… Ūzyn jolda tanys-beitanystyŋ talaiymen saparlas, üzeŋgıles bolasyŋ. «Kemedegınıŋ jany – bır», tūz-dämı ortaq, būryn-soŋdy bır-bırınıŋ bary-joǧynan beihabar jandar är närseden syr tarta otyrady. Söite kele, «qalta tübındegı» äŋgıme şertıledı. Taspa jol talai tarihty jazyp alyp qalyp jatyr. Didarǧaiyp dünie, otarbadan oza bere, oiyŋnan şyǧyp ülgeretınderı qanşama!..
Astana – Almaty jüirık poiyzy Şu stansasyna toqtaǧan kezde kupege aqsary öŋdı, tūrqy mol pışılgen orta jastaǧy äiel men kesek denelı balaŋ jıgıt kırdı. Jaiǧasyp alǧan soŋ jön sūrady. Äje men nemere bolyp şyqty. Jolymyz da, at basyn tırep toqtaityn mejemız de bır eken. Atbasarlyq körınedı. Ülken kısı «däuletı tömen otbasynyŋ balalary men mümkındıgı şekteulı balalarmen jūmys ısteitın qoǧamdyq qordyŋ direktorymyn» deidı. Aty-jönı Natalia Peşkova eken.
Natalia Nikolaiqyzynyŋ Şymkent qalasynda seminarǧa qatysyp kele jatqan betı eken. Şymqala adamdarynyŋ kısılıgı mol, jüzı jyly, ıltipaty men ılkımdılıgıne taŋ-tamaşa häm dän riza.
Natalia Nikolaiqyzy ata-ana men balalardyŋ arasyndaǧy yqylas-ıltipatty baǧamdau üşın äke-şeşelerınıŋ fotosuretıne qarap otyryp, mınezdeme beruı qajettıgı haqynda tapsyrma berdı. Balalar quana kelısken. Bıraq, bır bala ǧana sol künnen bastap sabaqqa keludı doǧardy. Bır künı bazardan azyq-tülık alyp jürgende köpten körınbei ketken jetkınşektı anadaidan közı şalyp qaldy. Jüdeu. Būl da onyŋ nazaryna ılıkkenın baiqady. Balamysyŋ degen, saqa kısını san soqtyram dedı me, körmegensıp ötıp ketpekke yŋǧailanǧanda qarsy aldynan qasqaiyp tūra keldı. Bala qaşatyn jer tappai, typyrlap qaldy.
– Stepa, qaida jürsıŋ? Tapsyrmany sen ūmytsaŋ da, menıŋ jadymnan şyqqan joq. Kütıp jürmın.
Balanyŋ jüzı alabūrtyp, būrq ettı:
– Joq! Qaidaǧy bıreu turaly men eşteŋe aitpaimyn.!
– «Qaidaǧy bıreuı» nesı? Öz ata-anaŋ turaly…
– Menıŋ äkem jas äielge ketıp qalǧan!
Ūstaz abdyrap qalsa da, öŋın būzǧan joq. Balanyŋ jüregın jailap jıbıtpekke sabyrǧa şaqyrdy:
– Tırşılıkte ülken kısılerdıŋ arasynda ondai-ondai bola beredı. Äkeŋe ökpeleme. Özıŋ erjetkende tüsınesıŋ! – dei bergende bala sözdı şort üzdı:
– Ülkeigennıŋ tırlıgı osy bolsa, erjetkım kelmeidı! Anam da, äjem de, bärı-bärı osy bır sözdı jattap alǧansyzdar! Anam anau, ekı közınen jas ketpeidı. Äjem bolsa, balasynyŋ kesırınen jürektıŋ därısın tamaq ornyna ışetın küige tüstı. Üide dastarqanǧa salatyn eşteŋe qalmady! – dedı bala jüzın jasyryp.
– Qūdai jar bolsyn. Jabyrqama, – dedı de, amalsyz būrylyp kettı.
