«Astana» telearnasynyŋ är düisenbı saiyn şyǧatyn «Elorda Live» baǧdarlamasynda qalanyŋ özektı mäselelerı köterıledı. Atalǧan telearna men «Elorda aqparat» JŞS-tyŋ bırlesken jobasy aiasynda bız sūhbattyŋ jazbaşa nūsqasyn gazet betınde jariialap otyramyz. Būl joly baǧdarlama qonaǧy Nūr-Sūltan qalasy äkımınıŋ orynbasary Malika Bektūrova şaǧyn jäne orta biznestı qoldau şaralary turaly aityp berdı.
Käsıpkerlerge qandai kömek bar?
– Malika Erlanqyzy, qaiyrly kün! Bız bügınde käsıpkerlerge arnalǧan köptegen baǧdarlamalar bar ekenın bılemız. Sonyŋ nätijelılerınıŋ bırı – «Biznestıŋ jol kartasy 2020». Ony jüzege asyru merzımı endıgı aiaqtalyp qaldy. Qazırgı künı onyŋ nätijesı qandai dep aita alamyz?
– «Biznestıŋ jol kartasy 2020» – käsıpkerlıkke qoldau körsetudıŋ negızgı türınıŋ bırı. Onyŋ paidasy şaǧyn jäne orta biznes ökılderınıŋ köpşılıgıne tidı. Baǧdarlama jüzege asqan 9 jyldyŋ ışınde memlekettıŋ şaǧyn jäne orta bizneske naqty qarjylai kömek beruınıŋ basty qūralynyŋ bırıne ainaldy. Baǧdarlamany, negızınen, sauda-sattyq, qoǧamdyq tamaqtanu sektorlary paidalanady. «Biznestıŋ jol kartasy 2020» baǧdarlamasymen qatar, basqa da baǧdarlamalar ündesedı. Mäselen, jaqynda «Eŋbek» baǧdarlamasy ıske qosyldy. Ol 8 myŋ AEK-ke deiın kölemde berıletın şaǧyn nesieleuge arnalǧan. Eger sız biznestı jaŋadan bastaǧan bolsaŋyz jäne sızdıŋ qyzmetıŋız «Eŋbektıŋ» şartyna säikes kelse, 6 paiyzdyq zaimmen aqşa ala alasyz. Sondai-aq «Qarapaiym zattar ekonomikasy» degen jaŋa baǧdarlama bar, onda da qarjylai kömek körsetu qarastyrylǧan. Degenmen onda salalyq şekteuler bar. Bıraq «Qarapaiym zattar ekonomikasynyŋ» soŋǧy baǧdarlamasynda körsetıletın qyzmet türlerı aitarlyqtai keŋeitıldı. Onyŋ paiyzdyq mölşerlemesı 8 paiyzdan 6 paiyzǧa deiın tömendetıldı.
– Men «Biznestıŋ jol kartasy 2020» baǧdarlamasy boiynşa memlekettıŋ qoldau körsetetının bılemın, taiauda 63 jobaǧa grant berılgenın estıdım. Osy konkurstarǧa qatysu üşın jobalar qandai ölşemmen, qalai taŋdap alynady? Jalpy, granttar qandai somaǧa berıledı, men oǧan qalai qatysa alamyn?
