Äleumettık jelılerde, messendjerlerde jäne «as üidegı» tūrmystyq äŋgımelerde Qazaqstannyŋ zeinetaqy jüiesı turaly aŋyzdar, feikter men aqylǧa syimaityn qiialdar tuyndap jatady. Bır qyzyǧy, halyq şyndyqqa säikes keletın şynaiy aqparattan görı osyndai qaueset äŋgımelerge köbırek ilanady. Bügıngı materialda bız osylardyŋ bır bölıgın äşkerelep, resmi derekközderdegı aqparatty, qaueset äŋgımelerge senbesten, ärdaiym qaitalap tekserudı ūsynamyz.
Aŋyz: Maǧan zeinetkerlıkke şyǧuǧa älı erte, bıraq barlyq jinaqtarymdy infliasiia «jep qoiyp», qūr alaqan qalmaimyn ba?
Şyndyq: Aqparat şyndyqqa säikes kelmeidı. Qazaqstan Respublikasynyŋ «Qazaqstan Respublikasynda zeinetaqymen qamsyzdandyru turaly» Zaŋyna säikes memleket aluşylarǧa BJZQ-daǧy mındettı zeinetaqy jarnalarynyŋ (MZJ), mındettı käsıptık zeinetaqy jarnalarynyŋ (MKZJ) zeinetaqy jasyna jetken sättegı infliasiia deŋgeiın eskere otyryp, naqty engızılgen jarnalar mölşerınde saqtaluyna kepıldık beredı.
Mysaly, Avstraliia, İzrail, Meksika, Şvesiia jäne Norvegiia siiaqty elderde Ükımet zeinetaqy aqşasynyŋ saqtaluyna eşqandai kepıldık bermeidı. Al eger mındettı jinaqtauşy jüiesı bar Chehiia, Japoniia nemese Slovakiia siiaqty elderdı salystyratyn bolsaq, onda zeinetaqy jinaqtaryna investisiialyq tabystylyq mülde qarastyrylmaǧan. Onda qorlar tek nominaldy, iaǧni jarnalardyŋ naqty qūnyna nemese infliasiia eskerılmegen nöldık investisiialyq kırıstılıkke ǧana kepıldık beredı. Iаǧni, Qorǧa adam qanşa qarajat salsa, aqyr soŋynda infliasiia men basqa da faktorlardy qaita eseptemei, sonşa aqşa alady.
Osyǧan bailanysty Qazaqstannyŋ zeinetke şyǧu sätındegı infliasiia deŋgeiın eskere otyryp, azamattardyŋ zeinetaqy jinaqtarynyŋ saqtaluyna memlekettık kepıldık beretın älemdegı jalǧyz el ekendıgın taǧy da atap ötkımız keledı.
Aŋyz: BJZQ zeinetaqy jinaqtaryn öz betınşe basqarady.
Şyndyq: BJZQ jinaqtardy esepke alyp, töleidı, sondai-aq, salymşylar men aluşylarǧa qyzmet körsetıp, olarǧa keŋes beredı. Zaŋnamaǧa säikes BJZQ-nyŋ zeinetaqy aktivterın senımgerlıkpen basqarudy Qazaqstan Respublikasynyŋ Ūlttyq Bankı jüzege asyrady. 2016 jylǧy 1 qaŋtardan bastap zeinetaqy aktivterın basqaru tiımdılıgın arttyru boiynşa ūsynystar jasau qyzmetı Ūlttyq qordy basqaru keŋesıne berıldı. BJZQ-nyŋ zeinetaqy aktivterı esebınen satyp aluǧa rūqsat etılgen qarjy qūraldarynyŋ tızbesı Qazaqstan Respublikasy Ükımetınıŋ qaulysymen bekıtıledı.
Aŋyz: Jinaqtardy saqtau üşın tek altynǧa nemese dollarǧa investisiialau kerek.
Şyndyq: Qarjy qūraldarynyŋ bır türıne investisiialau dūrys emes, öitkenı būl jinaqtardyŋ joǧalu qaupın edäuır arttyrady. Qūral türlerıne, qandai da bır elge qatystylyǧy boiynşa investisiialardy ärtaraptandyru täuekelderdı barynşa azaitady jäne barlyq investisiialyq portfeldıŋ kırıstılıgın qamtamasyz etuge mümkındık beredı.
