Oryndaldy ata-baba­ armany

Kenjebolat Joldybai, saiasattanauşy

Memleket ūǧymynyŋ özı eŋ aldy­men­ astanamen astasyp jatady. Qai­ eldı atasaŋyz da, ä degennen sana­­ŋyz­ǧa ol eldıŋ astanasynyŋ aty tüse­tını son­dyq­tan. Bızdıŋ qazaqtyŋ arǧy-bergı tarihynda Ordabalyq, Suiab, Taraz, Balasaǧūn, Syǧanaq, Jent, Saraişyq, Türkıstan siiaqty qala­lar­da ordaly jūrttyŋ tuy tıgılgen. Astananyŋ däl ırgesınen tabylǧan Bozoq qalasy da ülken ortalyqtyŋ bırı bolǧanyn ǧalymdar däleldedı de.­ Ertedegı er babamyz Edıgeden bas­tap, aibyndy Abylaiǧa deiıngı han­da­ry­myzdyŋ bärı osy Esıl boiynda orda tıkkenderı tıptı de tegın bolmasa kerek.

Bügıngı jaǧdaida kelsek, bız elımız­dıŋ astanasyn Almatydan Aqmolaǧa auys­tyr­dyq, elordany Alatau bauy­ry­nan Arqa tösıne köşırdık dep aita salu azdyq etedı. Būl bız üşın öte der kezınde, öz taǧdyrymyzdy bel­gı­leitın syn saǧatta ıstelgen sät­tı qadam bol­dy. Şyn­ mä­nınde, bız elımızdıŋ jaŋa astanasyn saluǧa kırıs­tık. Sol arqyly ıs jüzın­de jaŋa memleket qūruǧa kırıstık. Halqymyz jaŋa da jas memleketınıŋ astanasyn­ özınıŋ qalaǧan jerıne, özınıŋ qalauy boiynşa ornatty. Eŋ bastysy, özınıŋ kındık qalasynyŋ qūrylysyna bılek sybanyp, bar küş-qairatyn, ynta-jıgerın saldy. Är köşege, är üige jürek meiırın, perzenttık süiıspenşılıgın, jan jyluyn jūmsady. Astana osylaişa halqymyzdyŋ aialy alaqany, ystyq meiırımımen tūrǧyzyldy.

Elbasy N.Ä. Nazarbaevtyŋ Asta­na­nyŋ­ tarihy bızdıŋ Täuel­sız­dı­gımızdıŋ tari­hynan ajyraǧysyz ekendıgın tūraq­ty türde tılge tiek etetını beker emes. Rasyn aitsaq, jaŋa elordaǧa ie bolu bız üşın aqiqat aşar sätke, jahan­­dyq­ tarih­tyŋ tolqynynda qazaq­­stan­­dyq­­ joldyŋ bastalǧanyn baiqatyp tūra­tyn­ maŋyzdy märege ainaldy.

İä, astana taŋdaudy qai kezde bolsa da memlekettıŋ asqaq müd­de­le­rı aiqyn­daǧan. Bızde de astanany köşıru ūlttyŋ strategiialyq müd­de­le­rınen tuyn­dady, onda geosaiasi da, äleumettık-eko­nomikalyq ta ruhani­tarihi astarlar boldy. Alaida köşı­ru­dıŋ mer­zı­mı men jaǧdaiyn esep­tei kelgende, Astana fenomenı bügıngı älemde özıne ūqsas belgı tabu qiynǧa tüsetın bıregei tarihi uaqiǧa bolyp tabylady.

