Memleket basşysynyŋ auzynan şyǧyp otyrǧasyn būl söz oryndaluy kerek. Bıraq, oŋai şarua emes. Jūmys ıstei bastaǧanyna ekı aidyŋ ǧana jüzı bolǧan Ä.Smaiylov komandasy osy talapty būljytpai oryndai ala ma?
Bırınşıden, elden zaŋsyz jolmen qanşa aqşa qoldy boldy, ärı ony kımder jymqyrdy degendı eŋ äuelı eldıŋ ışınde, sosyn baryp, sol aqşa jatqan şetelde halyqaralyq därejede däleldeu qajet.
Būl turaly Parlament qabyrǧasynda da «Aq jol» partiiasynyŋ fraksiiasy mäsele köterdı. Naqtyraq aitqanda, «keşegı qaŋtar oqiǧasy kezınde elden qanşa kapital syrtqa kettı» degen deputattyq saualdy mäjılısmen Maqsat Ramanqūlov Qarjy monitoringı agenttıgınıŋ töraǧasy Janat Elamanovqa qoidy.
Halyq qalaulysynyŋ aituynşa, Qazaqstan ekonomikasyn köteru üşın halyqtan ūrlanǧan qarajatty kerı qaitaru qazırgı uaqytta öte özektı mäsele bolyp otyr.
Rasynda da aqjoldyqtar būǧan deiın de özderınıŋ deputattyq saualdarynda «Panama tızımı», «Jer jūmaǧy» dep atalatyn Şveisariia bankterındegı qazaqstandyqtardyŋ esep şottary jönınde bırneşe ret mäsele kötergen bolatyn.
«Tax justice network» dep atalatyn halyqaralyq ūiymnyŋ mälımetterı boiynşa, keiıngı jiyrma bes jyl kölemınde Qazaqstannan şeteldık ofşorlarǧa 140-160 milliard AQŞ dollary şyǧarylypty. Būl eldıŋ bır jyldyq IJÖ-sıne teŋ qarajat körınedı. Tıptı keibır aqparat közderınıŋ jazuynşa, Qazaqstannyŋ qūqyq qorǧau organdary keiıngı bes jylda elden zaŋsyz şyǧarylǧan kapital boiynşa 200-den asa qylmystyq ıs qozǧapty. Alaida bırde-bır ıs aiaǧyna deiın jetkızılıp, nätije berdı degen mälımet joq. Soǧan qaraǧanda, köterılgen ıstıŋ aiaǧy siyrqūimyşaqtanyp jabylyp qala beretın siiaqty.
Al şetelge aqşa şyǧarǧan oligarhtar kımder? Tıptı olardyŋ attary atalǧannyŋ özınde ol ne beredı?
Ras, elımız sybailas jemqorlyqqa qarsy bıtıspes küres aşyp otyr. Zaŋsyz «aqşa juu legımen» ainalysatyndarǧa tosqauyl qoiuda FATF halyqaralyq ūiymymen bırlesıp, qarjyǧa qatysty ıs-şaralar da äzırledı. Bıraq mūnyŋ bırde-bırı ūrlanǧan aqşany kerı qaitaruǧa mümkındık bermeidı. Äuelı sol şetel bankısındegı aqşanyŋ ūrlanǧandyǧyn naqty däleldeu kerek. Al ol jerde är tiynnyŋ büge-şıgesı tekserıletını belgılı. Ärine, bırneşe villalary men iahtalary barlardyŋ aqşalary qaidan kelgenın bır qarasaŋyz, bärı tüsınetın siiaqty, bıraq naqty dälel bolmaǧasyn, eşteŋe de ıstei almaidy.
Keşegı qasırettı qaŋtar künderı bızdıŋ keibır oligarhtar men asqan bailar jeke ūşaqtarymen London asypty degen habar tarady. Mūnyŋ ras-ötırıgın kım bılsın? Bıraq, sol Ūlybritaniia – özınıŋ saiasi qamalyn äldeqaşan jasap qoiǧan memleket. Onda baryp kım körıngen investisiia salyp azamattyq ala almaidy. Alaida keibır mälımetter 2008-2015 jyldary sol Londonnan 205 qazaqstandyq «altyn viza» alypty degendı alǧa tartyp otyr. Būl viza elde äzırşe tūrǧylyqty tūruǧa, bıraz jyldan keiın azamattyq aluǧa mümkındık beretın körınedı. Al onyŋ baǧasy – ekı million funt sterlingten asyp jyǧylady. Ne bolmasa, Ūlybritaniiada tırkelgen bır kompaniiany satyp alasyz da ony ekı jyl boiy öz atyŋyzda ūstap otyrasyz. Būl da az qarajat emes. Bır sözben aitqanda, qanşa auqymdy qarajat qūiasyz, soǧūrlym tezırek aǧylşyn elınıŋ azamaty bola alasyz. Al bızdıŋ britan pasportyn alǧan azamattarymyz bırneşe jüzdep sanalatynyn keibır būqaralyq aqparat qūraldary jazyp jür.
«KPMG» halyqaralyq auditorlyq-saraptamalyq keŋsesınıŋ esepteuınşe, Qazaqstanda öte bai dep sanalatyn 112 adam jylyna 50-den 80 million dollarǧa, 45 adam – 80-nen 800 million dollarǧa jäne bes adam – ekı-den üş milliard dollarǧa deiın tabys tabady eken.
Solai bola tūra el halqynyŋ 96,6 paiyzynyŋ jyldyq tabysy 10 myŋ dollardan aspaidy. Al orta tap dep aidar taǧylatyn jūmyskerlerdıŋ jyldyq ortaşa tabysy 10-nan 100 myŋ dollar şamasynda bolyp otyr. 2019 jylǧy esep boiynşa mūndai adamdar 326 myŋ adam bolyp, tūrǧyn halyqtyŋ 2,7 paiyzyn qūraǧan.
Ūlttyq bank 2020 jyldyŋ ekınşı jartysynda Qazaqstannan ekı milliard tört jüz million dollar şyǧarylǧanyn jariialady. Al qūiylǧan investisiia – bır milliard ekı jüz million. Iаǧni Qazaqstanǧa engen aqşadan görı elden şyǧarylǧan qarjynyŋ kölemı ekı ese köp bolǧan. Ekı jyl būryn elımızden Niderlandyǧa – bır milliardtan astam dollar, Kiprge – 425 million, Kaiman araldaryna – 70 million, Bırıkken Arab Ämırlıkterıne 41 million üş jüz myŋ dollar şyǧarylǧan.
Rasynda da eldıŋ üstınen kün köruşıler men halyqtyŋ qazynasyna qol saluşylarǧa qarsy bıtıspes maidan aşylǧanyn Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev ta öz baiandamasynda atap öttı. Endı osy küres tolyq nätije beru üşın eldıŋ är azamatynyŋ soǧan senımı qajet. Memlekettık organdar, memlekettık biudjet halyq üşın aşyq boluy kerek. Sonda ǧana Gruziianyŋ täjıribesı körsetıp otyrǧandai, jemqorlardyŋ ınıne su qūiylady.