Täuekelderdı azaitu maqsatynda investisiialyq portfel investisiialau türlerı, baǧyttary, onyŋ ışınde valiutalar boiynşa ärtaraptandyrylǧan. Qazırgı uaqytta investisiialardyŋ 2/3 juyǧy teŋgemen jäne 1/3 juyǧy şetel valiutasymen, basym bölıgı AQŞ dollarymen nominaldanǧan.
Aŋyz: Merzımı ötken nesieler üşın bankter menıŋ zeinetaqy jinaqtarymdy ala alady.
Şyndyq: Būl mümkın emes. Öitkenı QR «Qazaqstan Respublikasynda zeinetaqymen qamsyzdandyru turaly»
Zaŋynyŋ (būdan ärı – Zaŋ) 50-babynyŋ 3-tarmaǧyna säikes salymşynyŋ (aluşynyŋ) boryştary boiynşa mındettı zeinetaqy jarnalaryna, mındettı käsıptık zeinetaqy jarnalaryna, ösımpūldarǧa, zeinetaqy aktivterı men zeinetaqy jinaqtaryna tyiym saluǧa nemese olardy öndırıp aluǧa jol berılmeidı.
Būdan basqa QR «Atqaruşylyq ıs jürgızu jäne sot oryndauşylarynyŋ märtebesı turaly» Zaŋynyŋ 98-babynyŋ 14-tarmaǧyna säikes salymşynyŋ (aluşynyŋ) boryştary boiynşa öndırıp alu onyŋ zeinetaqy jinaqtaryna qatysty qoldanylmaidy.
Aŋyz: BJZQ-dan tölemderdı alǧan kezde qosarlanǧan salyq salynady.
Şyndyq: BJZQ-dan alynǧan zeinetaqy tölemderı türındegı tabystarǧa 10% mölşerleme boiynşa jeke tabys salyǧy (būdan ärı JTS) salynady. Bıraq zeinetaqy jarnalary jeke zeinetaqy şotyna tabysynan JTS alynǧanǧa deiın audarylady. Mysaly, adam 100 myŋ teŋge jalaqy alady delık. 10 myŋ teŋge (iaǧni, tabystyŋ 10%) JZŞ-ǧa audarylady. Jeke tabys salyǧy tek 90 myŋ teŋgeden, iaǧni tölemderdı alu qūqyǧy paida bolǧan kezde ǧana alynady. Alaida zeinetaqy tölemderıne QR Salyq kodeksınde közdelgen tüzetuler men salyq şegerımderınıŋ somalary eskerıle otyryp, 10 paiyz mölşerleme boiynşa salyq salynady. JTS salynbaityn jinaqtar somasy aǧymdaǧy qarjy jylyna belgılengen eŋ tömengı jalaqynyŋ 12 eselengen mölşerıne teŋ (2019 jyly 12h 42500 = 510000 teŋge).
Būǧan qosa aǧymdaǧy qarjy jylyna belgılengen eŋ tömengı jalaqynyŋ 75 eselengen mölşerı şegınde JTS tüzetu közdelgen azamattardyŋ sanattary bar.
Aŋyz: Salymşy qaitys bolǧannan keiın, onyŋ jinaqtary tügeldei derlık memlekette qalady.
Şyndyq: BJZQ-dan zeinetaqy tölemderın alatyn adam nemese BJZQ-daǧy jeke zeinetaqy şotynda (JZŞ) zeinetaqy jinaqtary bar jäne Zaŋnyŋ 11-babynyŋ 1-3-tarmaqtaryna säikes zeinetkerlık jasqa tolmaǧan adam qaitys bolǧan jaǧdaida, onyŋ otbasyna ne jerleudı jüzege asyrǧan adamǧa BJZQ respublikalyq biudjet turaly zaŋda tiıstı qarjy jylyna belgılengen ailyq eseptık körsetkıştıŋ 52,4 eselengen mölşerınde, bıraq JZŞ-daǧy qarajattan aspaityn kölemde jerleuge arnalǧan bırjolǧy tölem töleidı.
