa immunitetke ie bolatyny älı de belgısız. Būl rette halyqty vaksinasiialauǧa bailanysty türlı pıkırler bar.
Künı keşe Ükımet basşysy Asqar Mamin Qaraǧandy farmasevtikalyq keşenınde Reseimen aradaǧy uaǧdalastyq aiasynda «Sputnik V» vaksinasynyŋ öndırısın ıske qosty. Keşen bazasynda kezeŋ-kezeŋımen vaksinanyŋ 2 mln dozasy öndırıletın bolady. Körşınıŋ ekpesımen egu elımızde kelesı jyly aqpanda bastalady. A. Mamin aldymen ol erıktı türde medisina qyzmetkerlerı, pedagogtar, studentter, qūqyq qorǧau organdary jäne medisinalyq-äleumettık mekemeler qyzmetkerlerı men sozylmaly aurulary bar adamdarǧa salynatynyn aitty. Ol sonymen qatar atalǧan vaksinany önerkäsıptık öndırıste lokalizasiialaudyŋ maŋyzy joǧary ekenın atap öttı.
Londonda 4-deŋgeilı lokdaun
Ūlybritaniia premer-ministrı Boris Djonson 19 jeltoqsanda Covid-tıŋ jaŋa ştamyna bailanysty Londonda jäne eldıŋ oŋtüstık-şyǧysynda jeksenbıden bastap törtınşı deŋgeilı lokdaun engızıletının mälımdedı. Bırınşı, ekınşı, üşınşı deŋgeidegı şekteulerı bar öŋırler halqy soŋǧy deŋgeilı şekteu engızılgen aimaqtarmen aralasuyna bolmaidy. Rojdestvo merekesınde basqa otbasylarmen kezdesuge tyiym salyndy. Azyq-tülık satpaityn dükender men sportzaldar jäne şaştarazdar qaitadan jabylady. Jeksenbıde engızılgen özgerıster 30 jeltoqsanda qaita qarastyryluy mümkın.
14 jeltoqsanda koronavirustyŋ jaŋa ştammy osy elde anyqtalǧanda onyŋ ädettegı virustan 70%-ǧa tez taraityndyǧy aitylǧan edı. Osy aptada sonyŋ saldarynan şekteu şaralary küşeitılıp, London tūrǧyndary qaladan jappai kete bastaǧany habarlandy. Jaŋa şekteu şaralary küşıne engenşe qaladan şyǧyp ketkısı kelgen azamattar Londonnyŋ ırı vokzaldarynda jinalyp qalǧan. Mamandardyŋ aituynşa, jaŋa ştamm qauıptılıgı jaǧynan būrynǧy türınen eş erekşelenbeidı. COVID-19 jaŋa ştammy Niderlandy, Daniia, Avstraliiadan da tabylǧan. Bırneşe memleket koronavirustyŋ örşuıne bailanysty Ūlybritaniiamen kölık bailanysyn toqtatqan.
Jeltoqsannyŋ basynda batys elderınıŋ ışınde bırınşı bolyp Ūlybritaniiada vaksinasiia bastaldy. Eŋ aldymen 90 jastaǧy Margaret Kinan men 81-degı Uiliam Şekspir ekpe aldy.
İzrailde jappai vaksinasiia
Ötken jeksenbıde İzrailde azamattardy koronavirusqa qarsy jappai vaksinasiialau bastaldy. Bırınşı kezeŋınde medisina qyzmetkerlerı men medisinalyq JOO studentterı, geriatrikalyq ortalyqtar mamandary jäne bilık organdary ökılderı egıledı. Eldıŋ DSM būǧan deiın bırınşı kezeŋ üşın Pfizer vaksinasy 10 auruhanaǧa jäne ekpe ortalyqtaryna jetkızıletının aitqan. Ekpe saldyruǧa jazylu beisenbıde bastalǧan kezde halyqtyŋ vaksina aluǧa belsendılıgı joǧary ekenı baiqaldy. Alǧaşqylardyŋ bırı bolyp ekpenı el prezidentı Reuven Rivlin aldy. Ekınşı kezeŋde mūǧalımder, balabaqşa tärbieşılerı, äleumettık qyzmetkerler men türme jūmysşylary jäne türmege qamalǧandar egıledı. Äzırge vaksinasiialau josparynda balalar men 16 jasqa deiın jasöspırımder, jüktı äielder men emızulı analar joq. İzrail 4 mln adam üşın vaksina jetkızu boiynşa kelısımşartqa qol qoiǧan. Şılde aiynda Moderna jäne «Sputnik V» vaksinalaryn satyp alu turaly da tapsyrystar bergenı turaly aityldy. Sonymen qatar eldıŋ öz ekpesın şyǧaru jūmystary da ekınşı kezeŋıne taiap qalǧan.
