Daryndy aqyn, qarymdy jurnalist Ämırhan Balqybek Gerold Belgerden sūhbat alyp otyrǧanda jazuşy: «Men nemıspın ǧoi, uaqytynda jürgendı jaqsy köremın» dep qalady. Sonda aqyn aǧamyz: «Änşeiınde «qazaqpyn, qazaqpyn» deitın edıŋız…» deidı keiıpkerınıŋ «nemıspın» degenın jaqtyrmai. Gerold Belger de tapqyr ǧoi: «Maǧan «jetı atasyn bılmegen – jetesız» dep üiretken de qazaq» deptı…
Qazaq jurnalistikasynda jüirıktıgımen tanylǧan, türı basqa bolsa da, tılı – qazaq Maksim Rojinmen äŋgımeleserde nege ekenın bılmeimın sol äŋgıme esıme tüstı. Keiıpkerıme baiandadym da: «Maksim, sız kımsız?» dep sūradym.
«Būl özı kürdelı sūraq eken. Osy sūraq menıŋ aldymnan köp şyǧatyny ötırık emes. Syrt kelbetıme keletın bolsam, jasyratyn tügı de joq, ūltym – orys. Bıraq adamnyŋ mentalitetı kım bolsa, adam sol şyǧar. Men mentalitetım boiynşa qazaqpyn. Işkı sanam da, tüsınıgım de qazaqylanyp ketkenı şyn. Öitkenı qazaqi ortada tuyp-östım, sol ortada tärbielendım. Sondyqtan menı keibır aǧalarymnyŋ orys tegınen şyqqan qazaq deuı – zaŋdy. Al Gerold aǧamyzben közı tırısınde kezdeskenmın. Öte qūrmetteimın, tegı nemıs bolsa da, aitar düniesı qazaqqa tym jaqyn edı» dep jauap berdı ol.
Maksim de jetı atasyn bılgen dūrys dep esepteidı. Al qazaq tılın qalai meŋgergenın sūraǧanymyzda özınıŋ üş atasy osy Ortalyq Aziiada ömır sürgenın, sondyqtan, özı şyqqan bükıl äulet qazaq mentalitetın boiyna sıŋırgenın aitty.
1989 jyly Maksimnıŋ otbasy Almaty oblysy, Qaskeleŋ audanynan Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Arys qalasyna qonys audarǧan eken. Ol tūsta bızdıŋ keiıpkerımız alty jasta ǧana. Tür-tūrpaty bırden erekşelenetın kışkentai sary bala sol jerde köşege şyǧyp, balalarmen oinap jürıp bır jyl ışınde qazaq auyzekı tılın erkın meŋgerıp alady. Alaida būǧan anasynyŋ kömegı tigenın de jasyrǧan joq. «Anam Nükıste tuǧan kısı. Sondaǧy qazaqtar arasynda öskendıkten, qazaqşasy äjepteuır bolatyn. Men Arysta balalarmen oinap jürıp, kei sözdı tüsınbei qalyp jatsam, üige kelıp, anamnan sūraityn edım, ol tüsındırıp beretın» dedı ol.
«Qazır menıŋ qūrdastarymnyŋ köbı memlekettık tıldı üirenu üşın arnaiy kurstarǧa baryp, kıtaptar satyp alyp oqyp, sözdık jattap jür. Solarǧa qarap «eger qazaqi ortada öspegenımde, men de qazır däl solar sekıldı qinalyp üirener edım» dep oilaimyn. Būl jaǧynan kelgende, özımnıŋ jolym bolǧanyna quanam. Maǧan qazaq tılın köşe üirettı»
degen Maksim Qazaqstanda bügınde özge ūlttardyŋ memlekettık tıldı üirenuge yqylasy jaman emesın aitady. Ol ǧalymdardyŋ «kez kelgen tıl biznes tılıne ainalǧanda, qūlaşyn keŋge jaiady» deitın tūjyrymyna da senedı. Qazırgı kezde qazaq tılı biznes salasyna da ene bastaǧanyna quanady.
Jalpy, tılge sūranys artqan saiyn ony üirenuşıler köbeiedı. Qazaqstanda qazaq tılınıŋ qoldanys auqymyn keŋeitu üşın älı de būl tılge sūranysty arttyru kerek dep esepteitın keiıpkerımız jurnalisterdıŋ keibır merekeler qarsaŋynda qazaqşa söileitın özge ūlt ökılderın ızdep ketetının de baiqaidy eken. «Men özım de jurnalistpın ǧoi, sodan bıletınım, menıŋ ärıptesterım belgılı bır mereke künderı qazaqşa söileitın özge ūlt ökılderı turaly jazyp, elge körsetuge qūmar. Al soltüstık öŋırlerde mūndai adamdardy künde ızdeidı… Būl, bälkım, bızdegı memlekettık tıl därejesınıŋ älı de tömen ekenın, memlekettık tılde söileitın özge ūlttardyŋ älı de tapşy ekenın körsetetın şyǧar. Bıraq, būl maǧan taŋsyq emes. Öitkenı däl menıŋ ainalamda memlekettık tıldı bıletın özge ūlt ökılderı öte köp. Qazır qazaqşa söilegenıŋmen eldı taŋ qaldyra almaisyŋ. Osy elde tuyp-ösken bız tügılı özge elden kelgen özge ūlt ökılderı, şetel azamattary da qazaqşa söilep, özderıne qazaq tılınde qyzmet körsetıluın talap etıp jür» deidı ol.
Osylaişa, kögıldır ekran arqyly jalpaq jūrtqa keŋ tanylǧan Maksim Rojinmen äŋgımelesıp, onyŋ şynaiylyǧyna, Otan aldyndaǧy adaldyǧyna, qazaq halqyna degen süiıspenşılıgı men ışkı mädenietıne razy boldyq. Ol şynynda da qazaqşa bılgenı üşın ǧana özge ūlt ökılın maqtap, ony kökke köteretın uaqyt ötıp ketken dep esepteidı. Qazaqstanda tuyp-ösken soŋ kez kelgen azamat memlekettık tıl – qazaq tılın bıluge tiıs.
Alaida, Maksimnıŋ pıkırınşe, tıl – qarym-qatynas qūraly. Adam qanşa tıl bılse, onyŋ sonşa qūraly bar.
Endeşe, qai jaǧynan alsaq ta, öz ana tılın bılmei, orysşa şüldırlep jürgen kei otandastarymyzǧa qaraǧanda Maksim Rojinnıŋ mümkındıgı köbırek. Öitkenı ol memlekettık tılmen qarulanǧan.
Näzira BAIYRBEK
