Hong-sok Ku: Ekı halyqty ūqsas mädenietı men ūlttyq qūndylyqtary bırıktıredı

Koreia Respublikasynyŋ Qazaqstandaǧy Tötenşe jäne Ökılettı elşısı Hong-sok Ku myr­za­men ekı eldıŋ qarym-qatynastary, Qazaqstannyŋ täuelsızdık jyldaryndaǧy jetıstıkterı, el astanalarynyŋ ūqsastyqtary töŋıregınde sūhbattastyq. Süisınerlık jaittyŋ bırı, Hong-sok Ku elşılık qyzmetı kezınde qazaq tılın üirenuge, qazaq halqynyŋ salt-dästürlerın bıluge degen zor yqylasy baryn jetkızdı.

– Qūrmettı elşı myrza, 30 jyldaǧy täuelsız Qazaqstannyŋ damu jolyna, özgerısterge qandai baǧa berer edıŋız?

– Qazaqstan täuelsızdıgın alǧannan keiın Tūŋǧyş Prezident – Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ basşylyǧymen ekonomikalyq jaǧynan köptegen jetıstıkterge jettı. Naryq ekonomikasyna köşu jäne şetelden investisiia tartudyŋ qarqyn aluy Qazaqstannyŋ 30 jyldaǧy tabysynyŋ bırı dep atap edım. Qazaqstannyŋ mūndai ekonomikalyq joldy taŋdauy Ortalyq Aziiadaǧy basqa elderge ülgı boldy. Qazaqstannyŋ öz aldyna täuelsız el bolǧan soŋ, älemdegı kölemı jönınen törtınşı iadrolyq arsenaldan bas tartuy jäne iadrolyq synaq poligonyn jabu turaly şeşım qabyldauy halyqaralyq qauymdastyqtaǧy bedelın ösırdı. Qazır Qazaqstan iadrolyq qarusyzdanu boiynşa pıkırtalastarda jetekşı röl atqarady. Memlekettıŋ iadrolyq arsenaldan öz erkımen bas tartuy Soltüstık Koreiany denuklearizasiialau mındetın aldyna qoiǧan Oŋtüstık Koreia Ükımetı üşın maŋyzdy. Men 1992 jyly Elbasynyŋ «Bolaşaq» baǧdarlamasyn ıske qosyp, elde älemdık deŋgeidegı universitet aşyp, jas köşbasşylardy daiyndauǧa erekşe köŋıl bölgenın tamaşa şeşım dep sanaimyn. Qazaqstanda tūratyn korei diasporasy jönınde bırer söz. Qazır Qazaqstanda 1008000 korei tūrady, olar – 1937 jyly Qiyr Şyǧystan küşpen köşırılgen koreilerdıŋ ūrpaqtary. Korei diasporasynyŋ ökılderı Koreia men Qazaqstan arasyndaǧy ekıjaqty qatynas­tardy damytuda köpır retınde maŋyzdy röl atqaruda. Mäselen, Qazaqstannyŋ tarihynda alǧaş ret Parlament Mäjılısınıŋ 7-şaqyrylymyna sailau ötkende, ekı korei azamaty deputat bolyp sailandy. El Ükımetı jürgızıp otyrǧan köpūlttyq kelısım saia­saty jergılıktı koreilerdıŋ baquatty ömır sürıp, biık beles­terge köterıluıne jol aşty. Būl eldegı etnikalyq azşylyqtyŋ özı eşqandai kemsıtuşılıksız tabysqa jetetının däleldep otyr. Menıŋşe, tözımdılık degen negızgı faktor Qazaqstannyŋ qaryştap damuyna septıgın tigızdı.

– Ekı eldıŋ qarym-qatynasy qandai deŋgeige köterıldı? Aldaǧy uaqytta qandai salalardaǧy yntymaqtastyqty damytuǧa basymdyq beru qajet dep sanaisyz?