Reseide ekpe ekpın aldy
Keşegı täulıkte Reseidıŋ 85 öŋırınde 28948 adam derttı jūqtyrdy. Eŋ köp nauqas Mäskeude tırkelse, sodan keiıngı oryndarda Sankt-Peterburg, Mäskeu jäne t.b. oblystary tūr. Būl elde Ūlybritaniia jäne Kanada elderımen qatar vaksinasiia bastaldy. Jürgızılgen saualnama nätijesınde eldegı «ekonomikalyq belsendı» tūrǧyndardyŋ köbı ekpege qarsy bolyp şyqty. Olardyŋ ışınde därıgerlerdıŋ de boluy taŋǧaldyrdy.
Elde 5 jeltoqsannan bastap ekpe bılım, densaulyq saqtau, äleumettık qorǧau salasy qyzmetkerlerıne salyna bastady. Bıraq erıktı türde ekpe saldyruǧa reseilıkterdıŋ köbı asyǧar emes. 14 jeltoqsanda būl tızımge köp funksionaldy ortalyqtar, mädeniet, sauda jäne qyzmet körsetu salalary mamandary kırdı. Al eŋ bırınşı kezekte ekpe salynatyndarǧa SMS sılteme arqyly habarlama jıberıldı. Sonymen qatar azamattar arnaiy portaldar men ūialy telefondaǧy qosymşalar arqyly da vaksina saldyruǧa jazyla alady.
Mäskeude keşe önerkäsıp käsıporyndary, energetikter, kölık jäne BAQ qyzmetkerlerın vaksinasiialau boiynşa jazylu bastaldy. Osy maqsatta ırı emhanalar bazasynda 70 egu punktı aşyldy. Resei astanasy – osy dertten täuekel tobyna jatatyndar üşın alǧaş aqysyz auqymdy vaksinasiia ūiymdastyrǧan alǧaşqy qala. Qazırgı taŋda ekpenı qalanyŋ täuekel tobyna jatatyn 18 ben 60 jas aralyǧyndaǧy emhanalarǧa tırkelgen azamattary ala alady. Olar özderımen bırge jeke pasportyn, jūmys ornynan anyqtama äkeluı kerek. El astanasynan keiın öŋırlerde de jeltoqsannyŋ ortasynda virusqa qarsy ekpe salu bastaldy. Bıraq äzırge medisina mamandarynan basqa jappai vaksina salynyp jatqany baiqalmaidy.
AQŞ-tyŋ ekpe jospary
Älemde koronavirus infeksiiasyn 74,3 mln adam jūqtyrdy. Dertten 1,67 mln adam köz jūmdy. Sonyŋ ışınde AQŞ-ta auru asqynyp tūr, mūnda 17,6 mln adam auyrǧan. Osyǧan orai batys elderınde vaksinalar jedel maqūldanyp jatyr. AQŞ bilıgı aldymen Pfizer/BioNTech, keiın Moderna vaksinasyn maqūldady. Demalys künderı elde Moderna ekpesın egu bastaldy. Jaŋa vaksinany jūma künı amerikalyq reguliator bekıttı. Şeneunıkter onyŋ 6 mln dozasyn şyǧaruǧa daiyn. Elde egu jūmystary üşın 3825 egu ortalyǧy aşyldy. Bırınşı kezekte ony därıgerler, medbikeler jäne basqa da täuekel tobyndaǧy jūmysşylar alady. AQŞ Prezidentı Djo Baidennıŋ jospary boiynşa aldaǧy jyly säuırge taman egılgen azamattar sany 100 mln-ǧa jetu kerek. New York Times mälımetı boiynşa, jūma künı elde 128 myŋ adam egılgen. AQŞ-tan bölek Moderna ekpesın Kanada, Ūlybritaniia, EO, Japoniia, Oŋtüstık Koreia jäne Şveisariia satyp aldy, Fransiiada vaksinasiia 27 jeltoqsanda bastalady.