Arada bıraz uaqyt öttı. Köktem keldı. Qoǧamdyq qordyŋ qolynan ıs keletın balalary jalǧyzılıktı qariialardyŋ üiın jinap, aulalardy tazalauǧa, qaratorǧaiǧa ūia jasap, aǧaştyŋ basyna ıluge toptalyp şyqty. Bır kezde Natalia anadaidan taudan tasqa sekırgen arqardyŋ qozysyndai oinaqtap, talpynǧan balapandai qūlaşyn qūstyŋ qanatyndai dalpyldatyp, būlarǧa qarai jügırıp kele jatqan Stepandy kördı. Bala jarq-jūrq.
– Men sızderdı alystan kördım. Tūra tūryŋyzdar. Ketıp qalmaŋyzdar! Kiım auystyryp keleiın. Men bärıŋızge, bärıne kömektesemın, – dep, saŋq-saŋq ettı.
Tälımger bır ülken jaŋalyqtyŋ bolǧanyn bıldı. Söittı de,
– Toqta, Stepa! Būl tırlık sensız de bıtedı. Sen maǧan jaiyŋdy ait!
– Natalia Nikolaevna! Men äkemdı üige qaitardym ǧoi.
– Mynauyŋ tamaşa eken. Qane, äŋgımeŋdı ait! – dedım.
***
…Atbasardaǧy zauytta Stepannyŋ jasy 40-tan jaŋa asqan äkesı qyzmet etetın. Künderdıŋ künınde äkesı bırneşe kün qatarynan üige kelmei qaldy. «Papam qaida?». «Alys qalaǧa ıssaparǧa ketken» deidı şeşesı men äjesı jylamsyrap. Äkesı «ıssaparǧa» ketkelı üiden bereke qaşty. Anasy «auyryp jürmın, jūmysqa jaramaimyn» dep, az künnen keiın aqysyz eŋbek demalysyn alyp, üide otyryp qaldy. Künı-tünı bük tüsıp jatady da qoiady. Jai jatpaidy. Ekı közı būlaudai bolyp jylap jatady. Tamaq pısıru jaiyna qaldy. Üidıŋ ışı şaşylyp, şaŋ basty. Bır ai öttı, ekı ai öttı. Ūly «ıssaparǧa» ketkelı äjesı uhılep-ahylap änşeiınde basa almaityn aiaǧyn süiretıp dalaǧa şyǧuy tıptı qiyndady. İısın müŋkıtıp äldebır sylau maidy aiaǧyna jaǧady da jatady. Jürektıŋ därısı şaq kelmeitın boldy. Satyp aluǧa aqşa bırde tabylyp, bırde tabylmaidy. Ol da syŋsyp jylai beredı. Keide körşılerı bır-bır tabaq tamaq äkelmese, müldem aş qalady.
Bır künı Varia degen körşı apai kırıp kelıp, äi-şäi joq:
– Äi, älgı baiyŋ oinasynan qaşan oralady eken özı? Habar joq pa? –degende bala bükşiıp otyrǧan anasyna jalt qarady. Ol sūq sausaǧyn ernıne aparyp, bala otyrǧan tūsty janarymen nūsqady. Qanşa aitqanymen, esı kırıp qalǧan emes pe, sözdıŋ törkınınen sekem aldy. Qazbalap sūrap, anyǧyn bılıp aldy.
Būlardyŋ soryna Atbasarǧa Astanadan student qyz öndırıstık täjıribeden ötuge kelıptı. Uyzdai. Jiyrma-aq jasta. Qyryqtaǧy erkektı üiıne qaitar joldan jaŋyldyrǧan qylymsyǧannyŋ qylyǧy eken…
Anasy da, äjesı de şarasyz. Üidegı erqara on ekı jasar ūl bolyp qaldy. Köp oilandy. Köp oilandy da, äkesınıŋ qyzmet ornyna baruǧa bel bailady… Jūmys uaqytynyŋ tämamdalar tūsynda papasynyŋ mäşinesınıŋ janyna baryp tūrdy. Şamaly uaqyttan keiın äke şyqty. İyǧyna basyn süiegen bır jap-jas qyz qoltyǧyna kırıp kete jazdap kele jatyr eken. Özı üiden ketkelı körmegen äke ūlyna kezıkkenıne quanyp kettı. Ile öŋı quaryp sala berdı. «Ūrlyǧynyŋ» üstınen tüskenıne qysylyp qalǧan jaiy bar. Janyndaǧy jas sūluǧa:
– Maşinaǧa bara ber! – dep kılttı ūsyndy.
