Bırde sözge jüirık, oiǧa kemel qalamger aǧamyz qyzyq äŋgıme aitty. Özı tūratyn köp qabatty üidıŋ ırgesınde jemıs-jidek satatyn şaǧyn düŋgırşek bar eken. Onyŋ iesı – öz ısıne myǧym, sözge lypyp tūrǧan qazaqtyŋ jıgıtı. Älgı düŋgırşekten künara kelıp, bır orys keiuana kökönıs alady. Keide, qalyŋ sömke kötere kelıp, älgı saudagerge eskı kıtaptardy tegın berıp ketedı eken. Ol kıtaptardy anau alyp qalǧanmen, sonşalyqty şaruasy da bolmaidy. Aşyp ta qaramaidy. Äiteuır, saudasy jürse, soǧan köŋılı toq. Alaida, tegın kelgen kıtapty bır qajetke jarar dep alyp qala beredı. Sondai bır oqiǧa üstınde qalamger aǧamyz kez bola ketedı. Orys äjei bergen kıtaptarǧa qarasa, şetınen qolǧa tüspeitın, erterekte jaryq körgen, sözı mergen oily jazuşylardyŋ körkem dünielerı. Bala jasynan oquǧa qūştar aǧamyz «oida-joqta mol bailyqqa» tap bolǧan adamdai kıtapqa qūnyǧa üŋıledı. Arasynan äigılı jazuşy Djon Steinbektıŋ mūrty būzylmastan saqtalǧan alty tomdyǧy, tıptı keŋes däuırı kezınde oquǧa tyiym salǧan Andrei Platonovtyŋ dünielerı közge jyly ūşyraidy. Jäne olar keremet saqtalǧan. Ärbır kıtaptyŋ eşqandai betı kertılmegen, ony aitasyz, tıptı, türılmegen. Demek, ūqypty adamnyŋ, kıtapqa degen janaşyr jannyŋ qolynda saqtalǧan dünieler ekenı aityp tūr. Aǧamyz sol jerde saudager jıgıtten otyz kıtapty qalap alady. Syrttai baqylap tūrǧan ol da, atalǧan dünienıŋ qūndy mūralar ekenıne közı jetse kerek, qalǧandaryn jyp-jylmaǧai sol mezette jinap ülgeredı. Endı qalamger aǧamyz aitady: «Sol bır orys äjei kezınde ūstaz bolǧan nemese täuır jerde qyzmet ıstegen adam sekıldı. Endı boiynan quat ketıp, kıtapty kütuge şamasy bolmasa kerek. Ony kerek qylyp otyrǧan bala da joq şyǧar. Olar mümkın oǧan üide sıresıp tūrǧan kıtaptyŋ közın qūrt dep te aituy mümkın. Sondyqtan ol kısı osyndai ölşeusız bailyqty dalaǧa laqtyrǧanşa amalsyzdan saudagerge tegın aparyp jürse kerek» deidı. Ne de bolsa da, aǧamyz aitqan osy bır oqiǧa köpke deiın esımnen ketpei qoidy.
Men de bala jasymnan kıtapty jaqsy kördım. Älı künge deiın onymen jan qiyspas dospyn. Bızdıŋ bala künımızde auyldaǧy ülken kıtaphana tügılı mekteptıŋ şaǧyn kıtaphananyŋ qory bai bolatyn. Aldymen, sondaǧy kıtaptardy oqyp tauysuǧa asyǧamyz. Sosyn baryp, auyldaǧy ülken kıtaphanaǧa jügıremız. Ol kezde kıtaphanaşylar ärbır jaŋa kıtap şyqqan saiyn oquşylar konferensiiasyn ötkızetın. Oǧan auyldaǧy aq basty qariiadan bastap, dalada traktor aidap, şöp şauyp jürgen aǧalarymyzǧa deiın qatysyp, oqyǧan kıtap turaly, ondaǧy obrazdary jaily şeşılıp söileitın.
Älı esımde, 7-synypta oqyp jürgende sondai bır qyzyqty oqyrmandar konferensiiasynyŋ jas oqyrman retınde kuäsı boldym. Onda klassik jazuşy Äbdıjämıl Nūrpeiısovtıŋ «Qan men ter» romany talqylandy. Oqyrmandar da qaptap keldı. Alǧaşynda, ädeptı, mädeniettı bastalǧan konferensiia orta kezıne kelgende bırı Elamandy jaqtaǧan, ekınşısı Aqbalany dattaǧan oqyrmandar ekıge bölınıp, qyp-qyzyl tartysqa ainaldy. Aqyry, kıtaphanaşy Jūmagülsım apai, auyl adamdaryn sabyrlyqqa şaqyryp, äiteuır, jiyndy tezırek aiaqtauǧa tyrysqan edı… Sonda Balyqbai aǧamnyŋ «Şırkın-ai, menıŋ Aqbala sekıldı äielım bolsa, armanym joq edı» dep aitqan sözı bärımızdı du küldırıp, jiyndy jaimaşuaqtandyryp jıberıp edı… Mıne, osyndai da kıtaptyŋ qadırın bılgen, ony aialaǧan kezeŋder bolǧan.
Ötken ǧasyrdyŋ toqsanynşy jyldaryndaǧy qiynşylyq şaqta auyldaǧy köp kıtaphanalar qarjy joqtyǧynan jabylyp qaldy. Amalsyzdan, ondaǧy ūzaq jyl boiy tırnektep jinalǧan mol ruhani bailyq ärkımnıŋ qolynda kettı. Özım auylǧa barǧan saiyn baiqaimyn, baiaǧy tört bölmege sıresıp tūrǧan kıtaphanadaǧy kıtaptar bügıngı künı quyqtai ǧana bölmenıŋ bır būryşynda ǧana saqtalǧan. Amal ne, endı ony tek uaqyttan ǧana köremız.
Söz joq, bügıngı taŋda qoǧam da, adam da özgergenın jiı aitamyz. Äsırese, ruhani bailyqtyŋ atasy sanalǧan kıtapqa degen közqaras özgerdı. Ärine, oǧan zymyrandai zymyrap bara jatqan tehnikalyq progrestıŋ de yqpaly zor. Bır internettıŋ özı sanamyzdy şyrmap, oiymyzdy ūrşyqtai iırıp barady. Degenmen, onyŋ da artyqşylyqtar bar ekenın jasyra almaimyz. Kez kelgen mälımettı bır türtpenı basyp qalsaŋ, közı aldyŋyzǧa äkele qoiady. Kıtap qoparyp, arhiv aqtaryp otyrmaisyz.
Alaida, san ǧasyr boiy sanaly ūrpaq tärbielep kelgen kıtaptyŋ alar orny eren. Orystyŋ dana qariiasy D.Lihachev bylai deidı: «Iа schitaiu tak: biblioteki – eto osnovnaia kultura strany. İ ot bibliotek, ot ih dostupnosti, ot dostupnosti sokroviş, kotorye v nih hraniatsia zavisit kultura strany. Mojet ne byt universitetov, nikakogo vysşego obrazovaniia, no esli est horoşie biblioteki, vse mojno vosstanovit».
Demek, kıtap – kez kelgen ūlttyŋ sanasy men tarihi zerdesı. Ony sız ūşqyr internetpen de, tıptı, televideniemen de salystyra almaisyz. Sondyqtan, bügıngıdei materialdyq qajettılık alǧa şyǧyp tūrǧan almaǧaiyp şaqta, ruhani bailyq sanalǧan kıtap degen asyl qūndylyǧymyz qūldyramasa eken deimız!
Azamat ESENJOL