Belgılı bır vaksinany bekıtken elderdıŋ bärınde vaksina eŋ aldymen medisina mamandaryna salynuda. Al onyŋ terıs äserıne kelsek, odan qorqudyŋ qajetı joq. Sebebı jalpy kez kelgen vaksinadan keiın terıs äser, auyrsynular boluy mümkın. Mamandardyŋ aituynşa, būl – qalypty jaǧdai. Ol ädette az uaqyt ǧana bolady jäne eş asqynusyz ötıp ketedı. Ekpenı saldyrǧannan keiın – ekpe salǧan jerdıŋ, bas pen būlşyqettıŋ auruy, dene qyzuynyŋ köterıluı, adam şarşaŋqy tartyp, qaltyrauy mümkın, onyŋ bärı 2-3 künde ketedı.
Jasyna emes immunitetıne qara!
Medisina ǧylymdarynyŋ kandidaty Tıleuberdı Quandyqov aurudy jeŋude adamnyŋ jasynan görı, aǧzanyŋ immunitetı basty röl oinaitynyn aityp otyr. İmmunitetı küştı adam virustyq auruǧa köp şaldyǧa bermeidı. DDŪ taratqan mälımetke säikes, auyrǧan adamdardyŋ jas erekşelıgı är elde ärtürlı bolǧan. Mäselen, İtaliiada köbıne 60-63 jastaǧy egde adamdar auruǧa şaldyqsa, AQŞ-ta auyrǧandardyŋ 50%-y – 55 jasqa deiıngı azamattar. Al Oŋtüstık Koreiada 20 jastaǧy jastar arasynda COVID-19 köp tırkelgen. Qazaqstan boiynşa jas erekşelıgıne qatysty statistikalyq derek är öŋırde ärtürlı.
Därıgerler aurudyŋ auyr ne bolmasa jeŋıl ötuı jasqa da bailanysty ekenın joqqa şyǧarmaidy. Adamnyŋ jasy ūlǧaia kele, zat almasu prosesı bäseŋdeidı. Oǧan säikes aǧzanyŋ immunitetı de älsıreidı. Alaida qazır tek egde kısı emes, jastar da jiı auyratyn bırqatar sozylmaly aurular bar. Keibır ülken kısılerde mülde qosymşa aurulary bolmaidy. Kerısınşe sozylmaly aurulary bar jastar köp kezdesedı. Sondai aurular qatarynda bırınşı kezekte qant diabetı tūr. Ol köbıne tamyrlardy zaqymdap, zat almasu prosesın naşarlatady. Sonymen qatar, artyq salmaǧy bar pasientter de qauıp tobyna kıredı. Sebebı olardyŋ ökpesınıŋ tynys alu mümkındıgı tömen bolady. Al koronavirus köbınese ökpenı zaqymdaitynyn eskersek, onda būl auru semız adamdarda auyr ötedı.
Pediatr därıger, immunolog Qatiia Täjievanyŋ aituynşa, jiı suyq tiiu, temperaturanyŋ ūzaq uaqyt tüspei qoiuy, ünemı şarşap jüru, buyndar men būlşyqetterdıŋ auyruy, ūiqynyŋ būzyluy, jiı bas auruy, terıdegı börtpelerdıŋ paida boluy – osynyŋ bärı immundyq jüie jūmysynyŋ būzyluynyŋ körınısı. Adamnyŋ immundyq jüiesı tūqym qualaidy, onyŋ 50%-y qūrsaqta, qalǧan bölıgı ömır saltyna bailanysty qalyptasady. İmmunittı saqtauǧa äser etetın üştık – būlar dūrys ūiqy, fizikalyq belsendılık jäne dūrys tamaqtanu.
Astana medisina universitetı balalar jūqpaly aurulary kafedrasynyŋ dosentı, PhD doktory Baian Turdalinanyŋ aituynşa, immunitettı köteru üşın aquyzy köp taǧamdardy jeu kerek. Olarǧa balyq, tauyq, ırı qara, sonyŋ ışınde jylqy etı jatady. Osylardyŋ sorpasynyŋ qūramynda aquyz köp. Sonymen qatar, türlı jaŋǧaqtar jegen paidaly. İmmunitettı köteru üşın 30-40 paiyzyn aquyzdan qūrasaq, qalǧan 50-60 paiyzyn kökönıs pen jemıs-jidek arqyly qamtyǧan dūrys bolady deidı maman. Al Ria-Novosti mälımdeuınşe, jaqynda ǧalymdar jüzım, şokolad jäne kök şaidaǧy himiialyq äser SARS-CoV-2 virusyn bloktauǧa qabılettı ekenın anyqtaǧan.