Būl ideiany jüzege asyru üşın au­qym­­dy jūmys atqaruǧa tura keldı. Eldıŋ bas qalasy 32 ölşem boiynşa taŋ­dal­dy. Taŋdaudy qazırgı Asta­naǧa tüsı­re­tın­dei tüiındı dälel­der köp bolyp şyqty. Astanany auys­tyru Qazaq­­stan­nyŋ geo­saiasi aiqyn­damasyn küşeite tüsuge tiıs edı. Astana el orta­synda orna­las­qan­dyqtan jaqyn maŋaiǧa da, älem­nıŋ är qiyryna da bırdei aşyq, sonysy arqyly bız­dıŋ syrtqy saia­sa­ty­myzdyŋ beibıt­süi­gıştık sipatyn tanytyp tūrady. Astanany toǧyz joldyŋ torabynda tūrǧan qalaǧa auystyru Qazaqstan ekonomikasyn­ sauyqtyru qajettıgınen, bükıl eko­no­mi­kanyŋ ösuı üşın kerek­tı­ mul­ti­plikativtı tiımdılıktı qam­­ta­­ma­syz­ etuge ūmtyludan da tuyndaǧan edı. Elordany qūramy jaǧynan köpūltty öŋırge köşıre otyryp, bız tūraqty polietnostyq memleket qūruǧa jäne ūltaralyq kelısımge basymdyq beruge baǧyt ūstaǧanymyzdy tanyttyq. Saiyp kelgende, jaŋa astana köşpelı ordadan bügıngı zamanǧy respublikaǧa deiıngı damudyŋ köp ǧasyrlyq jolyn jürıp ötken qazaq ūltyn özın-özı tanyp-bıludıŋ asa maŋyzdy belesıne şyǧardy. Qazaq etnosy qalyptasqan Deştı Qypşaqtyŋ ejelgı jerınıŋ qaq jüregınde ornalasqan el astanasy bügınde nomadtardyŋ san ǧasyrlyq tarihi köşınıŋ dıttegen jerıne kelıp toqtauy, ūlttyŋ keŋıstık-tarihi ūiyt­qy­synyŋ ornyqty ölşemderın anyqtau syndy äser etedı. Astana bızdıŋ ūlttyq sanamyzdy naǧyz egemendık deŋ­geiı­ne jetkızıp, qazaq etnosyn ūiys­tyr­ǧan ideialyq sim­vol­ǧa ainaldy.

Ärine, tarih üşın on bes jyl dege­nı­ŋız uaqyttyŋ qysqa ǧana kezeŋı. Dei tūrǧanmen, Astanada būl kezeŋ bükıl Qazaqstannyŋ jäne onyŋ köpūltty halqynyŋ ömırın tübegeilı özgerıske tüsırgen tereŋ üderısterge toly bol­­dy.­ Bügınde älemdık qauymdastyq üşın Qazaqstan men Astana ataulary­ egız ūǧymǧa ainalyp kettı. Būl ūǧym qaryş­tap damu men örıstı örken­deu­dıŋ önegelı ülgısı retınde ornyqty. Bız, qazaqstandyqtar, Astanany asqaqtatu arqyly dünie jüzıne özımız­dı keleşegı kemel, äleuetı mol mem­le­ket eke­nı­mızdı tanyttyq. Osy jyldar ışın­de Astana älemdegı eŋ jas ta ta­ny­­mal as­ta­nalardyŋ bırı retınde naqty elor­dalyq auqymǧa ie bolyp qana qoimai, bügıngı künı meilınşe üzdık damyp kele jatqan älemdegı 30 memleketter astanalarynyŋ orta­­sy­nan oiyp tūryp oryn alyp otyr­­ǧan­­ as­ta­na­nyŋ­ bırıne ainaldy. Al, 1999 jyly IýNESKO Astanany «Beibıtşılık qalasy» dep jariialady. 2008 jyldyŋ säuırınde Mäskeude ötken «TMD-nyŋ taŋdauly qalasy» atty baiqau-konkursta Astana 16 jüldenıŋ 9-yn aldy! Söitıp, elor­da­myz­dyŋ aty halyq­ara­lyq sözdık qoryna tez-aq endı, älem kartasynda özıne-özı senım­dı memleket paida bolǧanyn aŋǧar­ta­tyn­ maŋyzdy maǧy­nany ala keldı. Sondai-aq, bız­dıŋ elorda öŋırlık jäne jahan­dyq qauıpsızdıktı nyǧaituǧa üles qosuy tiıs köptegen forumdardy ötkızudıŋ ornyna ainaldy. Astana qazır­dıŋ özınde jai ǧana elorda emes, ol endı euraziialyq integrasiianyŋ ortalyǧy retınde körınıp otyr. Naq osy Astana öŋırlık damu boiynşa jaŋa ideialardyŋ, közqarastardyŋ, naqty baǧdarlamalardyŋ generatory boluda. Būl qala jalpy älemdık kon­fes­­siia­­aralyq ünqatysudyŋ astanasyna ainaldy. 2003, 2006, 2009 jäne 2012 jyldary mūnda Älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylarymyz tört sezı öttı. 2010 jyly Astanada soŋǧy on jyl boiy ötkızılmei kelgen Europalyq qauıpsızdık jäne yntymaqtastyq ūiy­my­nyŋ sammitı ötkızılse, 2011 jyly Astana VII qysqy Aziia oiyndaryn jäne İslam konferensiiasy ūiymyna qatysuşylardy qabyl­dady.

