«Astananyŋ alǧaşqy avtory – täuelsızdık. Qazaqstan täuelsızdık almasa, Astana ömırge kelmes edı». Būl – Qazaqstannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ sözı. Astanany köşıru turaly oi Memleket basşysynyŋ basynda täuelsızdıktıŋ eleŋ-alaŋ şaǧynda, dälırek aitqanda 1992 jyly tudy. Aqyry 1994 jyldyŋ 6 şıldesınde Joǧarǧy Keŋes deputattaryna ideiasyn ūsyndy.
Elbasy jaŋa astana Qazaqstandy täuelsız memleket retınde ornyqtyruda zor röl atqaratynyna sendı. Däl solai boldy da. Astana täuelsızdıktıŋ tūǧyryn nyǧaitty. Qazaqstannyŋ qaryştap damuyna daŋǧyl jol aşty. Byltyr jiyrma jyldyq belesınen attap, kemel şaǧyna kelgen Astana älemge tanyldy. Elordanyŋ alǧaşqy avtory täuelsızdık bolsa, ekınşısı – Elbasy. Būl künderı Elbasy men elorda – egız ūǧym. Astananyŋ bas arhitektory da Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ özı.
Osydan şirek ǧasyr būryn Prezident öz sözınde astanany auystyrudyŋ tört basty sebebıne toqtalyp: «Bırınşıden, Qazaqstandy geosaiasi jaǧynan küşeitudıŋ qajettıgınen tuyndady. Qala tört tarapqa: Oŋtüstıkke, Soltüstıkke, Batysqa, Şyǧysqa bırdei aşyq. Ekınşıden, būl şeşımdı qabyldaǧanda qauıpsızdık mäselesı de eske alyndy. Täuelsız memlekettıŋ astanasy, mümkındıgınşe, syrtqy şekaralarynan jyraqta jäne eldıŋ ortasynda ornalasuy tiıs. Üşınşıden, astananyŋ ornyn auystyru Qazaqstannyŋ ekonomikasyn sauyqtyru qajettıgınen de tuyndady. Törtınşıden, astanany aimaqqa qarai köşıre otyryp, bız qūramy jaǧynan köp ūltty, tūraqty polietnostyq memlekettı qūru, Qazaqstandy mekendep otyrǧan halyqtardyŋ arasyndaǧy dostyqty saqtau jäne nyǧaitu baǧytyn taǧy da däleldedık» degen edı.
Qazaqstan Prezidentı erke Esıldıŋ jaǧasyndaǧy qalany astana retınde bekerden-beker taŋdaǧan joq. 1994 jyldyŋ basynda, elordany köşıru turaly ideiasyn deputattar talqysyna şyǧarmai tūryp, būl mäselenı zertteitın arnauly komissiia qūrdy. Būl komissiia astana boluǧa laiyqty şaharlardy baǧalaudyŋ älemde qabyldanǧan 32 ölşemıne süienıp, tiıstı esepteulerdı jürgızdı. Sol kezde äleumettık-ekonomikalyq körsetkışter, aua raiy, jer bederı, seismoahual, qorşaǧan orta, injenerlık jäne kölık infraqūrylymy, kommunikasiialar, qūrylys keşenı, eŋbek resurstary siiaqty köptegen jaǧdaiattardy qarastyra kelıp, Aqmolanyŋ artyqşylyqtary köbırek degen tūjyrymǧa keldı.
Aqmolanyŋ artyqşylyqtaryn aitsaq, qala qazaq dalasynyŋ jer kındıgı deitındei maŋaida tūrdy. Sonymen qatar el ekonomikasynyŋ damuyn aiqyndaityn ırı şaruaşylyq öŋırlerden alys emes, toǧyz joldyŋ torabynda ornalasty. Ol uaqytta qalada 300 myŋǧa juyq halyq bolǧan edı. Būl jaǧdai da esepke alyndy. Iаǧni qūrylys saluǧa, tiıstı demografiialyq ösuge köp mümkındık tudy.
Qazır Astanada 1 milionnan asa halyq tūrady. Qūrylys qarqyny da özge öŋırlerden köş ılgerı. Jylyna bas qalada 2,3 mln şarşy metr tūrǧyn üi salynady. «Nūrly jer» baǧdarlamasy boiynşa da Astanada aldyda – 110 myŋ şarşy metr – 1419 päter. Osymen toqtamai, Elbasynyŋ tapsyrmasymen Ükımet Astana qalasynyŋ damuyna baǧyttalǧan bes jyldyq keşendı jospardy äzırlep, bekıttı. Iаǧni elordamyzdyŋ bolaşaǧy būdan da jarqyn bolady. Bügınderı Astananyŋ 2050 jylǧa deiıngı damu strategiiasy men master-jospary äzırlenıp jatyr. Sonyŋ bärı – Ūly dala tarihyna «Elorda salǧan – er qazaq» bolyp jazylǧan Elbasynyŋ eren eŋbegı.
