Qūrban ait – qūtty mereke

Bırer künnen soŋ älem mūsylmandary häm qazaq jūrtşylyǧy Qūrban ait merekesın qarsy alady. Dästürlı tanymmen tamyrlas islam dınındegı aituly ait meiramdary bügınde būqara bolyp toilanyp, ūlttyq naqyşta ötkızılıp keledı. Qūrban ait merekesın, rasynda, älem mūsylmandarymen qatar, qazaq halqy da erekşe kütedı, airyqşa atap ötedı. Biyl qasiettı meiram 12 qyr­küiek künı el meşıtterınde ait namazyn oqumen bastalady.

Respublika deŋgeiınde atalyp ötetın Qūrban aittyŋ qadır-qasietı men män-maŋyzy jaiynda Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasynyŋ naib müftiı Nauryzbai qajy Taǧanūlymen sūhbattasqan edık.

Nauryzbai qajy TAǦANŪLY,
Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasynyŋ naib müftiı:

Ait künı dumandatqannyŋ äbestıgı joq
– Nauryzbai aǧa, qalyŋ mūsylman qauymy qasiettı Qūrban ait merekesın taǧy da asyǧa, saǧyna kütude. Jalpy, ait meiramynyŋ artyq­şylyqtary men osy künderı atqaryluy tiıs abzal ıster turaly oqyrmanǧa tarqatyp aityp berseŋız.
– Qūrban ait merekesın, rasynda, älem mūsylmandarymen qatar, qazaq halqy da erekşe kütedı, airyqşa atap ötedı. Biyl qasiettı meiram 12 qyr­küiek künı el meşıtterınde ait namazyn oqumen bastalady. Onyŋ artyqşylyqtaryna toqtalar bolsaq, äuelı is­lamdaǧy ekı ait merekesınıŋ özındık erekşe­lıkterı bar ekenın eskere ketken jön. Mä­selen, Ramazan aiynyŋ Oraza aitynda taŋerteŋ me­şıtke ait namazyna kelerden būryn üiden qūrma sekıldı taǧamdardan däm tatyp şyqqan abzal bolsa, Qūrban aitynda när tatpai şyqqan dūrys. Mūnyŋ mänı mynada: ardaqty paiǧambarymyz Mūhammed (s.ǧ.s.) sol küngı orazasyn jaŋa soiylǧan qūrban etımen aşqandy qūp sanaǧan. Sondai-aq, Oraza aitta pıtır sadaqasy berılse, Qūrban aitta jai sadaqa berıledı. Al «Arafa» atalǧan kün Qūrban aittyŋ aldyndaǧy qajylyqtyŋ eŋ bas­ty şarty bolyp esepteletın «arafat uaqfasyn» oryndau üşın qajylardyŋ Arafat tauyna baryp, belgılı bır uaqyt tūruynan şyqqan. Arafa künı taŋǧy namazdan bas­tap Qūrban aittyŋ törtınşı künınıŋ asyr namazyna deiın ärbır paryz namazynan keiın «taşriq täkbırlerı» aitylady. Biyl Arafa künı 11 qyrküiekke tura keledı. Osy künnıŋ taŋ namazynyŋ paryzynan keiın bastalǧan täkbır täşriq 15 qyrküiek küngı ekıntı namazynan soŋ toqtatylady.
Alla Taǧala mūsylman jūr­tyna näsıp etken būl meiramda mūsylmandar juynyp, taza da jaŋa kiımın kiıp, hoş iıstı ätırın seuıp, meşıtke ait namazyna keledı. Ait namazyn oqyp bolǧannan keiın, bır-bırın mübärak merekemen qūttyqtap, qūşaq jaiyp, ökpe-renışı bolsa keşırıp, bauyrmaldylyqpen qauyşady. Sondai-aq, meiram­nyŋ aty aityp tūrǧandai, Al­lanyŋ razylyǧy üşın jüregı ızgı jandar qūrbandyq maldaryn soiyp, etınen tūrmysy tömen otbasylarǧa taratady. Mümkındıgınşe sadaqasyn da mūqtaj jandarǧa beredı. Aita keter närse, Ait merekesın mūsylman qauymynyŋ köp bolyp toilauynyŋ, dumandy etıp ötkızuınıŋ eş äbestıgı joq. Tek şariǧat şeŋberınen şyǧatyn qylyqtarǧa, daraqylyq pen ysy­rapşyldyqqa jol bermeu­lerı kerek. Taŋ azanymen mınäjat etuden bastalatyn mereke qazaq dalasynda özıne jarasymdy sän-saltanatymen imandylyq dumanyna jalǧasady.

