Şamamen 300 myŋǧa juyq qazaqstandyq soldat Ūly Otan soǧysy jyldarynda habarsyz ketken. Olardyŋ ūrpaqtary bügınde jauynger atalarynyŋ qai mekende jerlengenderın tabu üşın ızdeu jūmystaryn jürgızude.
Izdeudı bastar aldynda qandaiderekterdı bılgen jön?
Ūşty-küilı joǧalǧan soldattardy ızdeuge elu jyldan astam ömırın arnaǧan Läila Ahmetova esımdı otandyq jurnalist byltyr anyqtamalyq şyǧarǧan bolatyn. Onda habarsyz ketken jauyngerlerdı internet arqyly ızdeudıŋ bırneşe joly körsetılgen-dı.
Jurnalistıŋ aituynşa, ızdeudı bastamas būryn soldattyŋ barlyq tuǧan-tuystarymen äŋgımelesıp, olardaǧy bar derekterdı bıluge tyrysqan jön. Jauyngerdıŋ tolyq aty-jönı, tuǧan künı men jerı, maidanǧa şaqyrylǧan künı men jerı, äke-şeşesınıŋ aty-jönı men mekenjaiyn naqty bılseŋız, tıpten jaqsy. Soldattyŋ aty-jönın jazarda ol sözderdıŋ bırneşe nūsqalaryn da baiqap köru kerek eken. Öitkenı kezınde olardy tırkeuşı kısınıŋ sauatsyzdyǧyna bailanysty keibır ärıpterdıŋ orny auysyp nemese qazaqşa esımder orysşalanyp ketuı äbden mümkın. Jauyngerdıŋ joldaǧan hattary saqtalsa, ol da ülken kömek. Konverttıŋ ştempelınde poşta stansasynyŋ nömırı körsetıledı. Sol boiynşa diviziia, polktyŋ nömırın anyqtau oŋai. Izdep otyrǧan soldatty internet resurstarynan tappaǧan jaǧdaida, būl derekter Resei Federasiiasy Qorǧanys ministrlıgınıŋ ortalyq arhivıne sūranys joldarda köp kömektesedı.
Izdeuge kömektesetın internet-resurstar
Habarsyz ketken jauyngerdı ızdeuge atsalysatyn qandai internet resurstar bar ekenıne toqtalaiyq. Eger soldat soǧys kezınde qaza tapsa nemese habarsyz ketse, ol turaly derekterdı Qazaqstan Respublikasynyŋ Qorǧanys ministrlıgınıŋ http://mod.gov.kz/memorial saity arqyly tabuǧa bolady. Mūnda soldattyŋ aty, tegı, äkesınıŋ aty, tuǧan jyly men jerı, maidanǧa şaqyrylǧan künı men jerı, soŋǧy qyzmetınıŋ orny, därejesı, ol jaqtan şyǧarylǧan künı men sebebı sekıldı mälımetter älıpbilık tärtıpte jinaqtalǧan. Bır bette 10 myŋ familiia jariialanady.
Eger soldat tūtqynda bolsa jäne soǧystan keiın Qazaqstanda ömır sürse, onda Işkı ıster ministrlıgınıŋ http://mvd.gov.kz/portal/page/portal/mvd/MVD/Memorial saity kömekke keledı.
Joǧarydaǧy saittardan jauynger jaily qandai da bır jaŋa derekter tabylsa, «Memorial» (http://obd-memorial.ru), «Pamiat naroda» (http://pamyat-naroda.ru), «Podvig naroda» (http://podvignaroda.mil.ru) saittarynan ızdeu äldeqaida jeŋıldeidı.
Sonymen qatar, qazırgı taŋda äleumettık jelılerdegı «Poisk voinov iz Kazahstana» jäne «Panfilovskaia diviziia» siiaqty volonterlık toptar da habarsyz ketken soldattardyŋ jerlengen oryndaryn tabuda ölşeusız eŋbek sıŋırıp keledı.
Keide soldatty tuystary da tanymai qalady
Bız būdan soŋ Facebook jelısındegı «Poisk voinov iz Kazahstana» tobynyŋ moderatory Külän Nūrmūhambetovamen bailanystyq.
– Būl topty Makka Qarajanova esımdı qandasymyz 2015 jyly aşqan edı. Qazır ol Ukrainada tūrady. Öz atamdy ızdeu barysynda men köp kedergılerge kezıkkenmın. Osy salada bıraz täjıribe jinaqtaǧan soŋ, men de dereu būl topqa müşe bolyp, habarsyz ketken jauyngerlerdı ızdeumen ainalysatyn erıktıler qataryna qosyldym, – deidı Külän apai.
Külän apai ızdeu prosesterıne özınıŋ mamandyǧy da ülken kömek beretının aitady:
– Men orys mektepterınde qazaq tılı pänınen sabaq bergenmın. Sondyqtan orys ūlty ökılderınıŋ qazaqşa aty-jönderdı köbınese qandai qatemen jazatynyn jaqsy bılemın. Habarsyz ketken soldattarymyzdyŋ oŋai tabylmauyna olardyŋ aty-jönderınıŋ basqaşa jazyluy da äser etedı. Kezınde maidanǧa şaqyrylǧanda tırkeu jasaityndar olardyŋ aty-jönderın qalai estıse, solai jaza bergen. Tıptı keide familiia nemese esımderdıŋ özgerıp ketetını sonşa, olardy tapqan künnıŋ özınde tuystary moiyndamai, «Būl bızdıŋ atamyz emes» dep bas tartatyn kezder de bolady. Ondaida älgı soldattyŋ tuǧan jerı, soǧysqa şaqyrylǧan orny tärızdı derekterdı qosa äkelıp, ol kısılerge şynymen atalary ekenın däleldeimız.
