Osydan toqsan tört jyl būryn cheh jazuşysy Karel Chapek özınıŋ «R.U.R» pesasynyŋ keiıpkerın eşbır qoldanysta bolmaǧan «robot» sözımen ataǧan edı. Jazuşynyŋ ǧajaiyp oi erkındıgınıŋ jemısı bolǧan sol robottar uaqyt öte kele ǧylymnyŋ jetıstıgı bolady dep kım oilaǧan ol kezde? Al, qazır temır tehnikanyŋ özı temır qūrastyratyn zamanǧa jettık. Älemnıŋ bırqatar elderı būl saladan oq boiy ozyq tūrsa da, bız de qol qusyryp otyrǧanymyz joq. Memleketımız bılım salasyna innovasiialyq tehnologiialardy engızuge küş saluda. Astanadaǧy Nazarbaev ziiatkerlık mektebınde robot tehnikasy boiynşa üiırme bar. Osyǧan orai bız innovasiialyq ızdenıs jolyna tüsken jas önertapqyştardyŋ jūmysymen tanysyp qaittyq.
Kele salyp, oquşylardyŋ qyzu eŋbegınıŋ üstınen tüstık. Sırä, özderı jasaǧan robottardyŋ ıske jaramdylyǧyn tekserıp jatqan şyǧar. Mänısın sūradyq, «men aitaiynşy, men aitaiynşy» degendei, ıstıŋ babyn bılmeitın bızge tüsındıruge qūlşyna kırıse kettı:
– Qūltemırdı qūrastyryp alǧan soŋ, oǧan arnauly baǧdarlama jüktedık. Onyŋ mındetı – traektoriia boiynşa jüru. Iаǧni, özıŋız körıp tūrǧanyŋyzdai, aq mattyŋ üstınde syzylǧan qara jolaqtar robottyŋ jol baǧyty. Aq tüstı körse, bırınşı sensory oŋǧa, ekınşısı solǧa būrylady. Osylaişa kölık siiaqty jüredı, – deidı. Bır mezette äp-ädemı jürıp kele jatqan robot baǧytynan şatasyp, ainala bastady. Bız tüsınbei qaldyq. Ile ekınşı oquşy:
– Baǧdarlamada qatelık ketse, tepe-teŋdıkten airylyp, kütpegen nätije körsetedı. Däl osylai, – dep külımsıredı.
– Demek, ısten şyǧuy da mümkın ǧoi. Būl qauıptı ǧoi, – deppın men.
– İä. Bıraq būl jaŋadan üirenuşılerge arnalǧan kışıgırım ǧana robot qoi. Al, däl osynyŋ kölemın kädımgı kölık siiaqty ūlǧaityp jasasa, jan-jaǧyn jaipap, materialdyqpen qosa, fizikalyq şyǧyn äkeler edı, – dep bır bala qorqynyşymyzdy odan ärı üdete tüstı.
– Sondyqtan, būl ıs däldıktı talap etedı. Sosyn baǧdarlamanyŋ ornyna tūryp, logika qosu kerek, – dep orys qyz qazaqşa jauap berdı. Söilemı dūp-dūrys qūrylmasa da, maǧan qarap qazaqşa ün qatqany üşın ıştei riza bolyp qaldym.