Saraŋdyqqa salynbaǧan jön
– Mereke künderı qūrbandyq şalu räsımderı qalai jür­gızılmek? Qūrbandyqqa jaramdy tört tülıktıŋ türı men mölşerı qandai?
– Qūrban ait merekesınde mümkındıgı bar mūsylman Alla Taǧalanyŋ razylyǧy üşın qūrbandyq şaluy tiıs. Sebebı, paiǧambarymyz Mūhammed (s.ǧ.s.): «Kımde-kım dünie-mülkı mol bola tūra qūrban şalmasa, bızdıŋ meşıtımızge jaqyndamasyn» dep, qūr­bandyq soiudyŋ maŋyzdy ekenın eskertken. Sondyqtan qorada malymyz, iaki qalta­ŋyzda qara­jatymyz bolsa, sa­-
­raŋ­dyqqa salynbai, Alla jolynda qūr­­bandyq şalyp, etı­nen mūqtaj jandarǧa ülestırıp bergenımız abzal.
Al qūrbandyq maly Qūrban ait namazynan keiıngı üş kün ışınde soiylady. Süiıktı paiǧambarymyz (s.ǧ.s.) mere­kenıŋ bastaluy men qūrban şaludyŋ uaqytyna qatysty «Bızdıŋ būl künde alǧaşqy atqaratyn ısımız – namaz oqu, sosyn qaityp kelıp, qūrbandyq şalu. Kım de kım osylai etse, bızdıŋ sünnetımızge ergenı. Al
kım de kım būdan būryn qūrban­dyǧyn şalatyn bolsa, būl qūrbanynyŋ otbasyna berılgen etten aiyr­maşylyǧy joq. Mūnyŋ qūrban boluy mümkın emes» degen. Iаǧni, qūrbandyq soiu kezınde osy jait­tarǧa da köŋıl bölgenımız dūrys.
Tört tülık maldan tek qana qoi, eşkı, siyr jäne tüie ǧana qūrbandyqqa şalynady. Qoi men eşkı bır jasqa, siyr ekı jasqa, tüie bes jasqa toluy kerek. Alty aidan asqan toqtynyŋ syrtqy körınısı qomaqty bolsa, qūrbandyqqa jaraidy. Al eşkı mındettı türde bır jasqa toluy kerek. Qoi men eşkı bır kısı atynan qūrban etıledı. Al siyr men tüienı bır adamnan jetı adamǧa deiın bırıgıp, qūrbandyqqa şala alady.

– Qūrbandyq malyn şariǧi şarttaryna säikes soiu turasynda tarqata ketseŋız…
– İä, negızınde, mal soiu da – mädeniet, ol ülken jauap­kerşılıktı qajet etedı. Qūr­bandyq şaluda şariǧat bekıtken erejeler bar. Eŋ aldymen, qūrbandyq maly sol jaǧymen qūbylaǧa qaratyp jatqyzylady. Sodan soŋ bauyz­dauşy «Bismillähi Allahu äkbar» deidı. Maldy iegınıŋ astynan öŋeşın, keŋırdegın jäne küretamyrlaryn kese otyryp bauyzdaidy. Maldyŋ jany şyqpastan basyn kesıp alu jäne terısın alu – mäkruh amal. Maldy bauyzdap jatqanda «Bismilläh» sözın ädeiı aitpai qoisa, ol maldyŋ etın jeuge bolmaidy.
Al qūrbandyq etın özgelerge bölıp taratuǧa, sondai-aq maldy ataǧan otbasy müşelerı de paidalanuyna bolady. Būl sözımızge qasiettı Qūrandaǧy «Haj» süresınıŋ 28-aiatynda: «Qūrbannyŋ etınen özderıŋ jeŋder ärı mıskınder men kedeilerge jegızıŋder» delıngen aiaty dälel bolady. Demek, qūrbandyqqa şalynǧan mal­dyŋ etınen özı jäne özgeler jeidı. Dūrysy, būl mäselede paiǧambarymyzdyŋ ösietın basşylyqqa alyp, qūrban etın üşke bölıp, bır bölıgın – mūqtaj jandarǧa, ekınşı bölıgın tuǧan-tuystarǧa nemese körşılerge berıp, qalǧan bölıgın öz otbasyna alyp qalǧan jön. Sondai-aq, «barlyǧyn Alla jolynda atadym» dep, qūrban etın tügeldei tūrmysy tömen jandarǧa taratyp beruge de bolady. Al qūrban şaluşy adam soiylǧan maldyŋ terısın paidalana almaidy jäne qasapşyǧa aqy retınde de beruıne bolmaidy. Terısı sadaqa retınde berıluı tiıs.

