Täuelsız Qazaqstannyŋ tarihi ömırındegı asa maŋyzdy saiasi nauqan – kezekten tys bolatyn Prezident sailauyna sanauly kün qaldy. Demokratiialyq eldıŋ azamaty retınde jäne konstitusiialyq qasiettı boryşyn oryndau üşın är azamattyŋ öz taŋdauyn jasaityn uaqyty tudy. Eŋ bırınşı memleket qūruşy – qazaq ūlty, tarihi jaǧdaiǧa säikes, sonau patşalyq Resei zamany men keŋestıŋ qatal saiasatynyŋ kesırınen atajūrtynan aiyrylyp, bızdıŋ Ūly dalamyzǧa qonystanyp qalǧan, bıraq özderın osy eldıŋ azamatymyz deitın, 130-dan astam etnos ökılderıne ülgı bolyp, olardy öz maŋyna toptastyryp, sailauǧa bır kısıdei belsene qatysuǧa ata- baba ruhy bızdı şaqyruda.
Qazaq ūlty özınıŋ bırlıkke, jasampazdyqqa, täuelsız el boluǧa ūmtylysyn sonau 1986 jylǧy Jeltoqsan köterılısınde körsetıp, dünie jüzıne paş etken jäne myzǧymastai bolǧan alyp imperiia – Keŋes Odaǧynyŋ ydyrap, köptegen ūlttyŋ derbes memleket boluyna sebep bolǧanyn ūmytpaimyz. Mıne, endı taǧy da osyndai tarihi syn kezeŋı, täuelsızdıktı nyq bekıtu, jasampazdyq pen ädıldıktı ornatuǧa mümkındık beretın jäne ony ärkımnıŋ ıske asyruyna jaǧdai jasalatyn sättılık kezeŋı kütıp tūr. Demokratiialyq qūndylyqtyŋ bır körınısın sailau arqyly tolyq ıske asyraiyq.
Jahandyq bäsekeles, taitalas örşıgen bügıngı ǧasyrda elımızdıŋ bolaşaǧy jastarymyzdyŋ bılımge degen ūmtylysyn quattap otyru – mındet. Jaŋa tehnikalyq bılımdı igere otyryp qana bäsekege qabılettımız, sondyqtan Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev «Jaŋa Qazaqstan» baǧdarlamasyndaǧy elımızdegı 6,5 million balaǧa tūrǧan jerıne jäne qai tılde oqitynyna qaramastan, ırgelı bılım, sifrlyq tehnologiia, jaily bılım infraqūrylymy teŋ därejede qoljetımdı boluyn ıske asyru jūmysy bastalǧanyn köre bastadyq. Balalarǧa arnalǧan 50 sauyqtyru lagerı, şyǧarmaşylyq jäne ziiatkerlık äleuetın damytu üşın oquşylar saraiy, jas tehnik beketı, muzyka-öner mektebı – jalpy sany 100 jaŋa ırı nysan salynady. Jaŋadan aşylatyn nysandarda tärbielık şaralardyŋ basym bölıgı memlekettık tılde jürgızıluı tärbieşılerdıŋ mındetı bolady. Bılım salasyndaǧy būl özgerıs – eldıŋ ekonomikalyq örleuı men keleşegın aiqyndaityn dälel.
Ötken otyz jylda zaŋsyz jemqorlyqpen tapqan, Otan degen qasiettı ūǧymdy ūmytqan jemqorlardyŋ şetelge tyqqan qarajaty elge qaitarylyp, äleumettık salaǧa, onyŋ ışınde bılım salasyna, äleumettık jaǧynan az qorǧalǧan qoǧam müşelerıne jūmsalyp jatyr. Zaŋsyz şyǧarylǧan 523 mlrd teŋge elge qaitaryldy. Ūlttyq qorymyzdan tüsken paidanyŋ 50 paiyzy 2024 jyldan 18 jasqa deiıngı jas ūrpaqtyŋ esebıne jyl saiyn audarylyp otyrady.
Endıgı bır kün tärtıbınen tüspei kele jatqan mäsele memlekettık tıldıŋ jaǧdaiyna toqtalyp, oǧan baiyppen qarauymyz qajet. Qazaq tılınıŋ bedelın köterude mol qarajat jūmsalyp, ıs- şaralar jürgızılıp jatyr. Juyrda ǧana elımızge şetten köşıp keletın azamattardy qabyldaudyŋ migrasiialyq zaŋyna özgerıs engızılıp, memlekettık tıl – qazaq tılın bıluı mındettelıp otyr. Sonymen qatar kelesı 2023-2024 oqu jylynan bastap, oqu tılıne qaramastan, barlyq bılım mekemelerınde 5-11-synyp oquşylaryna qazaq tılınen emtihan engızıluı – memlekettık tıldıŋ bedelın köteretın şara. Tek osy jūmysty sapaly jürgızıp, közboiauşylyqqa ainaldyrmaiyq. Orys tılın üirenuge eş qarsylyq joq, oǧan barlyq jaǧdai jasalǧan, bıraq barlyq mäsele özımızge tıreledı. Aramyzdaǧy qazaq ūlty ökılderınıŋ öz tılın mensınbei, resmi tıldıŋ jetegınde ketuıne, onyŋ qoǧamda jappai qoldanuynyŋ üdeuıne eŋ bırınşı özımız kınälımız. Sondyqtan eŋ bastysy ūlttyq ruhy bar qazaq bır-bırımen qazaqşa söilese, janūiadaǧy jäne mekteptegı tärbie jūmysy ūlttyq reŋkpen sapaly jürgızılse, jaǧdai tüzeledı. Ana tılımızdıŋ bedelın arttyru – eŋ bırınşı bızdıŋ qazaq ūltynyŋ negızgı mındetı.