Eger jerleuge arnalǧan bırjolǧy tölem jüzege asyrylǧannan keiın JZŞ-daǧy zeinetaqy jinaqtarynyŋ qaldyǧy tiıstı qarjy jylyna arnalǧan respublikalyq biudjet turaly zaŋda belgılengen eŋ tömen zeinetaqy mölşerınen aspaityn somany qūraǧan jaǧdaida, būl qaldyq ta jerleuge arnalǧan tölemmen bırge berıledı.
Būdan basqa QR «Qazaqstan Respublikasynda zeinetaqymen qamsyzdandyru turaly» Zaŋynyŋ 31 jäne 32-baptarynda BJZQ-da mındettı zeinetaqy jarnalary men mındettı käsıptık zeinetaqy jarnalary esebınen zeinetaqy jinaqtary bar adam qaitys bolǧan jaǧdaida, onyŋ zeinetaqy jinaqtary Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋnamasynda belgılengen tärtıppen mūraǧa qaldyrylady dep aiqyndalǧan.
Aŋyz: Özın-özı jūmyspen qamtyǧandardyŋ qazaqstandyq zeinetaqy jüiesıne qatysuǧa mümkındıkterı joq.
Şyndyq: Äzırge tūraqty kırısı joq adamdar tört mındettı tölemdı almastyratyn BJT (bıryŋǧai jiyntyq tölem) tölemın paidalana alady:
– jeke tabys salyǧy;
– BJZQ-ǧa mındettı zeinetaqy jarnasy;
– Memlekettık äleumettık saqtandyru qoryna mındettı äleumettık audarym (MÄSQ);
– Äleumettık medisinalyq saqtandyru qoryna äleumettık jarna (ÄMSQ).
2020 jylǧy BJT mölşerı:
2 651 teŋge – respublikalyq jäne oblystyq maŋyzy bar qalalardyŋ, sondai-aq, astana tūrǧyndary üşın
1 AEK;
1 326 teŋge – basqa eldı mekenderdıŋ tūrǧyndary üşın 0,5 AEK.
Töleuşılerge būl somany öz betınşe 4 tölemge böludıŋ qajetı joq, biudjetke tüskennen keiın ol taǧaiyndaular boiynşa avtomatty türde bölınedı.
BJT somasyn «Azamattarǧa arnalǧan ükımet» MK KEAQ mynadai teŋdıkte böledı:
10% – jeke tabys salyǧy (JTS);
20% – äleumettık audarymdar (ÄA);
30% – mındettı zeinetaqy jarnalary (MZJ);
40% – mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyruǧa audarymdar (MÄMS).
BJT somasy alynǧan tabystyŋ mölşerıne bailanysty emes jäne qosymşa esepteulerdı (kırıster, şyǧystar, şegerımder, paida) talap etpeidı.
Bıryŋǧai jiyntyq tölemdı tabys alynǧan ärbır ai üşın jeke töleu qajet.
Aŋyz: Eger öz şotyŋyzdy ūzaq uaqyt boiy tolyqtyrmaǧan bolsaŋyz, ondaǧy aqşaŋyz jai ǧana joǧalyp ketedı.
Şyndyq: Şyn mänınde, jeke zeinetaqy şottaryna eseptelıp otyratyn zeinetaqy jinaqtary salymşynyŋ (aluşynyŋ) menşıgı bolyp tabylady jäne ol qaitys bolǧan jaǧdaida da qarjysy Qorda merzımsız uaqytqa saqtala beredı. Eger ösiet boiynşa da, zaŋ boiynşa da mūragerler joq ekenı nemese mūragerlerdıŋ eşqaisysynyŋ mūra aluǧa qūqyǧy joq ekenı nemese olardyŋ barlyǧynyŋ mūradan bas tartqany anyqtalǧan jaǧdaida ǧana sot mūrany QR Azamattyq kodeksıne säikes iesız qalǧan mülık dep tanuy mümkın.
Naila NŪRALYQYZY