Izgı ıster ruhani keşke ūlasady
– Soŋǧy uaqytta dästürlı dınımızge tän räsımder men şaralar öz arnasyn tapqan sekıldı. Ait künderı de qūr­bandyq aksiialary köptep ötkızılıp kele jatqanyna kuämız. Būl igılıkterdıŋ biyl­ǧy jalǧasy qalai bolmaq?
– Ärine, sız atap ötken şa­ralar biyl da özınıŋ däs­türlı jalǧastyǧyn tabady. Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasynyŋ töraǧasy, bas müfti Erjan qajy Malǧa­jy­ūlynyŋ bastamasymen Qūrban aitta ötkızıler aksiialar au­qymy artpasa, kemımeidı. Jalpy, Dıni basqarma basty na­zarǧa alǧan maqsattyŋ bırı de osy qaiyrymdylyq şaralaryn jüielı türde ötkızu edı. Äsırese, ait merekelerınde tūrmys tauqymetın körgen otbasylarǧa barynşa qam­qor­lyq körsetıledı. «Rabbyŋ üşın
qūrban şal!» aksiiasy da biylǧy Qūrban aitta üş kün qatarynan ötkızıledı. Atalmyş aksiiada soiylǧan qūrbandyq etterı tügelımen joǧaryda atal­ǧan otbasylarǧa taratylady. Osy rette qūr­bandyq şaluǧa jaǧdaiy jetetın barşa otandas­tarymyzdy igı ıske ün qosyp, belsene qatysuǧa şaqyramyz.
Dınımız – qaiyrymdylyqpen qatar, tazalyqqa ündeuşı, bei­­­bıtşılıkke bastauşy ömır mektebı. Astanalyq aǧaiyndarǧa eskerte keter jait, osy mereke künderı qūrbandyq şaluǧa niettengen jandar maldy aldyn ala belgılengen arnauly oryndarda ǧana soiudy qaperde ūstasa degen talap-tılegımız bar. Öitkenı Astana qalasynyŋ äkımdıgı qūrbandyq şaluǧa 8 oryn bölıp otyr. Qoǧam tarapynan qolǧa alynǧan ıske yqtiiatty bolyp, tazalyq pen tärtıpke köŋıl böle bılsek. Al mereke aiasyndaǧy osyndai ızgı aksiia arqyly sız özıŋızdei jandarǧa quanyş syilaitynyŋyzdy ūmytpasaŋyzdar eken.
– Aǧaiyn arasyn jarastyryp, mūsylmanşylyqqa bas­taityn ait merekesınıŋ jos­parlary jaiynda aitsaŋyz…
– Qūrban ait merekesın osy jyly da būqaralyq sipatta ötkızudı josparǧa aldyq. Eŋ äuelı, qala meşıtterınde merekelık järmeŋkeler ūiym­dastyrylady. Sondai-aq, ūlttyq sport oiyndary saiysy ötedı. Ait künderı aǧaiyn-jūrtqa dastarqan jaiylady. Sonymen qatar, Astana äkımdıgımen bırlese otyryp, meşıt qyzmetkerlerı äleumettık tūrmys ahualy tömen otbasy şaŋyraqtaryn aralap, aittyq etın, azyq-tülık üles­tıredı. Üş künge jalǧasatyn igı ıster merekelık ruhani keşpen qorytyndylanady.
Däl osy uaqytta Mekke şa­ha­rynda qasiettı qajy­lyq paryzyn öteuşı älem mūsyl­mandary qatarynda otandastarymyz da elımızdıŋ, jerımızdıŋ igılıgı üşın dūǧa-tılek jasap, qasiettı Qaǧbaǧa täuap etedı. Ūlyq paryzdy öteuge attanǧan azamattarymyzdyŋ aman-esen oraluyn Jaratqan Alla näsıp etsın! Alla Taǧala küllı adamzatqa, mūsylman hal­qyna jaqsylyqtaryn jazyp, ja­manşylyqtarynan qaşyq
etkei. Asyl dınımızge küş-
quat bergei. Qūrban ait mere­kesı qazaq jūrtyna qūtty häm berekelı bolǧai. Nietterıŋız qabyl bolsyn!

Gülmira AIMAǦANBET