Qoǧam ömırındegı oŋ özgerısterdı qarapaiym halyq körıp te, sezınıp te otyr. Tek «Körmes – tüienı de körmes» degendei, keibır azamattarymyz «Ana närse joq, myna jaǧdai nege tüzelmeidı, anau jaman, mynau nege būlai boldy?» degen sūraq qoiumen uaqyt ötkızedı. Özderı qoǧam ömırıne belsene aralaspai, aianbai eŋbek etuge beiımdelmei, «Ükımet bızge bärın jasap beru kerek» degen «jatyp ışer» qaǧidany ūstaityndar qoǧamda narazylyq tuǧyzuǧa beiım. Batpandap kırgen jamandyq pen aurudy bırden joia alamyz ba, älde sanamyzǧa, pälen ǧasyr boiy qanymyzǧa küştep engen qūldyq sana men jaǧympazdyqty, auyzbırşılıktıŋ bolmauy degen qasietterdı nemese alǧaşqy ötpelı kezeŋde «jabaiy naryqtyŋ» nätijesınde aqşaǧa qūnyǧyp, onyŋ qūlyna ainalu bügıngı ūrpaqtyŋ da boiyna sıŋe bastady. Nesın aita beremın, qoǧam bolǧan soŋ jaqsylyq pen jamandyqtyŋ küresı jüretını – zaŋdylyq, tek jamandyq basym bolǧan jaǧdaida, toqyrau, qoǧamnyŋ teŋsele bastauy körınedı, ony syrtqy jaular paidalanuǧa tyrysatyny belgılı. Ony bız keşegı esten ketpes «qaŋtar oqiǧasy» jaǧdaiynan bılemız.
Sailaudan tys qalu, öz konstitusiialyq boryşyŋdy oryndamau ülken qatelık ekenın sezıneiık! Ädılettı Qazaqstan ornatuda sailau zaŋynyŋ saqtaluy öte maŋyzdy. Sondyqtan da ötken sailauda jıberılgen kemşılıkterdı boldyrmau, sailauymyzdyŋ zaŋ talaptaryna sai ötuın sailau komissiialarynyŋ ǧana mındetı emes, ärbır sailauşynyŋ jekelei mındetı dep tüsıngen jön. Ötken joly referendumda täuelsız baqylauşy retınde qatystym. Men bolǧan uchaskede keibır partiialar men ūiymdardan jıberılgen arnauly baqylauşylar öz mındetıne selqos qarap, sailau bıtkennen keiın biulleten sanaudyŋ zaŋǧa säikes jürgızılgenın baqylamady. Aldaǧy uaqytta ärbır partiia ūiymy tarapynan jıberıletın jauapty baqylauşylardy ırıktegenı jön. Aldaǧy jäne bolaşaqtaǧy bolatyn sailauǧa degen halyqtyŋ senımın tudyraiyq. Prezidenttıkke kandidat üşın ügıt-nasihat jūmysyn jürgızetın senımdı adamdar qalalardaǧy ırı önerkäsıp oryndaryndaǧy ūjymdarmen kezdesu ötkızude, bıraq jekemenşık şaǧyn, orta käsıporyndar sailaualdy ügıtten tys qaluda. Men özım partiia müşesı emes, ardager retınde sailaualdy ügıttı materialdyq bazasy qiyndau jekemenşık biznes ökılderımen jūmys jürgızıp jatyrmyn. Halyqtyŋ barlyǧynyŋ sailauǧa baruyn qamtamasyz etu, sailaudyŋ ädıl ötuı üşın ügıt-nasihatty jandandyrudy ūsynamyn. Bız siiaqty eşbır partiiada joq qarapaiym ardagerlerdıŋ sailaualdy ügıtı halyq köŋılınen şyǧady degen ümıttemın.
20 qaraşada ötetın kezekten tys Prezident sailauynda bolaşaǧymyz üşın, balalarymyz ben nemere-şöberelerımızdıŋ jarqyn ömırı üşın ädılettı Qazaqstan, aşyq, qarapaiym halyqtyŋ ünın tyŋdaityn memleketke dauys bereiık!
Qajymūrat NÄSİŪLY, ardager ūstaz
