İslam dını jauǧan jaŋbyr siiaqty

– Barşa mūsylmannyŋ ūlyq meiramy Qūrban ait ta kelıp jettı. Būl merekenı Jaratuşy iemızge jaqyndau künı deimız…
– İnşalla, Qūrban ait merekesı dıni mädeniettıŋ közıne ainaldy dese bolady. Keşegı kelmeske ketken qyzyl imperiia tūsyndaǧy «dın – apiyn» degen zamanda qanşa jerden tosqauyl qoiǧanyna qaramastan, salt-dästürımızge sıŋıp, qalyptasyp ketken qūrban şaludy ata-babalarymyz atadan miras etıp, ūrpaqtan-ūrpaqqa alyp keldı. Bügınde būl meiram dıni joralǧy retınde qazaqtyŋ mädeni ömırınde aişyqty oryn alyp, keŋ kölemde atap ötu ülken ürdıske ainaldy. Oǧan memleket tarapynan da ülken köŋıl bölınıp otyr. Elbasy N.Nazarbaev Qūrban aitty dıni mereke retınde resmi belgılep berıp, «Eŋbek turaly» zaŋǧa engızılgen özgerısterge säikes, Qūrban aittyŋ bırınşı künın resmi türde demalys etıp jariialady. Osyǧan sai är aimaqtaǧy äkımdıkter arnaiy qūrban şalatyn oryndar belgıledı. Bügınde Nūr-Sūltanda mal soiuǧa arnalǧan jetı stasio­nar­­lyq oryn aşyldy. Būl da halyqtyŋ sūranysyn qanaǧattandyrudyŋ bır körınısı.
– Qūrbandyq şalǧan kezde sony maqtanyş tūtqandai suretke tüsıp, selfiletıp jatady. Osy qanşalyqty dūrys?
– Köŋılge qaiau tüsıretın jaǧymsyz ürdıs keŋ qanat jaia bastady. Qūran Kärımnıŋ hadjy süresınıŋ jiyrmasynşy aiatynda: «Allaǧa sızderdıŋ şalǧan qūrbandyqtaryŋyzdyŋ qany, etı jetpeidı. Allanyŋ aldyna jetetını – ol sızderdıŋ taqualyqpen, yqylaspen şalǧandaryŋyz» delıngen. Iаǧni qūrbandyq degennıŋ özı – Allaǧa jaqyndau üşın qūlşylyq retınde jasalatyn yqylas. Qūlşylyqty jariia üşın jasasaŋyz, onyŋ sauabynan aiyrylasyz. Sondyqtan selfige tüsu – yqylastan aiyratyn ıs. Ondai äreketten ırgenı aulaq salǧan jön. Öitkenı qūlşylyq ärqaşan yqylaspen ıstelınse, nūr üstıne nūr. Qūrbandyǧyŋyz qabyl boluy üşın nietıŋız dūrys bolu kerek. Niet – ol qūrbandyq arqyly täŋırge degen şükırşılıgımızdı, täubamyzdy bıldıru.
– Qūrban ait kezınde qanşama mal soiylyp, ışek-qarnyn räsua etıp laqtyryp jatady. Būl ysyrap ärı obal emes pe?
– Negızı, näsıp etken nyǧ­mettı ysyrap jasamai tolyq qoldanu – ol mūsylmannyŋ mındetı, tıptı boryşy. Qalalyq jer bolǧandyqtan, ışek-qaryndy arşyp otyratyndai jaǧdai joq ta şyǧar. Sol sebepten ışek-qaryndy tastauǧa mäjbür bolady. Degenmen stasionarlyq oryndarda ışek-qaryn arşityn qyzmet türlerı qalyptasyp kele jatyr. Aqysyn tölese, ışek-qaryndy tazalap beredı. Osyndai mümkınşılıktı paidalanǧan abzal.