– Öte özektı sūraq. Köptegen käsıpkerler, äsırese, biznestı endı bastap jatqandar osyndai sūraqtar qoiady. Granttar memlekettıŋ qaitarymsyz investisiiasy türıne jatady, 3 million teŋgege deiın qarastyrylǧan. Dūrys, biyl 63 jobaǧa grant berıldı, ol, negızınen, startaptarǧa berıledı, iaǧni biznes-ideialarǧa. Bıraq ol jai ǧana ideia emes, belgılı bır deŋgeide tereŋ pısırılıp-jetıldırılgen boluy tiıs. Konkurstyq komissiia jobalardy 3 million teŋge kölemınde qanşalyqty şyn mänınde jüzege asyruǧa bolatynyn qaraidy. Būl jyly 63 grant berıldı, bıraq onyŋ sany şektelmeidı, tek jalǧyz ǧana şek bar, ol biudjetten qarjylandyryluyna bailanysty odan köp nemese az boluy mümkın. Bız 260 ötınış aldyq, biyl bırınşı ret komissiiada bırde-bır memlekettık qyzmetker bolǧan joq. Irıkteudı käsıpkerlerdıŋ özderı jürgızdı. Mäselen, «Atameken» ūlttyq käsıpkerler palatasy, Nūr-Sūltan qalasy Qoǧamdyq keŋesınıŋ müşelerı. Irıkteu feisbukte naqty uaqyt rejimınde jürgızıldı, iaǧni ümıtkerler däl sol uaqytta bır-bırın körıp otyrdy, özderı taŋdau mümkındıgıne ie boldy. Aşyq dauys berumen jürgızıldı. Bız onyŋ erejesın osy küiınde qaldyrudy jön kördık. Kelesı jyly da kem degende 60 grant ülestıruge niettımız. Öitkenı jas käsıpkerlerdıŋ arasynda mūnyŋ tanymaldyǧy zor.
Qai salada sūranys köp?
– Bız biznestıŋ täuekel ekenın bılemız. Ony bastau ärqaşan ärkımnıŋ qolynan kele bermeidı. Köpşılık biznestı qalai bastau keregın, qai salany taŋdauǧa bolatynyn bılmeidı. Bas qalada sūranysy ülken, özektı qandai sala bar?
– Būl sūraq ta jiı aitylady. Äsırese, azamattardy qabyldau kezınde «Men qai salada biznes aşsam?» nemese «Aqşamdy qai salaǧa investisiialasam bolady?» degen sūraqtar qoiylady. Menıŋ oiymşa, astana – airyqşa keis, jyl saiyn qalalyqtardyŋ sany şamamen 50 myŋǧa köbeiıp keledı, tiısınşe būl – qosymşa sūranys. Jyl sanap tūrǧyndardyŋ sany artqan saiyn qoǧamdyq tamaqtandyruǧa, himiialyq tazalauǧa, sūlulyq salondaryna, üidıŋ janyndaǧy dükenderge, fastfudqa, t.b. sūranys arta beredı. Mıne, astanaǧa 20 jyl bolady, atalǧan trendterge degen sūranys jylda ösıp kele jatqanyn köremız. Men jaŋadan biznes bastaǧandarǧa naq osy salalardy taŋdauǧa keŋes berer edım. Jalpy, qyzmet körsetudıŋ qai türı bolsa da sūranys köp.
– Qoldanystan ötken şikızatty qaita öŋdeitın zauyt aşqym keledı. Būl şikızattan fleks daiyndalady, sosyn ol Qytaiǧa, Reseige jıberıletın bolady. Būl materialdyŋ bır tonnasy – 250 myŋ teŋge, osy ideiamdy jüzege asyru üşın maǧan 8-9 million teŋge qajet. Menıŋ ideiamdy ıske asyru üşın Qazaqstanda qandai da bır baǧdarlama bar ma?
– Biznestı jaŋadan bastaǧandarǧa, onyŋ ışınde qaita öŋdeu salasyna qatysty bırqatar baǧdarlamalar bar. Ol, joǧaryda aityp ötkenımızdei, «Biznestıŋ jol kartasy 2020». Memlekettıŋ barlyq subsidiialarynan keiın käsıpkerge 8 paiyzdyq mölşerlemede berıledı. Eger qarjy investisiia retınde alynsa – 5 jylǧa, al eger qarjy ainalymy üşın alsa, 3 jylǧa deiıngı merzımge berıledı. Odan basqa, «Eŋbek» baǧdarlamasy arqyly 8 myŋ AEK-ke deiın qarjylandyrylu qarastyrylǧan, mūnda mölşerleme tıptı tömen – 6 paiyz. Būl baǧdarlamada sala boiynşa eşqandai şekteu joq. Eger biznestı jaŋadan bastauşynyŋ kepıldık qory bolmasa, granttar boiynşa baǧdarlamaǧa qatysyp, 3 million teŋgege deiıngı grantty jeŋıp ala alsa (būl qaitarymsyz qarjylandyru – avt.), osy qarjyǧa jabdyqtar satyp aluyna bolady. Sosyn sol jabdyqty qalǧan qajettı qarjyny alu üşın kepıldık qor retınde qoia alady.
