Astanadaǧy Ūlttyq muzeide Qazaqstan halqy Assambleiasynyŋ ūiymdastyruymen Saiasi quǧyn-sürgın jäne aşarşylyq qūrbandaryn eske alu künıne arnalǧan «KARLAG» arhipelagy» atty zamanaui öner tuyndylarynyŋ körmesı aşyldy.
Ūltymyzdyŋ ūzyna boiy tarihynda qara taŋba tüsken qaraly jyldar az emes. Äsırese, qyzyl ükımettıŋ salǧan qyrǧynynan halqymyz aiausyz zardap şektı. Ekı ret jūrtymyzdy aşarşylyq jalmap, qanşama adamdardyŋ süiegı kömusız qaldy. Sol ker zaman uaqytta keŋestık saiasatqa qarsy qanşama köterılıster boldy. Otyzynşy jyldary süttıŋ betıne şyǧar qaimaqtarymyzdy jiyp alyp, itjekkenge aidady. İgı jaqsylardy türmege toǧytty. Atu jazasyna kestı. Olardyŋ otbasylary da osyndai azapty bastan keştı. Qazaqtyŋ aqjarma dalasy türmege ainaldy. Sondai bır elımızdıŋ basynan alaǧai-būlaǧai künder ötken. Osyndai taǧdyry auyr, maŋdaiy taiqylau halqymyzdyŋ jadynan qaraly jyldardyŋ yzǧary şamaly uaqytta ūmytyla qoimas. «Karlag» degen atymen jalpaq jūrtqa mälım, Qaraǧandy eŋbekpen tüzeu lagerı 1931 jyly jeltoqsan aiynda qūrylǧan.
Atauy da özgeşe körme – QR Parlament Mäjılısınıŋ deputaty, belgılı ǧalym Nūrlan Dulatbekov pen Qazaqstannyŋ zamanaui suretşılerı Ainūr Sädenova, Almagül Meŋlıbaeva jäne Syrlybek Bekbotaevtyŋ körkem gumanitarlyq jobasy sanalady. Onyŋ maqsaty – sol bır qaharly jyldarda arnaiy eŋbek tüzeu lagerlerınde tūtqynda bolǧan millionnan astam jazyqsyz jandardyŋ tauqymettı taǧdyryn öner tuyndysy arqyly jūrtşylyqqa jetkızu.
Rasynda, körmede qoiylǧan är beineden tereŋge syr bükken tūŋǧiyq oidy ūǧuǧa bolady.Äsırese, Syrlybek Bekbotaevtyŋ «Syldyrmaq» installiasiiasy öz keiıpkerın kütıp tūrǧan qasterlı ülken besık bır mezgılde jer betındegı adamzat balasyn syidyruǧa daiyn simvolikalyq mänge ie. Ainūr Sädenovanyŋ «Anaşymnyŋ ziraty» installiasiiasy Qaraǧandy jerındegı Dolinka kentıne taiau jerdegı balalar ziratyna arnalǧan. Äsırese, osy suretşınıŋ «ALJİR» dep atalatyn 40 köilekten tūratyn installiasiiasynda auyr beinettı bastan keşken analarymyzdyŋ jan azaby beinelengen. Nūrlan Dulatbekovtıŋ «Karlag» turaly jazǧan kıtaby da tarihi derekter men tyŋ mälımetterge toly zerdelı jinaq. Tūtqynda bolǧan adamdardyŋ estı estelıkterı baiandalǧan.
Şara barysynda osyndai azapty künderdı bastan keşken azamattardyŋ ūrpaqtary söz alyp, äkelerı men analary turaly ötken künnen syr tolǧady. Solardyŋ bırı – memleket jäne qoǧam qairatkerı Sūltanbek Qojanovtyŋ jien nemeresı Svetlana Tynybekova. Auyr azapty bastan keşken äjesı jaiynda qamyǧyp eske aldy.
– Menıŋ atam Sūltanbek Qojanov halqymyzdyŋ körnektı qairatkerı edı. 1937 jyly jalǧan jalamen ūstalyp, atu jazasyna kesıledı. Äjem bolsa «halyq jauynyŋ» äielı degen atpen jazyqsyz türmege qamalady. Men äjemnıŋ bauyrynda östım. Maǧan ana tılımdı üirettı. Sonyŋ arqasynda qazaq tılınen dissertasiia qorǧadym. Ol kısını eşqaşan ūmytpaimyn, – deidı tektınıŋ tūiaǧy.
Aitpaqşy, atalǧan körme 15-şı şıldege deiın jalǧasady.
Azamat ESENJOL
