Bügınde qalamyzda tūrmystyq qaldyqtarǧa qatysty mäsele älı de özektı bolyp otyr. Şaruaşylyq salasy mamandarynyŋ mälımetınşe, qala aumaǧynan künıne myŋ tonnaǧa juyq qoqys şyǧarylady eken. Ökınıştısı sol, qoqystarmen bırge qorşaǧan ortaǧa ziiandy neşe türlı zattar poligonǧa jöneltılıp jatady. Olardyŋ arasynda plastik zattar, auyr metaldarǧa toly akkumuliatorlar men batareikalar, tıpten asa uly zat – synapqa deiın kezdesıp jatady.
Osy jyldyŋ qazan aiynyŋ basynda Energetika ministrlıgınde qoqys mäselesı jäne qatty qaldyqtardyŋ qorşaǧan ortaǧa ziianyn azaitu maqsatynda arnaiy jūmys tobynyŋ otyrysy ötkenı belgılı. Sol jiynda qoqystarmen bırge poligondarǧa tögılıp, qorşaǧan ortaǧa ziian tigızıp jatqan ärtürlı qaptamalar men elektr qūrylǧylardy (tūrmystyq tehnika, liuminessenttık jäne synapty şamdar, sondai-aq himiialyq tok közderınen quat alatyn qūrylǧylar) qaita öŋdeu, kädege jaratu jäne jinauǧa ötemaqy töleu tetıgın engızu jönınde şeşım qabyldanǧan bolatyn. «Osy maqsatta qaldyqtardy joiu jūmystarymen ainalysatyn «ÖKM Operatory» mekemesıne jalpy aqşa somasy 1 milliard 250 myŋ teŋge kölemınde qarjy bölınıp otyr. Qazırgı uaqytta bız Energetika ministrlıgı jäne «Atameken» Ūlttyq käsıpkerler palatasymen bırlesıp, jobany ıske asyru şarttaryn pysyqtap jatyrmyz. Sondai-aq, el aumaǧy boiynşa qatty tūrmystyq qaldyqtardyŋ keibır türlerın jinau jäne qaita öŋdeumen ainalysuǧa niettı kompaniialardy konkursqa şaqyryp jatyrmyz. Ekologiialyq norma jäne tehnologiialyq standarttarǧa säikes dep tanylǧan käsıporyndar jinau jäne qaita öŋdeu boiynşa aqşalai ötemaqy alatyn bolady. Jobanyŋ negızgı maqsaty – batareika, elektrondy jäne elektr qūrylǧylary siiaqty qauıptı qaldyqtardy poligonǧa deiın jetkızbei joiu, qatty tūrmystyq qaldyqtardyŋ kömılu kölemın azaitu, ekologiialyq jaǧdaidy jaqsartu» deidı «ÖKM Operatory» mekemesınıŋ baspasöz hatşysy Jomart Rahymjan.
Mamandardyŋ aituynşa, qoqysqa tastalatyn eŋ qauıptı zattardyŋ bırı – elektr ünemdegış şamdar. Liuminessenttı şamdar ädettegı jaryq közderıne qaraǧanda 8 ese köp jaryq beredı. Soǧan qaramastan, elektr energiiasyn 5 esege deiın az tūtynady. Ärı paidalanu merzımı de ūzaq, qalypty jaǧdaida 8 myŋ saǧatqa deiın qyzmet etedı. Alaida ekonomikalyq jaǧynan tiımdı bolǧanymen, ziiandy tūstary barşylyq. Qūramynda ūntaq nemese bu türındegı 3-5 mg aralyǧynda synap qospasy bolatyndyqtan, mūndai şamdar asa qauıptı bolady. Mūndai lampalardyŋ kez-kelgenı synyp, qūramyndaǧy uly zat topyraq pen suǧa tögılse, orasan zor kölemde ziian keltıretının aita ketu kerek. Ony eskerıp jatqan tūrǧyndar joq. Isten şyqqan boida bırden qoqys jäşıgıne laqtyra salamyz. Mūnyŋ arty öte ülken ekologiialyq zardapqa aparyp jatyr.
Osyndai jaǧdailardyŋ aldyn alu maqsatynda 2013 jyly Astana qalasy äkımdıgınıŋ bastamasymen elımızde alǧaş ret ziiandy şamdardy qabyldap, keiınnen utilizasiiaǧa jıberudı közdeitın arnaiy baǧdarlama qabyldanǧan. Qalanyŋ är audanynda ärtürlı ölşemdegı ünemdegış şamdar men basqa da ziiandy himiialyq quat közderın (batareikalar, akkumuliatorlar) qabyldaityn arnaiy konteinerler ornatylyp, tūrǧyndar arasynda jan-jaqty tüsındıru jūmystary jürgızılgen bolatyn. Basynda bırden 100 konteiner qoiylyp, bügınge deiın barlyǧy 2 millionnan astam şam jinalyp alyndy. Pilottyq joba retınde qolǧa alynǧan joba keiın de jalǧasyn tauyp, arnaiy konteinerlerdıŋ sany soŋǧy ekı-üş jyldyŋ ışınde 300-ge deiın köbeitıldı. Bügınde mūndai oryndardyŋ sanyn 500-ge deiın köbeitu qarastyrylyp otyr.
Bürkıt NŪRASYL