– Maŋaidy qyzyl ala qanǧa boiamai, bazardan da­iyn soiylǧan maldyŋ etın ala saluǧa bolmai ma degen de pıkırler aitylyp jür…
– Qūrbandyq şaludyŋ erekşelıgı sol, arnalǧan mal ait namazy oqylǧannan keiın so­iylady. Oǧan deiın soiylǧan mal qūrbandyqqa jatpaidy. Elordada ait namazy 11 tamyz künı taŋǧy saǧat 7.00 dep belgılenıp otyr. Eger ait namazynan būryn soiyp qoisa, jai özı üşın soiǧan et siiaqty bolyp qalady. Sondyqtan qūrbandyqtyŋ sauabyna kenelu üşın ait namazynan keiın soiyluy kerek.
– Mektep baǧdarlamasyna dın sabaǧyn engızu kerek de­se, bıreuı qajet emes deidı…
– Mektepte fakultativtık negızde jürgızılıp jatqan dıntanu pänı bar. Ol – kerek sabaq. Dıntanu degende bır närsenı tüsınıp aluymyz kerek. Būl islamtanu degen söz emes. Jūrt islamdy oqytady, dındı üiretedı, dındar adam şyǧarady dep üreilenedı. Tıpten olai emes. Dästürlı dın degen ne? Onyŋ qandai negızderı bar? Sony bılu kerek. Mıne, osy baǧytta oquşynyŋ dınnen maǧlūmaty boluy kerek. Öitkenı dästürlı dınnıŋ negızderın bılmese sektaǧa jolyǧyp adasady, jat aǧymnyŋ jetegınde ketıp qalady. Jasyratyny joq, geosaiasi maqsatta qūrylǧan memlekettıŋ qūrylymyna kerı äserın tigızetın jat aǧymdar bar. Adamdar onyŋ yrqynda ketıp, ılımı jastaiynan sanasyna sıŋıp qalsa, dūrys jolǧa salu öte qiyn bolady. Al islam dının tereŋdetıp oqyǧysy kelse, islam dınıne sauatyn aşudy niet etıp, soǧan ūmtylǧan jastar bolsa, onda meşıtımızdıŋ esıgı aşyq.
Bügınde mūsylman elderı boiynşa ülken problema jastardyŋ nekesız jynystyq qatynasqa tüsuı bolyp otyr. Būl ülken alaŋdatuşylyq tudyruda. Būǧan bır sebep – aqparat aǧynynyŋ köptıgı, älemge aqparat esıgınıŋ aiqara aşyluy. Teledidar körme deseŋ, ǧalamtordan köredı. Sondyqtan bırınşı kezekte ata-analar institutyn damytuymyz kerek. Tärbie otbasynan şyǧady ǧoi. Ata-­ana­syn tyŋdamaǧan qyz basqa kımdı tyŋdaidy? Qazaqta «Qyz­ǧa qyryq üiden tyiym» de­gen tämsıl bekerden-beker aitylmaǧan. Otbasynda körgen tärbie myqty bolmasa, qalǧany beker.
– Dınımızge, salt-däs­tü­rımızge berık halyq edık. Qa­zaq qyzdary özge ūltqa tūrmysqa şyǧyp jatyr. Būǧan ne uäj aitar edıŋız?
– Ras, dını özgege şyǧu menıŋ jüregımdı jaralaidy. Dını özgege şyqsa, odan tuǧan ūrpaq özge dınde tärbielenıp kete me degen ürei basym. Nege dındı aityp otyrmyn. Dın degen – ol kez kelgen qoǧamnyŋ küre tamyry, mädenietınıŋ tıregı. Bızdıŋ qazaqtyŋ mädenietı, salt-dästürıne qarasaŋ, köp ädet-ǧūryptarymyz dınnen negız alady. Memlekettıŋ jü­iesı dınsız boluy mümkın, bıraq qoǧam eşqaşan dınsız bolmaidy. Özge ūltqa tūrmysqa şyǧudyŋ bırneşe faktory boluy mümkın. Jahandanu ürdısınıŋ solaqai tärbiesınıŋ bır kö­rınısı der edım. Sebebı osy ta­qy­lettes körınıs bır jerde sän­ge ainalsa, ūlttyq qūndylyqtardy ysyryp qo­iyp, soǧan elıktep ketuşılık basym. Qyzdar «jūbymyzben jarassaq jetedı, ūlty maŋyzdy emes» dep taiaz oidyŋ jetegıne eredı. Bıraq dınımızde de teŋdık degen närse bar. «Teŋ-teŋımen, tezek qabymen» degen. Ūltymyzdy saqtau üşın jūbai ūltymyzdan taŋdaluy kerek. Mūsylman balasy bolsa, onda tüsınıstıkpen qarauǧa bolady. Eŋ bastysy, dını özgege şyǧyp ketse, ūlt bolyp saqtaluy­myzǧa qauıp töndıredı.