– Memlekettıŋ qarjylyq qoldauynan basqa qarjylyq emes qoldau körsetu türı de bar ǧoi. Ol qandai qoldau?
– Memlekettıŋ qarjylyq emes qoldau körsetu türı dep bırınşı kezekte oqytudy aitamyz: käsıpkerlıktıŋ qyr-syryn üiretu, buhgalteriiany jürgızudı üiretu, biznes jospar jasau, «Damu» qorymen jūmys ısteu, ekınşı deŋgeilı banktermen jūmys ısteu, salyq esebın daiyndau – mūnyŋ bärı oqudy talap etedı. Memleket qarjylyq emes qoldau şarasy arqyly «Biznes bastau» baǧdarlamasy boiynşa tegın oqytady. Oǧan sūranys ülken, öitkenı qarjylyq kömek körsetetın köptegen baǧdarlamalar bırınşı kezekte qarjylyq sauattylyqty talap etedı. Eger adam qarjylyq sauattylyqtyŋ qyr-syryn bılmese, oǧan biznes jürgızu keiın qiyn bolady. Sondyqtan memlekettıŋ qarjylyq emes qoldauyn mındettı türde paidalanǧan dūrys.
– Menıŋ atym – Şolpan. Qalada «1000 oryn – köşe saudasy» degen bar. Soǧan qatysu üşın qandai qūjattar kerek, onyŋ talaptary qandai?
– «1000 oryn – köşe saudasy» baǧdarlamasy Nūr-Sūltan qalasynda 4 jyldan berı jürgızılıp keledı. Aitarlyqtai nätije bar, basqa öŋırler osy täjıribenı özderınde qaitalauda. Käsıpker şaǧyn jäne orta biznes üşın oryn alu baiqauyna qatysa alady. Fastfud, kökönıs pavilony, jedel tamaqtanu pavilondary, gül satu, sondai-aq aiaq kiım jöndeu, STO siiaqty qyzmetter «1000 oryn – köşe saudasy» degen baǧdarlamasynyŋ qūramyna kıredı. Onyŋ operatory – Nūr-Sūltan qalasynyŋ ÄKK. Onlain-auksion ötkızıledı. Auksionda sız barlyq rūqsat qūjattarymen bırge ūzaq merzımge jalǧa jer uchaskesın ala alasyz. Al biyldan bastap onda suǧa, jaryqqa qosuǧa tehşartty da beretın bolamyz.
Biznestıŋ jaŋa mümkındıkterı
– Jaŋa jyldan bastap Prezidenttıŋ tapsyrmasy boiynşa şaǧyn jäne orta biznes salyqtan bosatylady jäne 3 jylǧa deiın tekserılmeitın boldy. Sızdıŋ oiyŋyzşa, būl käsıpkerlerdıŋ jūmys ısteuıne qanşalyqty oŋ äser etedı?
– Biznes üşın būl, sözsız, igılık, mümkındık. Osy erekşe jaǧdaidy paidalanyp, salyqtan bosatylǧan merzım ışınde damudyŋ sapaly deŋgeiıne köterıluıne qolaily. Būl memlekettıŋ bizneske jasap otyrǧan airyqşa qoldauy dep sanaimyn. Nūr-Sūltan qalasynyŋ IJÖÖ qūrylymynda şaǧyn jäne orta biznestıŋ ülesı bırınşı jyldyqta 58,5 paiyzdy qūraidy. Ärine, biznestı damytu – bız üşın asa maŋyzdy mäsele. Öitkenı sonyŋ arqasynda qala damyp jatyr.
Üş jylǧa deiın tekserılmeidı
– Al tekseruge tyiym salu turaly ne aitasyz? Keibıreuler käsıpkerler sony arqalanyp sanitarlyq normalarǧa selqos qarauy mümkın dep qauıptenedı.