Al būl künderı bas qalamen jymdasyp, ūiqasyp ketken Astana atauy qalai taŋdaldy? Būl turaly da Prezident az tolǧanǧan joq. «Qaraötkel, Esıl, Saryarqa degen attar oilastyryldy. Qazaqstan degen atty da ūsynǧandar boldy. Braziliianyŋ astanasy Brazilia ǧoi. Tıptı Nūrsūltan dep atau kerek degender de şyqty. Ol ūsynysty bırden toitaryp tastadym. Sodan qalanyŋ atauyn ärı oiladyq, berı oiladyq. Bır künı tüngı saǧat ekıde oiyma Astana degen sözdıŋ sart ete qalǧany. Köŋılıme bırden qona kettı. Nesı bar? Qūlaqqa jaǧymdy. Yqşam. Äuezdı. Barlyq tılde bırdei jatyq estıledı. Būrmalausyz jazylady. Maǧynasy ap-anyq. Astana! Menıŋ kökeiıme bırden qatty qonǧany – sözdıŋ özı memlekettılıktı däiım eske salyp tūratyndyǧy. Astana degen sözdı aitsaŋ-aq, el, ūlt, jūrt, memleket oiyŋa oralady. Osylardyŋ bärıne astana ūǧymy ortaq emes pe? Qala atynyŋ özı eldıktı eske salyp tūratyny tamaşa emes pe? Qazır būl atauǧa jūrttyŋ közı de, qūlaǧy da üirenıp kettı, Astana älemdık geosaiasattaǧy berık ornyqqan ataular qataryna qosylyp ülgerdı» dedı Elbasy bır sūhbatynda.
İä, 1998 jyldyŋ 6 mamyrynda Qazaqstan Prezidentı Jarlyǧymen bas qala Astana atansa, sodan az ǧana uaqyt ötkende, 1999 jyly IýNESKO şeşımımen «Beibıtşılık qalasy» degen joǧary ataqqa ie bolyp, arnaiy medalmen marapattaldy. Būl abyroi äleumettık-ekonomikalyq, saiasi jäne mädeni damuda tūraqtylyqqa qol jetkızgen, ūltaralyq tatulyqty saqtaǧan, älem mädenietıne eleulı üles qosqan jas qalalarǧa berıledı.
Köp ūzamai Astana aituly oqiǧalardyŋ ülken alaŋyna ainaldy. Mäselen, 2001 jyly Astanaǧa Rim papasy II İoann Paveldıŋ keluı bükıl älem üşın jaŋalyqtyŋ jarşysy boldy. Öitkenı būl Rim katolik şırkeuı basşysynyŋ Ortalyq Aziiaǧa alǧaş ret taban tıreuı edı.
2002 jyldyŋ 30 tamyzynda bas qalanyŋ boitūmary «Astana-Bäiterektıŋ» tūsauy kesıldı. Elbasy ideiasymen salynǧan jobanyŋ jetekşısı – Aqmyrza Rüstembekov. Tamyryn tereŋge jaiǧan Bäiterek bügınde ötken men bolaşaqtyŋ belgısı ıspettes.
2003 jyly Älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylarynyŋ sezı öttı. Dünie jüzınde alǧaş ret ūiymdastyrylyp otyrǧan şaraǧa Europa, Aziia, Afrika men Taiau Şyǧystyŋ 13 elınen märtebelı meimandar keldı. 2004 jyldyŋ jeltoqsanynda jaŋa rezidensiia – Aqorda resmi türde aşyldy. 2006 jyly bıregei ǧimarat Beibıtşılık jäne kelısım saraiy paidalanuǧa berıldı. 2008 jyldan bastap 6 şılde memlekettık mereke bolyp jariialandy. Būl künı barşa qazaqstandyqtar Astana künın atap ötedı.
2009 jyly Täuelsızdık alaŋynda «Qazaq elı monumentı» boi köterdı. Al 2010 jyly aradaǧy on jyldyq üzılıstı jalǧaǧan EQYŪ-ǧa müşe 38 eldıŋ memleket jäne ükımet basşylaryn, halyqaralyq jäne öŋırlık ūiymdardyŋ basyn qosqan Astana sammitı öttı. 2011-2017 jyldar aralyǧynda Astananyŋ jetken jetıstıkterı köz quantady. Älemnıŋ 27 elınen kelgen myŋnan asa sportşy qatysqan Aziia oiyndarynyŋ aşylu saltanaty, 2011 jyly «Mäŋgılık el» saltanat qaqpasynyŋ boi köteruı, 2012 jyly Ortalyq Aziiadaǧy eŋ ülken «Äzıret Sūltan» ortalyq meşıtınıŋ el igılıgıne berıluı, 2013 jyly «Astana Opera» teatrynyŋ tūsaukeserı, 2014 jyly Ūlttyq mūrajaidyŋ aşyluy, 2015 jyly Qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyq mereitoiyn toilauy, 2016 jyldyŋ 4 şıldesıne millionynşy tūrǧynnyŋ düniege keluı qalai aitsaq ta jarasady. «EKSPO-2017» halyqaralyq körmesın Ūly dala törınde tanystyryp, 114 el men 14 halyqaralyq ūiymnyŋ basyn qosqanymyzdyŋ özı nege tūrady?!
2018 jyl tabaldyryǧymyzdy attaǧanda «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǧynyŋ jūmysyn bastaǧany elımız üşın ǧana emes, älem üşın aituly oqiǧa boldy. Tarihta alǧaş ret Ortalyq Aziiada, TMD memleketterınıŋ keŋıstıgınde halyqaralyq ırı qarjy ortalyǧy qūrylyp, Euraziianyŋ «qarjy qaqpasy» älem investorlary üşın esıgın aiqara aşty.
Qazırgı kezde Astana keleşegımızge qatysty maŋyzdy şeşımder qabyldaityn memleketımızdıŋ saiasi ortalyǧy ǧana emes, ūlttyq ruhymyzdy ūiytyp otyrǧan ruhani ortalyǧymyzǧa da ainalyp otyr. Elbasynyŋ erlıgı – elordanyŋ erteŋı de jarqyn.