– 2009 jyly strategiialyq ärıptestık bailanystar ornaǧan kezden bastap yntymaqtastyq pen almasudyŋ arqasynda Qazaqstan men Koreia arasyndaǧy qarym-qatynas aitarlyqtai damydy. Sonyŋ nätijesınde Qazaqstan Koreianyŋ Ortalyq Aziia aimaǧyndaǧy ırı sauda jäne investisiialyq ärıptesıne jäne «Jaŋa Soltüstık saiasattaǧy» şeşuşı serıktesıne ainaldy. Odan ärı ekıjaqty qatynastar memleket basşylarynyŋ arasyndaǧy senımge negızdelgen bailanystar arqyly damydy. Koreia Respublikasynyŋ Prezidentı Mun Chje İnnıŋ 2019 jyly säuırde Qazaqstanǧa resmi saparynyŋ jäne «Samal jel» atty ekonomikalyq yntymaqtastyq bastamasyn qabyldau nätijesınde ekıjaqty yntymaqtastyq edäuır nyǧaidy. Biyl tamyz aiynda Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaevtyŋ Koreia­ǧa memlekettık saparmen baruy ekı el arasyndaǧy strategiialyq ärıptestıktı odan ärı keŋeituge jol aşty. Qazaqstan – Ortalyq Aziia elderı arasynda Koreia tarapynan salynǧan investisiialar kölemı boiynşa bırınşı orynda tūrǧan el. 2021 jylǧy nauryzdaǧy mälımet boiynşa Koreianyŋ Qazaqstanǧa salynǧan investisiia­larynyŋ kölemı 5,9 mlrd AQŞ dollaryn (būl – Ortalyq Aziia elderındegı investisiialardyŋ jalpy kölemınıŋ 70 paiyzy) qūrady. 2019 jyly Koreia men Qazaqstan arasyndaǧy ekıjaqty sauda (korei tarapynyŋ statis­tikasy boiynşa) rekordtyq deŋgei 4,2 mlrd dollarǧa jettı. Samsung, LG, Hyundai Motor, Lotte siiaqty ırı kompaniialardan bölek, jalpy sany şamamen 320 korei kompaniialary qūrylysta, öndırıste öz filialyn aşyp, Qazaqstanda jūmys ısteude. Soŋǧy jyldary korei kompaniialary tabiǧi resurstardy öndıru, qaita öŋdeu, öndırıs, qūrylys salasyndaǧy yntymaqtastyqty avtokölık şyǧaru, sifrlyq tehnologiia­lar, densaulyq saqtau jäne auyl şaruaşylyǧy salalaryn ärtaraptandyrdy. COVID-19 pandemiiasy äserınen özara kezdesuler jäne adamdarmen almasu uaqytşa toqtaǧanyna qaramastan, Koreiaǧa (2014 jyly ekı el arasynda vizasyz tärtıp engızu turaly kelısım jasaldy) baratyn qazaqstandyqtardyŋ sany üzdıksız ösude. Mysalǧa, 2014 jyly Koreiaǧa 22000 Qazaqstan azamaty barsa, 2019 jyly būl san 53000-ǧa köbeidı. Tamyz aiyndaǧy memleket basşylary kezdesuınde Koreianyŋ ekınşı ülken qalasy – Pusanda Qazaqstan Respublikasynyŋ bas konsuldyǧyn aşu turaly şeşım qabyldandy. Aldaǧy uaqytta ekı el arasyndaǧy azamattar almasu odan ärı jandana tüserı anyq. Mūnyŋ bärı – ekı el arasyndaǧy yntymaqtastyqtyŋ joǧary deŋgeige köterılgenınıŋ belgısı. Būl jerde qandai da bır salaǧa basymdyq beruge bolmaidy. Koreia Respublikasy özınıŋ tehnologiiasy jäne qauıpsızdıgı arqasynda iadrolyq energiiany tiımdı paidalanatyn halyqaralyq deŋgeidegı jetekşı el retınde moiyndaldy. Būl sözıme eldegı AES-tı paidalanudyŋ köpjyldyq täjıribesı jäne BAÄ-degı AES-tı salu mysaly dälel bolady. ­Prezident Q.Toqaev 1 qyrküiek­tegı halyqqa Joldauynda ­Qazaqstanda AES salu mümkındıgı halyq pıkırın eskere otyryp qarastyrylatynyn aitty. Eger Qazaqstan AES salu jobasyn ıske asyratyn bolsa, menıŋ oiymşa, ekı el arasyndaǧy būl baǧyttaǧy yntymaqtastyqtyŋ keleşegı zor bolmaq.