– Dın men saiasat bölek dep jatamyz. Alaida qoǧamda bır teketıres bolyp qalǧan jaǧdaida dın qyzmetkerlerınıŋ uaǧyz aituy qanşalyqty dūrys?
– Dın adamdary kelıp basu aityp jatatyn kezder bolady. Ol kerek dep oilaimyn. Kez kelgen beibıt baǧyttaǧy mitingtı terıs baǧytqa qoldanyp, būzyp jıberu op-oŋai. Dın adamyn ärtürlı ūltaralyq, dınaralyq bülıkterge alyp baruy bälkım, osyndai qauıptıŋ aldyn alu üşın şyǧar. Beibıt ömırdıŋ qūny öte qymbat. Ony baǧalai bıluımız kerek. Dūrys baǧytqa ügıttep jatsa, onda tūrǧan eşnärse joq dep oilaimyn. Dın memleketten bölek degenmen, bız sol memlekette ömır sürıp jatyrmyz ǧoi. Sondyqtan el bolaşaǧy üşın imam da jūmys ısteidı.
– Qoǧamda jemqorlyq dertı dendep kettı. Sol jem­qorlardy dın adamdary ne­ge sabyrǧa şaqyrmaidy? Älde sabyr men şükırşılık tek sıŋırı şyqqan kedeiler üşın ǧana ma degen pıkır aitylyp qalyp jür…
– Bız kedei, bai-manap dep taŋdap jatpaimyz. Uaǧyz jalpyǧa aitylady. Dındegı maqsat – jetkızu. Ärı qarai ony qabyldau tüsınıgın, tanymyn, äreketın tüzeu är adamnyŋ erkıne, taŋdauyna berıledı. Mūhammed s.ǧ.s. nalyǧanda Jaratuşydan qūranǧa arnaiy aiat tüstı: «Saǧan tek jetkızu ǧana bū­iyryldy. Tura jolǧa salu – ol Alla Taǧalanyŋ ısı» dedı, sol siiaqty dıni basqarma uaǧyz-nasihatyn jalpy halyqqa aitady. Mūhammed paiǧambar hadisınde «İslam dını ol bır jauǧan jaŋbyr siiaq­ty, adamdar jerdıŋ qyrtysy ­siiaqty. Bır jer döŋes bolady, ol tüsken jaŋbyrdy basqa tügıl, özı de paidalana almaidy. Tüsken jauyn jan-jaǧyna aǧyp ketedı. Tegıs jerler bolady. Ol jer jaŋbyrdy qanyp ışıp, jeke özı qoldanady. Al jaŋbyr suyn jinap alatyn oipat jer özı de paidalanyp, basqaǧa da paidasyn beredı» deidı.
Negızı, dınde «para beruşı de, para aluşy da tozaqqa tü­sedı» deidı. Iаǧni para beru men para alu – tozaqqa aparatyn amal. Oǧan şariǧatta öte qataŋ tyiym salynǧan. Para beru arqyly köptegen tärtıp, jüie būzylady. Ol qoǧamǧa ülken toqyrau äkeledı.
– Dınge bet būryp jatqan jastar qatarynyŋ köptıgı köŋıl quantady. Alaida bılım men ǧylymnyŋ damy­ǧan zamanynda dın jastardyŋ sanasyn bailaidy, da­muǧa kedergı jasaidy deu­şıler de tabylyp qalyp jatyr…
– İslamnyŋ özı – ǧylym. Ǧylym menen islamdy bölıp qarauǧa bolmaidy. Qūrannyŋ bırınşı aiatynyŋ özı «oqy, oqy jäne oqy» dep tüstı. Äuelgı tüsken bes aiattyŋ ışınde osy söz üş ret qaitalanady. Osy oraida bılımdı, ılımdı jastardyŋ köbeiıp kele jatqany, ärine, quanyşty.