– Būl norma jaŋadan aşylǧan biznes üşın qazırdıŋ özınde jūmys ıstep tūr. Biznes jaŋadan aşylsa, ol josparlanyp, 3 jyl tekserılmeidı. Tek bıreuler aryzdansa nemese basqa keleŋsızdıkter bolǧanda ǧana tekserıluı mümkın. Sondyqtan käsıpkerler onyŋ igılıgın ışınara körıp te jatyr. Ärine, būl jerde biznestıŋ jauapkerşılıgın arttyru kerek. «Atameken» ŪKP özın-özı retteu ideiasyn belsendı qoldap otyr. Biznestıŋ öz-özıne zor talaptar qoiuy kerek. Menıŋ oiymşa, biznes qyzmettı qalai körsetedı, onyŋ sapasy qandai – osy bäsekelestık bizneske eŋ pärmendı test bola alady.
– Jalpy, tekserıster bizneske qanşalyqty qiyndyqtar tuǧyzady? Ol ūzaqqa sozylatyn prosedura ma?
– Ol endı tekserıstıŋ sipatyna bailanysty. Taiauda bız Prezidenttıŋ tapsyrmasy boiynşa biznes qauymdastyqtary aldynda barlyq baqylauşy-qadaǧalauşy organdardyŋ bıryŋǧai esebı künın ötkızdık, sonda 19 baqylauşy-qadaǧalauşy organ qandai da bır salada ne baqylau, ne qadaǧalau jürgıze alatynyn kördık. Būl – käsıporyndarǧa barmai, syrttai jürgızıletın tekseruler. Eger qosymşa tekseruler kerek bolsa, ūzaǧyraq sozyluy da mümkın. Ärine, biznes tekserulerdıŋ az bolǧanyn qalaidy, bız soǧan jaǧdai jasauǧa ūmtylamyz.
– Bızge äleumettık jelı arqyly da sūraqtar tüsude. Endı sonyŋ bırıne nazar audaraiyq: jaqyn uaqytta jas önertapqyştar üşın qandai hakatondar jäne konkurstar ötkızıledı? Oǧan qandai qūjattar kerek? Būl turaly aqparatty qaidan aluǧa bolady?
– Bız 5 jyldan berı hakatondar ötkızıp kelemız. Onyŋ maqsaty – naryqqa, jalpy aqparattyq tehnologiiaǧa qyzyǧuşylyq bıldıretın adamdarǧa qalaǧa nemese memleketke paidaly bolu üşın ne ısteu kerek ekenın habardar etu. Bız jylyna 5-6 hakaton ötkızemız. Oǧan qatysuşylardyŋ qūramy öte joǧary, tıptı şetelderden keledı. Mäselen, hakatonda qoǧamdyq qauıpsızdık mäselesın qoidyq deiık. Barlyq önertapqyştar, IT-äzırleuşıler, startapşylar özderınıŋ şeşımderımen keledı, olar konkursqa qatysady, olarǧa tapsyrma berıledı, sosyn ekı künnıŋ ışınde qauıpsızdık mäselesın şeşu boiynşa öz ūsynystaryn aitady. Qazan aiynda ädettegıdei «Astana Innovations» AQ-pen bırge qalalyq turizmdı damytudyŋ qosymşa servisterı turaly hakaton ötkızemız. Ol turaly egjei-tegjeilı aqparatty «Astana Innovations» AQ saitynan, feisbukten köruge bolady.
– Menıŋ atym – Ädina. Bıryŋǧai kartochka jüiesı barlyq mektepterde qaşan jūmys ısteitın bolady?
– Bıryŋǧai kartochka jüiesın mektepterde biyldan bastadyq. Iаǧni oquşy bır kartamen tamaqtanady, mektepke kırıp-şyǧady, avtobuspen jüredı, tölemder jasaidy. Ony jüzege asyruǧa qala bır tiyn da jūmsaǧan joq, onymen bırneşe jabdyqtauşy bar. Öitkenı bız naryqqa osy mäselenı şeşıp, qosymşa qyzmetter boiynşa paida tabyŋdar degen şart qoidyq. Jyl aiaǧyna deiın būl jüiemen barlyq mektepterdı jabdyqtauǧa niettımız.