– Qazaqstanda qai uaqyttan berı tūrasyz? Sızdıŋ eldıŋ qarapaiym tūrǧyny Qazaqstan turaly bıle me? Elımızge alǧaş kelgen kezdegı äserıŋız qandai boldy?

– Men Qazaqstanǧa elşı bolyp 2020 jyly mausym aiynda, COVID-19 pandemiiasy örşıp tūrǧan kezde keldım. Sodan berı 1 jyl 5 ai uaqyt ötıptı. Indettıŋ äserınen Seul-Nūr-Sūltan tıkelei reisı toqtap qalǧan soŋ, elordaǧa Almaty arqyly ūşyp keldım. Äuejaidan Alataudy alǧaş körıp taŋ-tamaşa boldym. «Eir Astana» äuekompaniiasy jäne äuejai qyzmetkerlerınıŋ özıme jäne otbasyma erekşe ıltipatpen jäne ızgılıkpen qaraǧany älı esımde. Osynau jylyşyraily, jaǧymdy äser Qazaqstanda odan ärı jalǧasty. Qazaq halqy şeteldıkterge, sonyŋ ışınde Koreia azamattaryna airyqşa yqylaspen qaraidy. Korei tılın bıletın, menımen öz ana tılımde söilesken qazaqstandyqtar köp boldy. Koreia azamattary üşın Qazaqstan özınıŋ ūlan-baitaq jerımen, äsem tabiǧatymen, bai resursymen tanymal. Sonau 1937 jyly Keŋes Odaǧynyŋ ūiǧarymymen Qiyr Şyǧystan koreilerdı küşpen köşırgen kezde qazaq halqy qūşaǧyn jaiyp qarsy aldy. Köpşılık mūny jaqsy bıledı. Tamyz aiyndaǧy Prezident Q.Toqaevtyŋ saparyna orai Koreianyŋ täuelsızdıgı jolynda küresıp, Qyzylorda qalasynda jerlengen general Hon Bom Donyŋ külı otanyna qaitaryldy. Osynau aituly oqiǧanyŋ aiasynda Koreia azamattary korei diasporasynyŋ tarihy, bastan keşken qiynşylyqtary turaly jäne qazaq halqynyŋ qonaqjailyǧy, beibıtşılıksüigıştıgı, jomarttyǧy jönınde köbırek bıluge ūmtyldy. Qazaqtardyŋ asqan qonaqjailyǧy korei mädenietımen ūqsas. Būdan bölek, ekı halyqty ülkendı qūrmetteu, sypaiylyq, ata-anany ardaqtau, otbasy qūndylyqtary siiaqty bır-bırıne ūqsaityn dästürlerı men qūndylyqtary bırıktıredı.

– Elordamyz sızge nesımen erekşelenedı? Sızdıŋ eldıŋ astanasynan ne üirenuge bolady? Bas qalamyzdy damytuda nenı eskergen jön dep oilaisyz?