«Alty oquşynyŋ jasy ärtürlı siiaqty. Şamasy, aralarynda joǧary synyptyŋ da, orta synyptyŋ da oquşylary bar-au» dep oiladym. Tanystyq. Şynymen de, Svetlana men Ūlanqasen – 10-synypta, Azamat pen Daniiar – 9-synypta, Äzım 8-synypta oqidy eken. Al, eŋ kenjesı Sūltan bolyp şyqty, ol 7-synypta oqidy. Altauy da jaqynda ǧana Astanada ötken respublikalyq robot tehnikasy olimpiadasyna qatysqan. «Jüldelı oryn almaǧanymyzǧa renjıgen joqpyz. Öitkenı, üiırmenıŋ aşylǧanyna nebary jarty jyl boldy. Alar asuymyz alda ǧoi» dep, şäkırtterınıŋ küşıne senetındıgın aŋǧartty üiırme jetekşısı Qymbat Düisembaeva. Al, balalar bolsa bırauyzdan būl olimpiada arqyly köp täjıribe jinaǧandaryn aityp jatty. «Oraldyŋ oquşylary robot tehnikasymen ekı-üş jyldan berı ainalysyp keledı. Olardyŋ robottary bızdıkımen salystyrǧanda edäuır kürdelı boldy. Al, bızdıŋ robottar qarapaiym. Sebebı – bärı de sol «traektoriiadan» bastaidy» deidı Ūlanqasen. Jıbergen qatelerın tüsıngen olar «aldaǧy uaqytta olqylyqtardy jöndeimız» deidı. Endıgı maqsattary – kelesı jyly Sochi qalasynda ötetın älemdık «World Robot» olimpiadasyna «Sputnik» sanaty boiynşa qatysuǧa joldama alu.
Oquşylar maǧan fransuzdyq «Aldebaran nao» qūltemırın körsettı. Ol robot «Mektebımızge qoş keldıŋız!» dep söilep, menımen qol berıp amandasty. Sondai-aq, balalar oǧan «Qara jorǧa» men «Makarena» bilerın üiretıptı. Muzyka yrǧaǧyna sai ūqypty qimyldaidy.
– Negızınen, robotty belgılı bır äreketke baǧdarlamalau oŋai. Al, eger keşendı operasiiaǧa üiretkımız kelse, 2-3 kün uaqyt ketuı de mümkın. Bi qozǧalysyn jasatu üşın muzykany qosyp, soǧan säikes robottyŋ dene müşelerın bügıp, qajettı pozisiiaǧa qoiyp otyrdyq. Onysyn baǧdarlamada saqtadyq. Adam da solai üirenedı ǧoi – horeograf körsetse, bişıler qaitalaidy, – dedı oquşylar.
Svetlana robottardyŋ paidasy zor ekenın aitty. Onyŋ oiynşa, qūltemırlerdı mūǧalımderdıŋ kömekşısı etıp, bılım salasynda tiımdı qoldanuǧa bolady. «Sondai-aq, oqu baǧdarlamasynda qamtylatyn şyǧarmalardy jazdyryp qoiatyn bolsaq, sabaq barysynda qūltemırler ol mätındı oquşylarǧa dauystap oqyp beredı. Osylaişa, şäkırtterdıŋ oquǧa degen qyzyǧuşylyǧyn odan ärı arttyruǧa bolar edı» degen oiymen bölıstı ol.
Bärınen būryn Äzımnıŋ sözı köŋılımızge maidai jaqty:
– Bızde türlı fantastikalyq filmder men şyǧarmalardyŋ äserınen qūltemırdıŋ beinesı adamǧa ūqsaidy degen qate tüsınık qalyptasyp ketken. Jürgızuşı kölık keptelısı turaly sūraǧan jaǧdaida naqty jauap beretın dybystyq jüie sekıldı boluy da mümkın. Tamaq jasap, üi jinap, kır juatyn robottar da bar. Olardy kez kelgen üidıŋ būryşynan köretın kün de alys emes. Alaida, qūltemırdı adamǧa qiynǧa soǧatyn prosesterge ǧana paidalanǧan dūrys dep esepteimın.
«Valli» filmınde robottar qaptap, qoqys şaşylyp, adamdar densaulyǧynan airylyp, erınşektıkke salynyp, ömırdıŋ tättılıgın sezınuden qaldy emes pe?! Ärine, joǧary tehnologiiany damytu kerek. Bıraq, oǧan täueldı bolǧan jaramas. Özımızdıŋ qolymyzdan keletın üirenşıktı ısterdı qūltemırge tapsyryp, qol qusyryp otyruǧa bolmaityn şyǧar dep oiladym.
Mädina JAQYP