Erıktıler toby qalai jūmys ısteidı?
Būl toptyŋ erekşelıgı sol, adamdar, ädette, özderı ızdep taba almaǧan soldat jaily mälımettı osy toptyŋ müşelerı jan-jaqty ızdeu parametrlerın qoldanu arqyly tauyp berıp jatady. Onyŋ basty sebebı, köp kısıler qolda bar qūjattardy dūrys oqyp, tani almauy nemese arhivtermen jūmys ısteu erejelerın dūrys bılmeuı mümkın. Būdan bölek, top müşelerı äleumettık jelıdegı osy mazmūndas özge de şeteldık toptarmen tyǧyz bailanysta. Iаǧni jauyngerdı ızdeuge bır emes, bırneşe toptyŋ müşelerı jūmylady. Eger ızdeu jūmystary nätijesız bolsa, top müşelerı marqūm soldattyŋ tuystaryna Resei Federasiiasy Qorǧanys ministrlıgınıŋ ortalyq arhivıne hat jazyp, sūranys jıberuıne kömektesedı. Kömektesedı degenımız, ol mekeme ötınıştı tek soldattyŋ tuystarynan ǧana qabyldaidy. Taǧy bır aita keterlıgı, eger jauyngerdıŋ qaza tapqany turaly eşqandai resmi qūjat joq bolsa, atalǧan toptyŋ müşelerı ızdeu barysynda tabylǧan derekterdı zerttei otyryp onyŋ soŋǧy şaiqasqan jerın tauyp, älgı soldattyŋ esımın bauyrlastar ziratyna engızuge järdemdesedı.
Külän apaidyŋ aituynşa, marqūm soldattyŋ kei tuystary atalarynyŋ naqty jerlengen jerın bılıp berulerın talap etedı eken.
– Bız, ädette, jauynger qaza tapqan auyldy nemese eldı mekendı anyqtap beremız. Bır adamdar būl aqparatqa qanaǧattanbai, naqty qai orynda kömılgenın bılgısı keledı. Ökınışke qarai, ondai däldıkke qol jetkızu köp jaǧdaida mümkın emes. Öitkenı bomba tüskende bırneşe şaqyrymdyq radiustaǧy soldattar tügel qyrylyp qalǧan ǧoi. Olardyŋ ärqaisysyn bölek-bölek jerlep otyruǧa ol kezde şama qaida?! Menıŋşe, ataŋnyŋ soŋǧy ret şaiqasqan jerın bıludıŋ özı jetkılıktı, – deidı ol.
Bır qatenıŋ kesırınen 55 jyl ızdeu jürgızıldı
Bır jauyngerdı tabuǧa keide bırneşe saǧat, al keide jylǧa juyq uaqyt ketedı eken. Nege sonşa ūzaq deseŋız, Resei Federasiiasy Qorǧanys ministrlıgınıŋ ortalyq arhivıne jazǧan hatqa kemınde alty aidyŋ ışınde jauap qaitarylady.
– Būl mekemege hat jazar aldynda soldat turaly meilınşe mol derek jinauǧa tyrysu kerek. Öitkenı ondaǧylar sūranys hattaǧy derekter boiynşa ǧana ızdeu jasaidy, özderınşe zertteu jürgızbeidı. Mysaly, Alimjan Kalimov esımdı soldatty osy arhivtıŋ arqasynda taptyq. Onda aty Olimojam dep özgerıp ketıptı. Sonda bız tek qana «Alimjan» degen nūsqa boiynşa sūranys jasatsaq, ol arhivten tabylmaityn edı, – deidı Külän Nūrmūhambetova.
Osyndai qatelerdıŋ kesırınen ızdeu jūmystary da sozylady. Mäselen, «Poisk voinov iz Kazahstana» toby müşelerınıŋ bırı Aiga Bernazarovanyŋ atasy 72 jyl boiy habarsyz ketkender tızımınde bolǧan.
– Äkem atamdy 55 jyl boiy ızdegen. Äjem de sonşa jyl zaryǧyp jaryn kütken. Ol sonau 1943 jyly jesır qalǧanyn bılmegen ǧoi… Soǧys kezınde atam Uralbai Şalabaevtyŋ familiiasy Şalavaev bolyp qate jazylyp ketken. Al ony jerleu kezınde tegı taǧy da özgerıske ūşyrap Malavaev bolyp jazylǧan. Bız Facebook-tegı osy toptyŋ arqasynda atam turaly ärbır tüimedei faktını jinap, aqyry ol kısınıŋ erlıkpen qaza tapqan jerın anyqtadyq, – dep jazady ol.
Äŋgıme barysynda Külän apaidan būl kezge deiın qanşa soldattyŋ tabyluyna järdemdeskenın sūradym.
– Osy ıske kırıserde men «Tabylǧan jauyngerlerdıŋ sanyn bılmeuım kerek» dep ıştei özıme sert bergen edım. Öitkenı sanǧa män bergen kezde jūmysymnyŋ sapasy älsıreitındei körındı. Men üşın bır jauyngerdıŋ bolsa da esımı tabylyp, ony ūrpaqtaryna tabystau – eŋ ülken jetıstık. Bastysy, adamdar bızdıŋ qyzmetımızdıŋ tegın ekenın, bızdıŋ erıktı türde zertteu jürgızetınımızdı bılse eken deimız. Bügınde būl topta menen basqa Läila Ahmetova, Aigül Baiqadamova, Amanjol Orazbaev, Äset Ernazarov, Aqmaral Şolaqova syndy kısıler de osy ıske qomaqty ülesın qosyp jatyr, – dep jauap berdı ol.