– Nūr-Sūltan Koreianyŋ astanasy – Seulge ūqsaidy, bıraq onyŋ arnaiy äkımşılık qalamyz – Sedjongpen ūqsastyǧy köp. Būl qala üilesımdı ūlttyq damu jäne Seuldegı halyq tyǧyzdyǧy mäselesın şeşu maqsatynda 2012 jyly salyndy. Seulde jūmys ıstep jürıp, Sedjongqa jolym tüskende baiqaǧanym, Nūr-Sūltan men Sedjong – naqty jobamen salynǧan, qajettı infraqūrylymy bar qauıpsız qalalar. Ekeuınde de bılım beru mekemelerı köp. Bır qynjylatynym, Nūr-­Sūltanda dalada sportpen ainalysuǧa şekteu qoiatyny ǧana. Men sportpen ainalysqandy ūnatamyn. Bıraq qystygünı būl qiyn, ındettıŋ kesırınen jabyq bölmelerde de erkın ainalysuǧa tyiym salyndy. Alaida COVID-19-dyŋ bırte-bırte tūraqtaluyna qarai ahual özgeredı dep senemın. Qala tūrǧyndarynyŋ kündelıktı ömırın jeŋıldetuge köşedegı qardy uaqytynda tazalap, ūzaqqa sozylatyn qys mezgılınde ärtürlı oiyn-sauyq nysandaryn salǧany üşın Nūr-Sūltan qalasynyŋ äkımdıgıne alǧys aitamyn. Mysaly, Seuldıŋ jazy ystyq, qysy suyq. Suyq künderı dalada köp jüre almaisyŋ. Būl mäselenı şeşu üşın köptegen nysandar men ǧimarattar arasyna jer asty arqyly jol salynǧan. Keŋsede jūmys ıstep bolǧan soŋ, oiyn-sauyq nysanyna jerastyndaǧy metro nemese jerasty ötpelı arqyly bara alasyŋ. Seuldegı diplomattar mūnyŋ öte qolaily ekenın aityp jür. Nūr-Sūltanda da osy täsıldı qoldanuǧa bolady.

– Qalanyŋ qai jerınde demalǧandy ūnatasyz?

– Demalys künderı taza auada seruendegendı, kıtap oqyǧandy ūnatamyn. Sondai-aq özımnıŋ ärıptesterımmen, basqa elderdıŋ diplomattarymen golf oinaimyz.

– Öz elıŋızdı jäne Qazaqstandy bır auyz pıkırmen, sözben qalai sipattar edıŋız?

– Koreiany bır auyz sözben «dinamizm» dep sipattar edım. Koreia täuelsızdıgın alǧan soŋ, soǧysty basynan keşırdı. Bıraq jarty ǧasyrda älemdegı kölemı jönınen 10-ynşy ekonomikaǧa, aşyq jäne demokratiialyq elge ainaldy. Qazırgı Koreia – sifrlyq tehnologiialar, medisina, maşina jasau jäne taǧy basqa tūraqty özgerısterdı talap etetın salalarda jetekşı memleket. Qazaqstandy bır auyz sözben «tözımdı adamdar elı» dep atar edım, sebebı qazaqtardyŋ aqjarqyn mınezı darqan dalasyna ūqsaidy. Köpūltty Qazaqstannyŋ basty bailyǧy – mūnda ömır süretın qazaq ūlty men etnostardyŋ tatulyǧy, bırlıgı, üilesımdıgı. Koreia ükımetı köpūlttyq kelısım saiasatyna qyzyǧuşylyqpen qaraidy.

– Ekı el arasyndaǧy mädeni, ruhani jäne basqa da salalardaǧy bailanystar jaqsy damyp keledı. Sonyŋ bırı – bılım beru. Qazır Koreiada qanşa qazaq jastary oqidy jäne Qazaqstanda qanşa korei jastary bılım aluda? Ekı memlekettıŋ bılım beru salasyndaǧy artyqşylyǧy qandai?

