QR Auyl şaruaşylyǧy ministrlıgınıŋ mälımetterı boiynşa, qazırgı jappai qyrylǧan kiıkterdıŋ sany 127 myŋǧa jetken. Osy jan jabyrqatar jaǧdai turaly OKQ baspasöz mäslihatynda QR auyl şaruaşylyǧy ministrı Asyljan Mamytbekov:
– Oryn alǧan oqiǧanyŋ türlı sebepterı qarastyrylyp jatyr. Sonyŋ ışınde topyraqtan, sudan, şöpten ulanu qaupı de bar. Endı bız kiıkterdıŋ barlyq jürıp ötken jerlerın tekseremız. Olardyŋ örıs joldary boiynşa arnauly ekspedisiia jasaqtap jıberudı josparlap otyrmyz.
Jalpy, osy apatty jaǧdai qalai bastalyp edı… 11 mamyr künı Torǧai dalasynda, dälırek aitqanda, Amankeldı audanynyŋ Ürpek auylyna qarasty Joloba qonysynda 117 bas kiıktıŋ belgısız sebeppen ölgenı turaly suyq aqparat taraidy. Alǧaşynda būǧan onşa eşkım nazar sala qoimady. Ädettegıdei, qalypty närse dep qabyldaidy. Al kelesı künı şyǧyn būdan on ese örşıp, myŋǧa jetedı. Söitıp, ainaldyrǧan ekı-üş kün ışınde bes myŋǧa barady. Būl qalypta jaǧdai emestıgı, sar dalanyŋ kielı januaryna kelgen ındet ekenı jaiynda batyr atyndaǧy audan äkımdıgı dabyl qaǧyp, ol osy salaǧa jauap beretın respublikalyq qūzyrly organdarǧa jetıp, jauapty mamandar arnaiy tıkūşaqpen kelıp, qauıptı jaǧdai oryn alǧan Jolaba jailauynyŋ 16 myŋ gektar aumaǧyna karantin jariialanady. Keiınırek osy körınıs Aqtöbe men Aqmola oblystarynda qaitalanady.
Tosyn apat oryn alǧannan berı bırtalai kün öttı. Mamyrajai mamyrda aiaqtaldy. Alaida, qos janary möldırep, sūlulyqtyŋ sänıne ainalǧan aqbökenge kelgen ındettıŋ qaidan kelgenı älı belgısız küide qalyp tūr. Tıptı, ony anyqtauǧa şeteldıŋ mamandary da tartylady degen habar tarady. Äiteuır, eldıŋ kökeiınde osy mäselenıŋ maŋyzdy bolyp tūrǧany ras. Äsırese, sol tötenşe jaǧdai bolǧan öŋırlerdegı tūrǧyndardyŋ köŋılderı küptı. Öitkenı, olardyŋ oiynda «bügıngı kiıkke kelgen kesapat erteŋ qolymyzdaǧy qaimaǧymyzdy aiyryp otyrǧan tört-bes uaq malǧa kelmesıne kım kepıl» degen söz tūrary haq. Sondyqtan, ındettı ındete zertteu üşın bır uaq köz ıluge bolmaitynyn ūǧynǧan jön. Bıletın azamattar būl «pasterellez dertı boluy mümkın» degen oi aitady. Öitkenı, kiıkterdıŋ auzynan aq köbık aǧyp, ışınıŋ kebıp ketuı osyndai boljam jasauǧa jaqyndatyp otyr. Al, «pasterellez» – kiıkterdıŋ aǧzasynda jüretın virus. Ol dala januarlary älsıregen kezde paida bolyp, qyzuy köterılıp, bas-aiaǧy 3-4 saǧatta ışkı aǧzalaryn «jandyryp» jıberedı. Köbınese, buaz bökender töldeitın kezınde örşidı eken. Sondai-aq, keibıreuler: «Būl äueden tögılgen geptilldıŋ älegı» degen sözde aityp jatyr. Būǧan da naqty senuge bolmaidy.
Jalpy, būǧan deiın de kiıkterdıŋ jappai qyryluy Torǧai dalasynda bolǧan. Mäselen, «pasterellez» keselı 1984 jyly 260 myŋ, 1988 jyly 427 myŋ kiıktı qyryp kettı. Sol jylǧy jaǧdai menıŋ esımde qaldy. Toǧyz jastaǧy bala edım. Bızdıŋ auyldyŋ ırgesıne deiın aqbökender sūlap jatty. Olardyŋ közın joiuuǧa auzy-basyn tūmşalaǧan adamdardyŋ köp keldı. Sol jaǧdai, mıne, taǧy qaitalanyp otyr.
Alaida, osynşama şyǧynǧa ūşyrasa da, kiıkterdıŋ sany jyldam köbeiıp otyrǧan. Ötken jyly elımız boiynşa olardyŋ sany 250 myŋǧa juyqtaǧan. Onyŋ 180 myŋdaiy osy Betpaqdala populiasiiasyna tiesılı eken. Būl topqa jatatyn dala januarlary ösımtal keledı. Bır ökınıştısı, buaz eşkıler töldep ülgıre almai qyryluy erıksız jandy auyrtady.
Azamat ESENJOL