Ol būrtiyp, būlqynyp, būldanyp, aitqandy tyŋdaǧysy kelmedı.
– Bar dedım ǧoi!!!
Jekıgenge jete-qabyl dauys ony ornynan yrşytyp jıberdı. Yzalanyp ta ketken boluy kerek, qaiqaŋ-qaiqaŋ, qazdaŋ-qazdaŋ jürıp, jıŋışke belın bökse tūsynan bır būrap jıberıp, jalp etıp, maşinaǧa otyrdy.
Bala ıle, bastyrmalatyp äkesın sūraqtyŋ astyna aldy:
– Papa, menıŋ sızdı tyŋdamaǧan kezım bar ma? Älde sabaqty naşar oqydym ba? Mamamnyŋ, äjemnıŋ, tılın almai qoidym ba? Būzyqtyq jasap, töbelestım be? Üi şaruasyn jasamadym ba? Nege bızden ketıp qaldyŋyz?
– Jo-joq, balam, tyŋda! Ülkeigen kezde tüsınesıŋ…
– Jo-o-oq! Aitpaŋyz maǧan ondaidy!!! Odan da bızden ne üşın ketkenıŋızdı tura aityŋyz!
Maşinadaǧy boijetken qaita-qaita dabyl belgısın berıp, ekı bılegın aiqastyryp, «Sözdı doǧaryŋdar!»-dy işaralap, mazasy kettı.
– Balam! Senıŋ şeşeŋ qyryqta. Öŋınen är kettı. Boi-basy, dene tūrqy siyqsyzdanyp barady. Köz quantatyn eşteŋesı qalǧan joq. Ondai äieldı tastamaǧanda käitemın? Myna qyz jap-jas, täp-tättı. Saǧan sözdıŋ aşyǧy kerek bolsa, bar mäsele osynda!
– Olai bolsa, papa, sız de menı mūqiiat tyŋdaŋyz. Menıŋ qyryqtaǧy şeşemdı siyqsyz deseŋız, sızdıŋ alpystaǧy anaŋyzdyŋ qandai ekenın aitaiyn ba? Türı jaman. Alja-aljasy şyqqan kärı. Betı äjım-äjım. Tısı joq, jalmauyz kempırdıŋ türındei. Aiaǧyna jaqqan därısınen üidıŋ ışı tügel sasyp ketedı. Bıreu dememese, özdıgınen otyryp-tūra almaidy. Sız menıŋ şeşemdı tastadyŋyz. Ondai bolsa, tuǧan ūly sızge de kereksız bolyp qalǧan kärı şeşeŋızdı men de tastaimyn!
Qyryqtaǧy erkek endı şydap tūra almady. Ökırıp jıberdı. Ebıl-debılı şyǧyp jylady. Ūly qoi demedı, äke qoiar bolmady. Ekeuı de janynan ötıp bara jatqandardyŋ eşbırınen qysylǧan joq. Qyz tüsındı me, älde, aitqanyna bola qoimaǧanyna qorlandy ma, maşinanyŋ esıgın serpe aşyp, kılttı būlarǧa qarai laqtyryp jıberıp, kerdeŋdei jöneldı.
***
– Mıne, bar-bıtkenı – osy. Käzır bızdıŋ otbasymyz tört közımız tügel. Üidıŋ ışı taza. Tamaǧymyz toq. Mamam da, äjem de jaqsy. Papam bızge būrynǧydan da yqylasty bolyp kettı. Mamama «qymbat, sapaly opa-dalap alyp, tezırek jasaruǧa tyrysyŋyz. Symbatyŋyzdy tüzeŋız! Ädemı kiınıŋız. Şaşyŋyzdy ösıresız be, qidyrasyz ba, äiteuır, soŋǧy sän ülgısımen baptaŋyz» dep kündız-tünı qylqyldap jürmın, – dedı bala bal-būl janyp.
Rauşan TÖLENQYZY