– Koreiada oqityn qazaqstandyq studentterdıŋ sany ünemı artyp keledı. Būl körsetkış 8 jylda üş esege deiın östı: mysaly, 2011 jyly 276 student bolsa, 2019 jyly 1034-ke jettı. 2020 jyly ındettıŋ äserınen Koreiada oqityn studentter sany 945-ke kemıdı. Ötken jyly säuır aiynan bastap vizasyz tärtıp turaly kelısımnıŋ küşı uaqytşa toqtalyp, studentterge viza beruge şekteu qoiyldy. Alaida pandemiiaǧa qatysty ahual jaqsarǧan soŋ, Koreiaǧa baratyn studentter sany qaita ösedı dep oilaimyn. Menıŋşe, mūndai qyzyǧuşylyqtyŋ tuyndauyna korei filmderı, teletoptamalary jäne veb-komiksterı siiaqty korei mädenietınıŋ tanymaldyǧy jaǧymdy äser etedı. Qazır jūrttyŋ köbı koreilık BTS tobyn, «Parazit» filmın jäne «Kalmar oiyny» toptamasyn jaqsy bıledı. Qazaqstan aumaǧynda 14 universitette qazır koreitanu fakultetı bar, korei tılı kursy oqytylady, 21 orta mektepte korei tılı sabaǧy jürgızıledı. Pandemiia koreilık studentterdıŋ Qazaqstanǧa oquǧa keluıne bırşama kedergı bolǧany anyq.

– Bızdıŋ gazet arqyly astanalyqtarǧa qandai tılek aitasyz?

– Elşılık qyzmetıme kırısken soŋ qalaǧa jiı-jiı seruenge şyǧatyn boldym. Sonda bır quanǧanym, menı tanyǧan tūrǧyndardyŋ keibırı korei tılınde amandasyp, tanysqanyna rizaşylyq bıldırdı. Bır kemşılıgım, elşı bolyp taǧaiyndalǧan soŋ, jūmys kestesınıŋ tyǧyzdyǧynan, qazaq jäne orys tılderın üirenuge mūrşam bolmai kettı. Soǧan qatty ökınıp jürmın. Korei jäne qazaq tılınıŋ grammatikasy ūqsas degendı estıdım. Demek, ekı el azamattaryna tıl üirenu jeŋıl bolmaq. Sondyqtan elşılık qyz­metımdı atqarǧan kezeŋde qazaq tılın üirenemın degen ümıtım bar, söitıp, özıme ana tılımde amandasqan adamdarǧa qazaqşa jauap bergım keledı. Qazaqstan ärkez Koreianyŋ jaqyn dosy jäne senımdı serıgı bolyp keledı. Q.Toqaevtyŋ Koreiaǧa barǧan saparynan keiın ekı el arasyndaǧy strategiialyq serıktestık keŋeie tüsetınıne senımım mol. Aitpaqşy, 2022 jyly Koreia men Qazaqstannyŋ arasynda diplomatiialyq qatynastardyŋ ornaǧanyna 30 jyl tolady. Osy datany atap ötu üşın 2021 jyly tamyz aiynda ekı memlekettıŋ basşylary 2022 jyldy «Özara mädeni bailanystar jyly» dep jariialady. Bızdıŋ elşılık qazaqstandyqtardy korei mädenietınıŋ ärtürlı jaǧymen tanystyru üşın köptegen ıs-şaralar ötkızudı josparlap otyr. Astanalyqtardy osy şaralarǧa belsendı qatysuǧa şaqyramyn! Elorda tūrǧyndaryna zor densau­lyq, baiandy baqyt jäne ūzaq ömır tıleimın!

Qysqaşa ömırderek:

Hong-sok Ku 1968 jyly 21 tamyzda Seul­de tuǧan. Ionse universitetın saiasattanu jäne halyqaralyq qatynas­tar, şet tılder jäne ūlttyq qauıpsızdık mamandyǧy boiynşa bıtırdı. Japoniiadaǧy Keio universitetınıŋ zaŋ fakultetın, AQŞ-taǧy Kaliforniia universitetınıŋ joǧary mektebın bıtırgen. 1993 jyldan berı Koreia Respublikasynyŋ diplomatiialyq qyzmetınde eŋbek etedı. Är jyldary elşılıkte ärtürlı qyzmet atqardy. Koreianyŋ Japoniiadaǧy, Bruneidegı, Qytaidaǧy elşılıkterınde jūmys ıstedı. Üilengen, bır qyzy, bır ūly bar. Aǧylşyn, japon, qytai tılderın bıledı.