– Qūran oqytsaq, iıs şy­ǧaryp nan pısıremız. Keibı­reuler mūny dūrys emes dep jür…
– Būl – terıs, jat aǧymnyŋ qoldanatyn uaǧyzdary. Halyqtyŋ ışınen äsıredınşıldık arqyly ūlttyŋ salt-dästürın terıske şyǧaryp, mūsylmanşyldyqtyŋ şyrqyn būzu. Qazaq ony üi ışınen üi tıgu dep aitady. Jetı şelpek pısırse, qūran baǧyştasa, ol dınge negızdelgen. Qazaq ony aspannan alǧan joq. Nemese basqa dınnen kelgen närse emes. Ömırden ötken adamnyŋ artynan sadaqa jasap nemese päle-jalanyŋ, qiynşylyqtyŋ tolqynyn sadaqa beru arqyly qaitaru äreketı islamda bar. Demek, sadaqa berudıŋ paidasy köp. İıs şyǧaryp, nan pısıru tek qana beisenbıde emes, bırnärseden sekemdense, jaman tüs körse, jetı şelpek pısırıp sadaqa qylyp jıbergen. Onyŋ özınıŋ jauaby bar. Nan – as atasy. Bır tılım nandy at basyndai altynǧa aiyrbastap ala almaityn zamandar bolǧan. Bidai tügıl, arpanyŋ ūnyna qol jetkıze almaǧan kezeŋder öttı. Eŋ qūndy närse nan bolǧan. Nege nandy sadaqa qylyp jatyr? Ol – eŋ qasiettı, qymbat dünie. Sondyqtan as atasy – nandy pısırıp, sadaqa qylyp jatady. Nege jeteu? Öitkenı jetı sanyna şariǧatta ülken män berılgen. Bırınşıden, taq san. Alla Taǧala taq sandy jaqsy köredı. Ekınşıden, qūlşylyqta qaǧbany jetı ret ainalasyŋ, Safa men Märua jotalarynyŋ arasy jetı sanyna qūrylǧan. Osyndaidy qazaq özınıŋ salt-dästürıne sıŋırıp alǧan. Jat aǧymdardyŋ maqsaty – osyndai qūndylyǧymyz­dy terıske şyǧaru. Olardyŋ ūǧymynşa, bır närseden qauıptengen adam Alladan emes, jetı şelpekten järdem sūrap tūr, būl şirkke jatady dep öŋın terıs ainaldyryp, adam sanasyn ulap jatyr. Mūndai tüsınıkke jol bermeuımız kerek.
– «Saqal – adam körkı» dep jatamyz, jap-jas balalar ūsqynsyz saqal qoiyp alady. Būǧan qalai qaraisyz?
– Saqaldy bei-bereketsız tūrpaiy qylyp ösıru dın ūstanuşylardyŋ arasynda da beleŋ alǧany ras. Ol dındı dūrys tüsınbegendıkten. Nemese bır toptyŋ aldyna qoiǧan maqsaty bar. Men būl jerde saqaldy mysqyldap jatqan joqpyn. Saqal – er adamnyŋ körkı. Paiǧambardan bastap ūly tūlǧalardyŋ bärı saqal qoiǧan. Jarasymdy dünie. Bıraq saqaldy tüzep, rettep qoiu da şariǧatta qarastyrylǧan. Saqalǧa qaişy tigızuge bolmaidy degen qasaŋ tüsınıkke barmau kerek. Omar ibn Hattap özı qolymen saqalyn qysyp ūstap tüzegen, rettep qiǧan. Mūsylman adamnyŋ jüregı qalai taza bolu kerek bolsa, tür-älpetıne de qaraǧanda köz toiyp süisınetındei körkem bolu kerek. Öitkenı islam dınınıŋ özı soǧan ündeidı.
Barşa mūsylman bauyrlarǧa aitarym, ait küngı ızgı nietterıŋız ben şalǧan qūrbandyqtaryŋyz qabyl bolsyn. Ūlyq merekede är otbasyna baqyt, bereke qonsyn!
– Äŋgımeŋızge raqmet!