Jalpy alǧanda, bügınde Astana ömır sürıp, jūmys ısteuge barǧan saiyn­ qolaily, yŋǧaily bolyp bara jatqan megapoliske ainaldy. Asta­nada Lev Gumilev atyndaǧy jaŋa Euraziia uni­ver­sitetı aşylyp, öŋır­degı küştı oqu oryndarynyŋ qata­ryna qosyldy. Ūlttyq bılım beru jüiesınıŋ barlyq artyq­şylyq­ta­ry men üzdık älemdık bılım beru täjı­ribesın üilesımdı qam­ti­tyn, Qazaq­stan­nyŋ ūlttyq brendıne ainalyp ülgergen erekşe ülgıdegı oqu ordasy – Nazarbaev universitetı aşyldy. Taiauda ǧana düniejüzınıŋ eŋ üzdık bes teatry qataryna enetın «Astana-Opera» teatry ıske kırıstı.

Astanalyq medisinalyq klas­ter­ jaiy da köŋıl tolarlyqtai. Ol­ eŋ­ osy zamanǧy alty medisina insti­tu­tynan qūralǧan. Qazır mūn­da Ana men bala ortalyǧy, Bala­lar­dyŋ­ sauyqtyru ortalyǧy jūmys ısteidı. Sonymen qatar, bügınde Diag­nos­ti­kalyq ortalyq, Neirohirurgiia­ ortalyǧy, Jedel medisinalyq jär­dem­nıŋ ǧylymi-zertteu ortalyǧy ıske qosyldy. Osy ortalyqtardyŋ negızınde bırtūtas holding retınde bas­­qa­­ry­latyn bıregei «Densaulyq qala­şyǧy» qūryldy. Eŋ osy zaman­ǧy ozyq medisinalyq qūral-jab­dyq­pen qamtamasyz etılgen mūndai keşen köp­tegen Europa elınde de joq. Qazırdıŋ özınde mūnda auyr nau­qas­tar­dy emdeuge, būryn tek şetelde ǧana jasalatyn asa kürdelı operasiia­lar­dy atqaruǧa bolady.
Astana ekologiialyq mäselelerdı şeşude osy zamanǧy közqarastyŋ ülgı­sıne ainaluda. Elbasynyŋ tıkelei özı bastamaşy bolǧan Astananyŋ aina­­la­­synan «jasyl beldeu» jasau jobasy qarqyndy jüzege asyryluda. Osy jyldar ışınde Astananyŋ maŋaiyn­da qalyŋ orman paida boldy. Endıgı maqsat – Astanadan Burabaiǧa deiıngı aumaq­ty jasandy ormanmen tūtastyru.
Eŋ bastysy, Astana ūlttyq tabys­tyŋ jarqyn önegesıne ainaldy, ol qazaq­­stan­­dyq­tarǧa qanat bıtırıp, bız­ge kür­delı ötpelı kezeŋ arqyly jürıp ötuge kömektestı. Astana bızdıŋ kez kelgen mındettı ıs jüzınde şeşe alaty­ny­myzdy, qol jetpestei maqsat­tar­ǧa jete alatynymyzdy körsetıp berdı.

«Bıreuge qarap pıkır et, bıreuge qarap şükır et» deidı halqymyz. Pıkır etsek te, şükır etsek te oryndy. Irılı-ūsaqty kemşılıkterden bız de qūr alaqan emespız. Bıraq, bükıl dünie oisyrap jatqan tūsta, bızde bärı qūdaiǧa şükır. Elbasynyŋ sözımen ait­saq, «Ata-babalarymyzdyŋ ǧasyr­lar­ boiǧy armanyn oryndadyq. Sol üşın bız zor baqyttymyz».